Ένα μεμονωμένο γεγονός, μια λεπτομέρεια, εγείρει ελπίδες.
Στην φετινή τελετή αποφοίτησης, το «commencement», οι νέοι
απόφοιτοι του κολλεγίου Αθηνών παρουσιάστηκαν
με τηβέννους.
Η αλήστου μνήμης «αλλαγή», εν ονόματι της ελευθερίας και της
δημοκρατίας, κατήργησε μεταξύ άλλων και την ενιαία στολή στα σχολεία. Επέτρεψε
στους μαθητές να συναγωνίζονται ενδυματολογικά, σε καθημερινή βάση, με
αποκλειστικό σχεδόν κριτήριο την επίδειξη και την πρόκληση. Η νέα αισθητική
επέδρασε καταλυτικά στο ύφος και το ήθος του σχολείου, σε διδάσκοντες,
διδασκομένους και γονείς.
Δέκα χρόνια αργότερα, η απόπειρα του υπουργού παιδείας Βασίλη
Κοντογιαννόπουλου να αποκαταστήσει τα σχολικά κακώς κείμενα συνάντησε
λυσσώδη συκοφαντική αντίδραση, αριστερόθεν και δεξιόθεν· απέτυχε, ως άκαιρη. Η
Ελλάδα είχε ήδη ξεκινήσει την παρακμιακή της πορεία, είχε αποτάξει περιορισμούς
και δεοντολογίες. Είχε μπροστά της είκοσι χρόνια φθοράς πριν φθάσει τα όρια,
τον πλήρη ευτελισμό.
Το γενικότερο ήθος των τελευταίων δεκαετιών στην χώρα μας
συνάδει διεθνώς με την μεταμοντέρνα αισθητική. Η Ελλάδα συνέλαβε τάχιστα το
πνεύμα της εποχής και το οδήγησε στα άκρα: επιδεικτικός καταναλωτισμός,
ευδαιμονισμός, κατάλυση της αυθεντίας και της πειθαρχίας, γενικευμένο κιτς,
last but not least, αμφισβήτηση κάθε συμβόλου και συμβολικής.
Οι πολιτικοί επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να συνδέσουν τις
μεγάλες πολιτικές ανακατατάξεις με τους οικονομικούς κύκλους. Μολονότι δεν έχει
καταστεί δυνατόν να μετατραπούν οι ακαδημαϊκές αυτές αναζητήσεις σε πρόβλεψη
των εξελίξεων, είναι φανερό ότι η κυκλικότητα χαρακτηρίζει τον κοινωνικό βίο.
Εκφράζεται και στον αισθητικό τομέα, ο οποίος αντανακλά το ήθος της κάθε
εποχής. Στις αρχές του 19ου αι. ο απέριττος νεοκλασικισμός διαδέχθηκε το υπερφορτωμένο
μπαρόκ. Ακολούθησε, με την
αναστροφή του κύκλου, ο επιδεικτικός πλούτος του εκλεκτικισμού. Η
διακοσμητική έκρηξη του art
nouveau ανετράπη από την συμμετρικότητα του art deco. Η αυστηρότητα,
τέλος, του μοντέρνου στιλ οδήγησε στην αντεπανάσταση του μεταμοντέρνου, στην
διακήρυξη «απαγορεύεται το απαγορεύειν».
Σήμερα διαφαίνεται ότι προσεγγίζουμε νέο σημείο καμπής.
Έναντι της μέχρι πρότινος κυρίαρχης υπεροπτικής υπεραισιοδοξίας, η διεθνής
οικονομική κρίση δημιουργεί αίσθημα αδυναμίας, το οποίος αναγκαστικά θα
καλλιεργήσει την ταπεινοφροσύνη. Ο διευρυνόμενος κύκλος της ανέχειας θα
καταστήσει τον πλούτο προσεκτικό και διακριτικό, ασφαλώς λιγότερο προκλητικό·
θα παύσει να δίνει τον τόνο στην κοινωνική αισθητική, να αποτελεί αξία και
παράδειγμα προς μίμησιν. Οι δύσκολες επαγγελματικές προοπτικές θα αναβαθμίσουν
την προσπάθεια, την πειθαρχία, την σοβαρότητα. Οι περιορισμένες οικονομικές
δυνατότητες θα επαναφέρουν την λιτότητα, την οικογενειακή αλληλεγγύη και την
οικιακή επινοητικότητα.
Θα χρειαστούν χρόνια για να επιβεβαιωθεί ο νέος κύκλος. Όμως
οι ενδείξεις της επικείμενης αισθητικής και ηθικής αλλαγής αρχίζουν να
εμφανίζονται σε χώρους και θεσμούς, οι οποίοι είθισται να συλλαμβάνουν πρώτοι
τα μηνύματα. Το κολεγιακό «commencement» αξίζει να παρατηρηθεί κατά το πρότυπο
των σεισμολόγων, για τους οποίους οι μικροαλλοιώσεις στον φλοιό της γης συχνά
προοιωνίζονται μείζονες τεκτονικές αλλαγές.
Για εμάς, τους παλαιοτέρους αποφοίτους, χρόνια τώρα, η
τελετή αποφοίτησης στο κολλέγιο είχε ολισθήσει σε μια επιδεικτικά
νεοπλουτίστικη εκδήλωση και το συνακόλουθο bodγ language. Εφέτος, το κλίμα
άλλαξε. Επιβλήθηκε μια ενιαία αμφίεση με έντονη ακαδημαϊκή συμβολική: η
τήβεννος. Οι μαθητές αφομοίωσαν τον συμβολισμό, οι διδάσκοντες ανταποκρίθηκαν,
το κοινό επηρεάστηκε. Ο πρόεδρος του κολλεγίου νοηματοδότησε ηθικά την
ενδυματολογική αισθητική, εισάγοντας τους νέους αποφοίτους στην «fellowship of
educated persons» -και όχι στο νεοελληνικό «πάρτι».
Η ριζοσπαστική αλλαγή στο «commencement» μπορεί να θεωρηθεί
προάγγελος μίας νέας αισθητικής, μια αισιόδοξη προοπτική: επιστροφή στην
κολεγιακή παράδοση της σοβαρότητας, της ευθύνης και της κοινωνικής
υπευθυνότητας, την οπαία είχαν αλλοιώσει οι πρόσφατες έξωθεν επιδράσεις. Το
κολλέγιο λειτουργεί ως πρωτοπορία εκπαιδευτική και παιδαγωγική -αυτός, άλλωστε
ήταν και ο σκοπός της ίδρυσής του. Το σήμα που εκπέμπει ακολουθείται κατά
κανόνα από τα υπόλοιπα εκπαιδευτικά ιδρύματα, δημόσια και ιδιωτικά. Το κυρίαρχο
πνεύμα στην παιδεία εν πολλοίς καθορίζει το ύφος και το ήθος της κοινωνίας.
Η ηθική και αισθητική αναγέννηση αποτελούν σίγουρα αναγκαία,
ενδεχομένως και ικανή προϋπόθεση για την οικονομική εξυγίανση και την εθνική
ανόρθωση.
από την «Εστία»