Εφθασε η ώρα για μια πρώτη αποτίμηση της ευρωπαϊκής απάντησης στη μεγαλύτερη οικονομική κρίση που γνωρίσαμε ποτέ στην Ευρώπη. Οι τελευταίοι 25 μήνες αποτέλεσαν καθοριστικό στοίχημα για την ικανότητα της Ε.Ε. να δράσει γρήγορα, αποτελεσματικά, αλλά και μακροπρόθεσμα: ως πυροσβέστης για να σβήσει τη φωτιά στην περιφέρεια της Ευρωζώνης, όμως ταυτόχρονα και ως αρχιτέκτονας για να χτίσει το νέο οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Διακυβέρνησης που θα αποτρέψει την επανεμφάνιση ανάλογων φαινομένων στο μέλλον.
Παρ’ όλους τους κινδύνους που ενέχουν οι πρώτες αποτιμήσεις, είναι ρεαλιστικό να επισημανθούν τρία πρώτα συμπεράσματα για το κατά πόσο αυτό το στοίχημα κερδήθηκε ή όχι.
Πρώτον, οι Κασσάνδρες διαψεύσθηκαν. Η Ευρωζώνη δεν κατέρρευσε. Η Ελλάδα -χάρη στην αλληλεγγύη των εταίρων της αλλά και στις τιτάνιες προσπάθειες και θυσίες των Ελλήνων- άντεξε. Οι λαϊκιστές που προέβλεπαν το τέλος της Ε.Ε. έμειναν με την όρεξη. Οι κατ’ επάγγελμα ευρωσκεπτικιστές αρχίζουν πια να παραδέχονται ότι η Ευρώπη «μάλλον τα κατάφερε». Τέλος, είναι παράδοξο ότι οι ΗΠΑ και άλλοι στρατηγικοί μας εταίροι φάνηκαν να πιστεύουν περισσότερο στην ικανότητα της Ευρώπης να δώσει λύση τη στιγμή που πολλές ευρωπαϊκές φωνές, κυρίως στα άκρα του πολιτικού συστήματος, προεξοφλούσαν -όταν δεν ήλπιζαν- το αντίθετο.
Δεύτερον, μέτρησε η ουσία της πολιτικής, όχι τα κούφια λόγια. Πόσες φορές δεν ακούσαμε για την απουσία ευρωπαϊκής ηγεσίας, για μια μαγική συνταγή που υπήρχε αλλά δεν εφαρμοζόταν, για την παντοδυναμία των αγορών που δυναστεύουν την πολιτική, για διστακτικότητα, ατολμία και τα συναφή. Κι όμως τελικά μέτρησε η ουσία, όχι οι πομφόλυγες. Το τρίπτυχο σταθεροποίηση-αλληλεγγύη-ανάπτυξη αποτέλεσε την πολιτική απάντηση της Ε.Ε. στην κρίση. Τα τρία του σκέλη αποτελούν ενιαίο υπόβαθρο που υποστηρίζει τη λύση, κι αν ένα από τα τρία στοιχεία υποχωρήσει, δεν θα σταθούν τα άλλα δύο. Χωρίς τη σταθεροποίηση στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, δεν θα υπήρχαν τα δισεκατομμύρια των προγραμμάτων στήριξης. Χωρίς τη συμφωνία για τη νέα συνθήκη σταθερότητας, δεν θα υπήρχε το 1 τρισ. ευρώ ρευστότητας της ΕΚΤ. Χωρίς το νέο πλαίσιο συνετής οικονομικής διακυβέρνησης, δεν θα υπάρξουν αύριο τα ευρωομόλογα. Τέλος, καμιά αλληλεγγύη προς μια σταθεροποιημένη οικονομία δεν θα αρκέσει, αν δεν συνοδευθεί από πρωτογενή ανάπτυξη και δουλειές στην πραγματική οικονομία
Τρίτον, η αλληλεξάρτηση συνεπάγεται συνυπευθυνότητα και η συνυπευθυνότητα δημοκρατική νομιμοποίηση. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. αποφάσισαν τη μεγαλύτερη στην Ιστορία μεταβίβαση αρμοδιοτήτων οικονομικής πολιτικής προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Οι νέοι κανόνες ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης ουσιαστικά επιβάλλουν μια συνεταιρική διαχείριση των εθνικών πολιτικών από κοινού απ’ όλους τους εταίρους.
Στο μέλλον δεν θα υπάρχουν εκπλήξεις, ούτε μαγειρέματα στην εκπόνηση και τήρηση των οικονομικών δεσμεύσεων. Πολλές κυβερνήσεις μόλις τώρα αρχίζουν να συνειδητοποιούν την έκταση και την ένταση των νέων κανόνων που συναποφάσισαν στις Βρυξέλλες. Ηδη πληθαίνουν οι φωνές που επισημαίνουν ότι η λογική εξέλιξη αυτής της κοινοτικοποίησης των εθνικών οικονομικών αποφάσεων πρέπει να είναι η μετάβαση σε έναν νέο δημοκρατικό διακανονισμό.
Η Ε.Ε. θα χρειασθεί περισσότερη και αμεσότερη δημοκρατική νομιμοποίηση από τους πολίτες για να διαχειρισθεί αυτές τις νέες αρμοδιότητες χωρίς ενστάσεις και τριβές. Τα εθνικά Κοινοβούλια πρέπει να παύσουν να θεωρούν την κοινοτική ύλη ως δυσπρόσιτο επιστημονικό πεδίο προσβάσιμο μόνο από ειδικούς. Πρέπει να εμπλακούν περισσότερο για να επηρεάσουν και να ελέγξουν. Τέλος, οι ευρωεκλογές θα πρέπει να δώσουν στους πολίτες την ευκαιρία να αποφασίσουν όχι μόνο ποιοι θα είναι οι ευρωβουλευτές τους, αλλά και για το ποιος θα είναι ο επόμενος πρόεδρος της Ε.Ε. Οι ευρωπαϊκές εκλογές πρέπει πια να έχουν και ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό διακύβευμα.
Η Ευρώπη δεν έχει βγει ακόμη εντελώς από το δάσος της κρίσης, αλλά σίγουρα τα δύσκολα είναι πίσω μας. Λίγοι πια αμφιβάλλουν ότι η Ε.Ε. έχει ορθώσει τις άμυνές της και είναι πια προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει κάθε νέα απειλή. Η πεποίθηση ότι δεν νοείται πια νομισματική ένωση χωρίς ισχυρή και πειστική ενιαία οικονομική πολιτική αποτελεί τη μεγαλύτερη ελπίδα αλλά και τη βαρύτερη ευθύνη για το κοινό μας ευρωπαϊκό μέλλον.
* Ο κ. Μαργαρίτης Σχοινάς είναι αναπληρωτής διευθυντής του Σώματος Συμβούλων Ευρωπαϊκής Πολιτικής (BEPA) του προέδρου της Κομισιόν.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 01/04/2012)