Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα έφτασε τον Αύγουστο το ιστορικά χαμηλό επίπεδο του 0,3%, που σημαίνει ότι η τιμή ενός αντιπροσωπευτικού καλαθιού αγαθών ανέβηκε κατά μόλις 0,3% σε σχέση με πέρυσι. Η συνεχιζόμενη –αν και ασθενής– άνοδος των τιμών προκαλεί απορίες. Ο γραμματέας της Κ.Ο. των Ανεξάρτητων Ελλήνων έφτασε να κατηγορεί το υπουργείο Ανάπτυξης για ανικανότητα, επειδή δεν σταμάτησε την άνοδο των τιμών. Ισως κάποιοι Ελληνες αρνούνται να πιστέψουν ότι δεν ζούμε στη Σοβιετική Ενωση: οι τιμές της αγοράς τυπικά δεν ορίζονται στα γραφεία κάποιου υπουργού. Δεν είναι όμως η εσωτερική υποτίμηση δηλωμένος λίγο-πολύ στόχος της οικονομικής μας πολιτικής; Εσωτερική υποτίμηση δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να μειωθούν οι τιμές των προϊόντων, υλικών ή άυλων; Οχι ακριβώς.
Η Ελλάδα είναι μια μικρή, ανοιχτή οικονομία. Εμπορεύεται απολύτως ελεύθερα εντός του μεγαλύτερου ίσως εμπορικού οργανισμού στον πλανήτη (την Ε.Ε.). Αλλά και στο εκτός Ευρώπης εμπόριο, τα δασμολογικά ή άλλα εμπόδια είναι χαμηλά. Πέρα από ανοιχτά σύνορα, η Ελλάδα έχει και μικρό μέγεθος. Η ελληνική αγορά δεν είναι κυρίαρχης σημασίας για σχεδόν κανένα διεθνώς εμπορεύσιμο προϊόν. Το αποτέλεσμα είναι ότι η αξία τέτοιων προϊόντων δεν διαμορφώνεται στην Ελλάδα. Οσο δεν κλείνουμε τα σύνορά μας (κάτι που όχι μόνο θα ήταν κουτό, αλλά απαγορεύεται και από τις συνθήκες που έχουμε υπογράψει), κανένας υπουργός στην Ελλάδα δεν μπορεί να ξυπνήσει το πρωί και να ορίσει τις τιμές των εμπορεύσιμων αγαθών, όσο ανεξάρτητος και να νιώθει.
Σκεφτείτε ποια είναι τα διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά. Είναι σίγουρα όλα τα βιομηχανικά προϊόντα. Είναι όμως και τα κοινά γεωργικά προϊόντα. Η αξία και του πιο στερεοτυπικά ελληνικού προϊόντος μαζικής κατανάλωσης δεν καθορίζεται ουσιαστικά στην Ελλάδα. Ας συγκρίνουμε το Ιράν και την αγορά υδρογονανθράκων. Ενας Ιρανός απλοϊκά σκεπτόμενος θα περίμενε ίσως η βενζίνη να ρέει ελεύθερα από σιντριβάνια, μια και παράγεται τόσο πολύ πετρέλαιο στη χώρα. Ναι, αλλά η διεθνής τιμή του πετρελαίου δεν καθορίζεται στο Ιράν. Ενα βαρέλι πετρελαίου που παραμένει στο Ιράν, αντί να εξαχθεί, σημαίνει απώλεια εσόδων για τη χώρα περίπου ίση με την τιμή του βαρελιού στο Λονδίνο, όχι με την τιμή που θέλει να προσφέρει ο υπουργός το βαρέλι στους Ιρανούς. Eίναι όχι μόνο κουτό αλλά και πρακτικά πολύ δύσκολο να κρατάς την τιμή του προϊόντος διαφορετική εντός και εκτός χώρας. Πρέπει να πείσεις τους κατοίκους (συνήθως διά ροπάλου) να μη μεταπωλούν στο εξωτερικό το προϊόν που βρίσκουν φθηνά στο εσωτερικό. Χώρες όπως το Ιράν το κατορθώνουν με μια εξαιρετικά σπάταλη πολιτική ουσιαστικής επιδότησης της βενζίνης (το λίτρο έχει κάπου 40 λεπτά!) και μεγάλους περιορισμούς στο εμπόριο. Η Ελλάδα ευτυχώς δεν κάνει κάτι τέτοιο. Οι λεμονοπαραγωγοί της Μεσσηνίας μπορούν ελεύθερα να επιλέγουν αν θα στέλνουν τα λεμόνια τους στην Αθήνα ή στο Παρίσι. Γι’ αυτό και η αγοραία αξία του λεμονιού καθορίζεται κυρίως στο Παρίσι και στις άλλες μεγάλες αγορές, όχι στη Μεσσηνία ή την Αθήνα.
Το ελεύθερο εμπόριο σε συνάρτηση με το φθίνον κόστος των διεθνών μεταφορών σημαίνει ότι οι τιμές όλο και περισσότερων προϊόντων δεν καθορίζονται στην Ελλάδα. Ο εξωγενής προσδιορισμός των τιμών σημαίνει με τη σειρά του ότι όσο η ισοτιμία του ελληνικού νομίσματος με τα κύρια νομίσματα είναι σχετικά σταθερή, οι τιμές των προϊόντων στην Αθήνα δεν εξαρτώνται από τις συνθήκες στην αγορά της Αθήνας. Ακόμα και αν ένας στους τρεις Ελληνες μείνει άνεργος, αν το ΑΕΠ μας πέσει κατά 25%, όσο συμμετέχουμε στο ευρώ, η τιμή των τηλεοράσεων ή της μπριζόλας στην Κυψέλη θα είναι περίπου ίση με την τιμή τους στη Μονμάρτρη (πέραν εύλογων διαφορών, που έχουν να κάνουν με τα περιθώρια κέρδους της λιανικής) και κανείς δεν μπορεί να την αλλάξει. Δεν ισχυρίζομαι εδώ ότι δεν υποχωρεί καμία τιμή στη χώρα. Μη διεθνώς εμπορεύσιμα, π.χ. υπηρεσίες (από κουρεία μέχρι δικηγορικά γραφεία) και ακίνητα ήδη βλέπουν σημαντική μείωση τιμών, γι’ αυτό και ο πληθωρισμός συνολικά έπεσε. Ο τιμές των εμπορεύσιμων όμως επηρεάζονται ελάχιστα από την ελληνική κρίση, έτσι δεν περιμένουμε ταχύ αποπληθωρισμό, δηλαδή να υποχωρήσει ιδιαίτερα το συνολικό επίπεδο των τιμών στη χώρα, μια και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα εμπορεύσιμα.
Κάποιος θα σπεύσει να κριτικάρει το ευρώ για την αδυναμία της Ελλάδας να μειώσει δραστικά τις τιμές αγαθών στο εσωτερικό της χώρας. Τι διαφορά θα έκανε όμως μια εξωτερική υποτίμηση, δηλαδή επιστροφή στη δραχμή, αντί για εσωτερική; Εάν τα σύνορα μείνουν ανοιχτά, απολύτως καμία. Οσο θα διολίσθαινε η δραχμή, η τιμή τηλεοράσεων και λεμονιών σε δραχμές θα ανέβαινε κατευθείαν, ώσπου να εξουδετερωθεί το αποτέλεσμα της υποτίμησης. Θυμηθείτε απλώς πώς ανέβαιναν άμεσα οι τιμές των προϊόντων στην Ελλάδα όσο έπεφτε η δραχμή. Ας το ξανατονίσω, οι τιμές όχι μόνο των εισαγόμενων προϊόντων, αλλά όλων εκείνων που μπορούν να εμπορευθούν διεθνώς. Αν κλείναμε τα σύνορα βέβαια, το ζήτημα των τιμών θα ήταν το τελευταίο που θα μας απασχολούσε, μια και δεν θα είχαμε τηλεοράσεις ή αυτοκίνητα να αγοράσουμε.
Εκτός αν θέλουμε, λοιπόν, να γίνουμε Ιράν, ας ξεχάσουμε την ελπίδα ότι θα ρίξουμε με το έτσι θέλω τις τιμές των εμπορεύσιμων αγαθών που καταναλώνουμε. Ο μόνος τρόπος, τελικά, να μπορούμε να αγοράζουμε περισσότερα αγαθά είναι να παράγουμε με τη σειρά μας περισσότερα ή να τα καταστήσουμε ελκυστικότερα στους άλλους. Δυστυχώς, και τα δύο απαιτούν σκληρή δουλειά, όχι κατάρες ή ξόρκια από κάποιο υπουργείο.
* Διδάσκει εφαρμοσμένη Θεωρία Παιγνίου στο University of London – Royal Holloway.
(από την εφημερίδα "Καθημερινή")