Τον Οκτώβριο του
2001, λίγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου, έγραφα τα εξής:
«Τα καθεστώτα στο
Πακιστάν και τη Σαουδική Αραβία στηρίζονται σε μια συμμαχία φιλοδυτικών,
εκσυγχρονιστικών ελίτ και μιας άκρως συντηρητικής λαϊκής ισλαμικής βάσης. Τα
καθεστώτα έχουν διατηρήσει μέχρι τώρα την σταθερότητά τους διότι μπόρεσαν να
εξισορροπήσουν τις τάσεις αυτές, επειδή εμφανίζονταν διφορούμενα στις πολιτικές
και στις ανακοινώσεις τους.
Οι ΗΠΑ όμως λένε τώρα,
τέλος με τις διφορούμενες δηλώσεις. Οι ΗΠΑ ίσως να κυριαρχήσουν, αλλά στην πορεία,
τα καθεστώτα στη Σαουδική Αραβία και το Πακιστάν μπορεί να υποστούν διάβρωση
στην λαϊκή τους στήριξη.
Σκεφτείτε ότι αυτό ίσως
να ήταν το σχέδιο του Μπιν Λάντεν. Η αποστολή αυτοκτονίας του ιδίου ίσως να ήταν
για να οδηγήσει τις ΗΠΑ στην παγίδα αυτή».
Πιστεύω ότι πλέον ο
Μπιν Λάντεν πέτυχε τον στόχο του στο Πακιστάν. Το τέλος της διφορούμενης
πολιτικής σήμανε ότι το Πακιστάν πλέον δεν λειτουργεί γεωπολιτικά προς όφελος
των ΗΠΑ. Ακριβώς το αντίθετο! Έχει κρατήσει αποστάσεις και ακολουθεί πολιτικές στο
Αφγανιστάν και αλλού, τις οποίες αντιμάχονται οι ΗΠΑ. Ένας έπεσε, άλλος ένας έμεινε.
Τι συμβαίνει όμως στη
Σαουδική Αραβία; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Σαουδική Αραβία συμπεριφέρεται
τελευταία πιο ανεξάρτητα σε σχέση με τις ΗΠΑ, από ότι τα τελευταία 70 χρόνια. Πάντως,
δεν έχει σπάσει τους δεσμούς με την Αμερική, όπως έχει κάνει πλέον το Πακιστάν.
Θα το πράξει στο εγγύς μέλλον; Πιστεύω ότι είναι πιθανό.
Σκεφτείτε τα πολλαπλά
εσωτερικά διλήμματα του καθεστώτος. Ο πλούτος του άνω 10% των Σαουδαράβων έχει
οδηγήσει σε αυξημένες απαιτήσεις προς το κράτος για εκσυγχρονισμό – ιδίως σε ότι
έχει σχέση με τα δικαιώματα των γυναικών. Αλλά η ζήτηση για περισσότερα δικαιώματα
δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου σε ένα ευρύτερο κάλεσμα για περιορισμό
των δεσμών της ουαχαμπικής ορθοδοξίας. Καθώς ο βασιλιάς κινείται σταθερά, αλλά
αργά προς ικανοποίηση των αιτημάτων, ανταγωνίζεται όλο και περισσότερο το
θρησκευτικό κατεστημένο. Και εκείνοι γίνονται όλο και πιο αντιδραστικοί.
Επιπλέον, η
εκσυγχρονιστική ελίτ έχει και άλλα παράπονα. Η κυβέρνηση είναι επί της ουσίας
μια «γεροντοκρατία», αποτελούμενη από ανθρώπους στα 70 και στα 80 τους. Στο παράξενο
σύστημα της διαδοχής, το σαουδαραβικό καθεστώς μοιάζει κάπως με το παλιό
σοβιετικό καθεστώς της ΕΣΣΔ. Υπάρχει μια ψηφοφορία για την διαδοχή, αλλά γίνεται
μεταξύ μερικών ανθρώπων μόνο. Η πιθανότητα ότι η εξουσία θα διαβιβαστεί σε άτομα
ηλικίας 50 και 60 ετών είναι πολύ μικρή, αν όχι μηδενική. Παρατηρήστε όμως ότι
αυτή η ομάδα των «νεαρών», ακόμα και στους κόλπους της βασιλικής οικογένειας, έχει
αυξηθεί αριθμητικά και είναι ανυπόμονη. Θα μπορούσε αυτό να οδηγήσει σε ρήγμα
εντός της ελίτ; Πιθανότατα, ναι.
Το καθεστώς στη
Σαουδική Αραβία λειτουργεί σαν κράτος προνοίας για τους υπόλοιπους πολίτες. Η
υλική ανισότητα όμως αυξάνεται εκεί, όπως και παντού στον κόσμο. Και μικρές
αναδιανομές εδώ και εκεί δεν μπορούν παρά να ανοίξουν την όρεξη για ακόμα μεγαλύτερες
απαιτήσεις, παρά να ηρεμήσουν τον λαό. Η μέση και κατώτερη τάξη μπορεί ακόμα
και να υιοθετήσουν τα συνθήματα της Αραβικής Άνοιξης για δημοκρατία.
Έπειτα, υπάρχει και
το θέμα της σιιτικής μειονότητας. Θεωρείται ότι αποτελεί μόνο το 10% του
πληθυσμού, αλλά στην πράξη πρέπει να είναι μεγαλύτερη και κυρίως, εδράζεται
στρατηγικά στα νοτιοανατολικά της χώρας, εκεί όπου βρίσκονται τα μεγάλα πετρελαϊκά
κοιτάσματα. Γιατί αυτοί οι Σιίτες να είναι οι μοναδικοί που ζουν εντός σουνιτικών
κρατών και να μην εκφράσουν την ταυτότητά τους;
Το σαουδαραβικό
καθεστώς έχει προσπαθήσει να παίξει ένα διευρυμένο ρόλο στα γεωπολιτικά της περιοχής.
Είναι αντίθετοι προς τις πολιτικές και τις φιλοδοξίες του Ιράν. Επίσης, είναι
δυσαρεστημένοι με την κατάσταση στη Συρία, αλλά δεδομένων των περιστάσεων, είναι
αρκετά μετριοπαθείς στην πρακτική προσέγγιση αυτών των ζητημάτων. Φοβούνται τις
επιπτώσεις που μπορεί να έχουν πιο δραματικές κινήσεις. Και βρίσκουν την
αμερικανική πολιτική υπερβολικά δέσμια των εσωτερικών της αναγκών, καθώς και της
μόνιμης δέσμευσής της στο Ισραήλ.
Επίσης, όσον αφορά το
Ισραήλ, οι Σαουδάραβες έχουν εμφανιστεί αρκετά «λογικοί». Δεν πιστεύουν ότι ο
ορθολογισμός τους έχει ανταμειφθεί από το Ισραήλ ή τις ΗΠΑ. Ίσως να είναι έτοιμοι
τώρα πια να βοηθήσουν την Χαμάς με πιο φανερούς τρόπους. Δεν θεωρούν λογική την
πολιτική των Ισραηλινών και δεν θεωρούν ότι αυτή μπορεί να αλλάξει σύντομα.
Όλα αυτά δεν συνηγορούν
υπέρ ενός πολιτικώς σταθερού καθεστώτος. Επίσης, σίγουρα δεν συνηγορούν στο ότι
μπορούν να διατηρηθούν οι αντιφατικότητες που επέτρεψαν στη Σαουδική Αραβία να
είναι σταθερός σύμμαχος των ΗΠΑ στην περιοχή.
Ένας έπεσε, άλλος ένας
έμεινε;