Κλιματική Αλλαγή: Οι Δεδομένες Λύσεις Δεν Λειτουργούν

Οι παγκόσμιοι ηγέτες φαίνεται πως έχουν αποφασίσει ποιες είναι οι λύσεις για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Ο κατάλογος περιλαμβάνει φόρους στη βενζίνη, φόρους στον άνθρακα, προγράμματα cap and trade, βελτιωμένη απόδοση στα αυτοκίνητα, έμφαση στις ΑΠΕ και περισσότερη χρήση φυσικού αερίου. Δυστυχώς, ζούμε σε ένα κόσμο με περιορισμένη παραγωγή πετρελαίου. Εξαιτίας αυτού, οι επιλεγμένες λύσεις έχουν την τάση να λειτουργούν αντίθετα αν κάποιες χώρες τις αποδεχτούν και κάποιες άλλες όχι. Ακόμα όμως και αν τις υιοθετήσουν όλοι, και πάλι δεν είναι σαφές αν θα έχουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

Το Πρωτόκολλο του Κιότο υιοθετήθηκε το 1997. Αν οι εκπομπές ρύπων είχαν συνεχιστεί μέχρι σήμερα με τον ρυθμό που αυξάνονταν στην περίοδο 1987-1997 (δηλαδή 1% κάθε χρόνο), τότε θα ήταν σήμερα 18% χαμηλότερες από ότι είναι στην πραγματικότητα. Συνέβησαν πολλά πράγματα στο μεταξύ, αλλά η αύξηση αυτή των εκπομπών τα τελευταία χρόνια δεν είναι ενθαρρυντική.

Οι δεδομένες λύσεις δεν λειτουργούν για διάφορους λόγους:

1. Σε έναν κόσμο με περιορισμένη παραγωγή πετρελαίου, αν μερικές χώρες μειώσουν την κατανάλωσή τους, τότε το αποτέλεσμα θα είναι να αφήσουν περισσότερο πετρέλαιο για εκείνες που δεν θα πράξουν το ίδιο. Η τιμή του πετρελαίου ίσως υποχωρήσει λίγο, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο θα παράγεται και θα καταναλώνεται περίπου η ίδια ποσότητα πετρελαίου.

2. Εκτός αν επιβληθεί υψηλότερη φορολογία στα εισαγόμενα προϊόντα που παράγονται με ορυκτά καύσιμα, η επίδραση ενός φόρου άνθρακα θα είναι το να στέλνει τις βιομηχανίες σε χώρες που δεν έχουν αντίστοιχους φόρους, όπως η Κίνα και η Ινδία. Οι χώρες αυτές αναμένεται να χρησιμοποιήσουν τον άνθρακα σε μεγαλύτερο ποσοστό για την παραγωγή τους από ότι εκείνες του ΟΟΣΑ και η τάση αυτή θα αυξάνει τις παγκόσμιες εκπομπές. Επίσης, θα αυξήσει το επίπεδο ζωής στα κράτη αυτά, γεγονός που επίσης θα αυξήσει τις εκπομπές. Τέλος, θα μειώσει τις θέσεις εργασίας στις χώρες του ΟΟΣΑ.

3. Η μόνη περίπτωση που η χρήση φυσικού αερίου θα μειώσει τις εκπομπές είναι αν αντικαταστήσει τον άνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή. Διαφορετικά, αυξάνει τις εκπομπές, απλά με μικρότερο ρυθμό από τα άλλα ορυκτά καύσιμα, σε σύγκριση με την ενέργεια που παράγεται.

4. Τα υποκατάστατα του πετρελαίου, όπως τα ανανεώσιμα καύσιμα, είναι τρόποι αύξησης της κατανάλωσης άνθρακα και αερίου σε σύγκριση με ότι θα συνέβαινε αν δεν υπήρχαν. Αυτό ισχύει διότι λειτουργούν συμπληρωματικά στην παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου και όχι αντικαθιστώντας τη. Ακόμα και σε περιπτώσεις που θεωρητικά είναι πιο αποδοτικά, και πάλι αυξάνουν τους ρύπους σε απόλυτους όρους, διότι χρειάζεται περισσότερος άνθρακας και αέριο για την παραγωγή τους.

5. Ακόμα και η χρήση περισσότερης βιομάζας ως καύσιμο δεν φαίνεται να είναι η λύση. Πρόσφατες έρευνες επιστημόνων φανερώνουν ότι η αύξηση της χρήσης βιομάζας εμπεριέχει τον κίνδυνο εκτροχιασμού του κλίματος.

Είναι πραγματικά δυστυχές που οι καθιερωμένες λύσεις λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο, διότι πολλές από αυτές διαθέτουν αρκετά θετικά σημεία. Για παράδειγμα, αν η παραγωγή πετρελαίου είναι περιορισμένη, τότε το διαθέσιμο πετρέλαιο μπορεί να μοιραστεί πιο δίκαια αν οι άνθρωποι οδηγούν μικρά και οικονομικά αυτοκίνητα. Επίσης, ο προϋπολογισμός ενός μικρού κράτους που εισάγει πετρέλαιο βελτιώνεται αν οι πολίτες του εξοικονομούν πετρέλαιο. Αλλά κοροϊδευόμαστε αν πιστεύουμε ότι αυτές οι λύσεις θα προσφέρουν στο παγκόσμιο πρόβλημα.

Αν νοιαζόμαστε πραγματικά για να μειώσουμε τις παγκόσμιες εκπομπές, τότε πρέπει να βρούμε τρόπους να περιορίσουμε τον ανθρώπινο πληθυσμό και το εμπόριο και να παράγουμε περισσότερα αναγκαία αγαθά και υπηρεσίες τοπικά. Πάντως, αμφισβητείται το κατά πόσο η διεθνής κοινότητα θα θέλει να υιοθετήσει την προσέγγιση αυτή. Φαίνεται πως τελικά η φύση θα παρέχει την δική της λύση, ίσως μέσα από τις υψηλές πετρελαϊκές τιμές και τις αδυναμίες του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος.

Ελαστική Παραγωγή Εναντίον Μη Ελαστικής Παραγωγής

Μου φαίνεται ότι πολλές κακές αποφάσεις ελήφθησαν διότι οι οικονομολόγοι δεν εντόπισαν το σημείο εκείνο στο οποίο η παραγωγή πετρελαίου τείνει να είναι πολύ ανελαστική, ενώ στα άλλα καύσιμα παραμένει ελαστική. Επιτρέψτε μου να το εξηγήσω:

Η ελαστική παραγωγή είναι δεδομένη για τα περισσότερα αγαθά. Υπάρχουν διαθέσιμα στην αγορά αρκετά προϊόντα εφόσον η τιμή είναι αρκετά υψηλή. Αν υπάρχει έλλειψη, τότε οι τιμές ανεβαίνουν και σε λίγο η αγορά είναι και πάλι προμηθευμένη. Αν η παραγωγή είναι ελαστική και εμείς αγοράζουμε λιγότερο, τότε λιγότερο προϊόν θα παραχθεί.

Ο άνθρακας και το φυσικό αέριο θεωρούνται ελαστικά στην παραγωγή τους. Σε κάποιο βαθμό ισχύει το «παρήγαγε όσο χρειάζεσαι». Ελαστική είναι επίσης και η παραγωγή υγρών καυσίμων από αέριο. Το αργό πετρέλαιο όμως είναι ένα προϊόν που σπανίζει σε παγκόσμια βάση. Η παραγωγή του δεν αυξάνεται ιδιαίτερα ασχέτως του πόσο ψηλά φτάνει η τιμή. Αυτή είναι μια περίπτωση μη ελαστικής προσφοράς.

Αν και οι τιμές του πετρελαίου παραμένουν πολύ ψηλές από το 2005 (πιν.3), η παραγωγή αυξήθηκε μόλις κατά 0,1% ετησίως (πιν.2). 

Στην περίπτωση του πετρελαίου, και η προσφορά και η ζήτηση είναι αρκετά ανελαστικές. Όσο ψηλά και να φτάσει η τιμή, η ζήτηση δεν υποχωρεί, ούτε και η παραγωγή του αυξάνεται.

Σε συνθήκες ανελαστικής προσφοράς, οι συνήθεις πράξεις που μπορεί να έκανε κάποιος μοιάζουν να λειτουργούν τοπικά, αλλά όχι και διεθνώς, εκτός αν συμμετέχουν όλοι. Όταν μια χώρα επιχειρεί να εξοικονομήσει πετρέλαιο, μπορεί να μειώνει την δική της κατανάλωση, αλλά υπάρχουν πολλοί άλλοι πρόθυμοι αγοραστές στην αγορά για το πετρέλαιο που εξοικονομήθηκε. Άρα το πετρέλαιο καταλήγει να χρησιμοποιείται από κάποιον άλλο, ίσως μάλιστα σε χαμηλότερη τιμή.

Η παγκόσμια παραγωγή παραμένει ίδια, άρα μια μείωση της κατανάλωσης στις χώρες του ΟΟΣΑ μεταφράζεται σε περισσότερη κατανάλωση στην Κίνα και την Ινδία, καθώς και σε ανάπτυξη στις χώρες αυτές.

Η Προσθήκη Εναλλακτικών Καυσίμων Αυξάνει τις Εκπομπές

Αν δεν έχουμε αρκετό πετρέλαιο, μια προσέγγιση είναι οι εναλλακτικές λύσεις. Επειδή όμως η προσφορά πετρελαίου είναι ανελαστική, οι εναλλακτικές δεν λειτουργούν και δρουν αθροιστικά στην παγκόσμια παραγωγή, εξ ου και η μια πηγή του προβλήματος των ρύπων.

Τι χρησιμοποιούμε για να φτιάξουμε τα εναλλακτικά καύσιμα; Κυρίως φυσικό αέριο και άνθρακα και σε ένα βαθμό πετρέλαιο. Το θέμα είναι ότι για την παρασκευή τους πρέπει να κάψουμε αέριο και άνθρακα πιο γρήγορα από ότι θα κάναμε κανονικά. Αφού η προσφορά άνθρακα και αερίου είναι ελαστική, είναι δυνατή η αύξηση της παραγωγής τους και κατά συνέπεια απελευθερώνονται περισσότερες εκπομπές.

Η αυξημένη χρήση άνθρακα και αερίου είναι δεδομένη αν αναλογιστεί κανείς την διαδικασία μετατροπής τους σε υγρά καύσιμα. Πρώτα πρέπει να κατασκευαστούν οι μονάδες παραγωγής και μετά με το κάθε βαρέλι που παράγεται, πρέπει να εξάγουμε από το υπέδαφος περισσότερο άνθρακα και αέριο. Συνεπώς, είναι φανερό ότι παράγουμε πολύ παραπάνω από αυτά τα δύο ώστε να δημιουργήσουμε μια σχετικά μικρή ποσότητα εναλλακτικού καυσίμου. Συχνά υπάρχει και η ανάγκη χρήσης νερού στην όλη διαδικασία, η οποία προσθέτει ακόμη ένα βάρος.

Τα ίδια ζητήματα αναδύονται και στα βιοκαύσιμα και διάφορες άλλες μορφές ΑΠΕ, αφού και εκείνες προστίθενται στην παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου και δεν την αντικαθιστούν. Θεωρητικά, μπορούν να παράγουν ενέργεια με λιγότερους ρύπους ανά μονάδα σε σύγκριση με τα ορυκτά καύσιμα, αλλά σε απόλυτους όρους απαιτούν περισσότερο άνθρακα και αέριο για την παρασκευή λιπασμάτων, ηλεκτρισμού, σκυροδέματος και άλλων συστατικών που χρειάζονται οι ανανεώσιμες πηγές για να αναπτυχθούν.

Φόροι Άνθρακα και Ανταγωνιστικότητα

Η κάθε χώρα ανταγωνίζεται τις άλλες στην παγκόσμια αγορά. Η προσθήκη ενός φόρου άνθρακα καθιστά τα προϊόντα των επιχειρήσεων της κάθε χώρας λιγότερο ανταγωνιστικά διεθνώς. Επίσης, δίνει το μήνυμα στους χρήστες άνθρακα ότι οι χώρες που υιοθετούν τον φόρο είναι διατεθειμένες να αφήσουν μια μεγαλύτερη ποσότητα εξαγωγών άνθρακα σε εκείνες που δεν τον υιοθετούν και έτσι διατηρείται το κόστος του χαμηλά.

Οι ασιατικές χώρες ήδη διαθέτουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των χωρών του ΟΟΣΑ σε όρους χαμηλότερων μισθών και κόστους καυσίμων στην βιομηχανική παραγωγή. Αν προστεθεί και ο φόρος άνθρακα, τότε θα έχουν ακόμα μεγαλύτερο πλεονέκτημα. Αυτό τείνει να μετακινεί την παραγωγή και τις θέσεις εργασίας προς το μέρος τους.

Η Κίνα εισήλθε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001. Στον πίνακα 4 φαίνεται ξεκάθαρα πως η κατανάλωση καυσίμων αυξήθηκε ραγδαία από εκείνη τη στιγμή και μετά στη συγκεκριμένη χώρα. Είναι επίσης φανερό ότι ο αριθμός των βιομηχανικών θέσεων εργασίας και οι δαπάνες στις κινεζικές υποδομές αυξήθηκαν στο μεσοδιάστημα.

Οι οικονομολόγοι φαίνεται πως αγνόησαν την σοβαρή αύξηση των εκπομπών CO2 τα τελευταία χρόνια, αφού κοιτούσαν κυρίως τις εκπομπές τις κάθε χώρας και τις εκπομπές ανά μονάδα του ΑΕΠ. Δυστυχώς, η στενόμυαλη αυτή θεώρηση αγνοεί την μεγάλη εικόνα, δηλαδή ότι οι συνολικές εκπομπές αυξάνονται και ότι οι εκπομπές σε σχέση με το παγκόσμιο ΑΕΠ έχουν πάψει να μειώνονται.

Η Σχέση της Εργασίας

Έχω δείξει ότι στις ΗΠΑ υπάρχει μια στενή σχέση ανάμεσα στην κατανάλωση ενέργειας και τον αριθμό των θέσεων εργασίας.

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που δικαιολογούν αυτή τη σχέση :

1. Η ίδια η εργασία απαιτεί στις περισσότερες περιπτώσεις ενέργεια, είτε πρόκειται για ηλεκτρισμό στους υπολογιστές, είτε καύσιμα για τη θέρμανση και τον φωτισμό των κτιρίων.

2. Εξίσου σημαντικό, οι μισθοί των εργαζομένων τους επιτρέπουν να αγοράσουν αγαθά η παραγωγή των οποίων απαιτεί ενέργεια, όπως τα αυτοκίνητα και τα σπίτια.

3. Οι χαμηλόμισθοι αναμένεται να δαπανήσουν το μεγαλύτερο μέρος του μισθού τους σε υπηρεσίες σχετικές με την ενέργεια (όπως η τροφή και η βενζίνη). Οι πλούσιοι δαπανούν τα δικά τους λεφτά σε ακριβά προϊόντα και υπηρεσίες, όπως τα χρηματοοικονομικά προϊόντα και τα ρούχα, τα οποία δεν απαιτούν τόση ενέργεια ανά δολάριο δαπάνης.

Αυτό που βρίσκω ανησυχητικό είναι ο συγχρονισμός ανάμεσα στην αύξηση χρήσης του άνθρακα στην Ασία (άρα και των σχετικών θέσεων εργασίας) και στη μείωση της απασχόλησης στις ΗΠΑ, όπως φαίνεται στον πίνακα 6. Πιθανώς, η εντατικοποίηση του παγκοσμίου εμπορίου είναι εξίσου σημαντική, αλλά ορισμένες πτυχές των προγραμμάτων εξοικονόμησης εκπομπών φαίνεται να ενισχύουν το εμπόριο αυτό.

Βεβαίως, οι ΗΠΑ δεν υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Κιότο, ούτε έθεσαν σε ισχύ φόρο άνθρακα, αλλά και πάλι οι θέσεις εργασίες μειώνονται σε σύγκριση με τον πληθυσμό. Φταίει περισσότερο ότι οι λύσεις για τους ρύπους επιδρούν ως ένας ακόμη τρόπος για την ενίσχυση του διεθνούς εμπορίου, το οποίο φέρνει ανάπτυξη και περισσότερους ρύπους.

Ούτε η Βιομάζα Δεν Είναι Λύση

Το να καίμε περισσότερο ξύλο για καύσιμο και να δημιουργούμε βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς από τη βιομάζα φαντάζει σαν μια λύση, μέχρι να καταλάβει κανείς ότι και εδώ υπάρχουν όρια.

Τον Ιούνιο του 2012, είκοσι επιφανείς επιστήμονες δημοσίευσαν μια έρευνα στο περιοδικό Nature με τίτλο «Προσεγγίζοντας ένα κομβικό σημείο στην γήινη βιόσφαιρα». Η μελέτη υποδεικνύει ότι οι άνθρωποι ήδη έχουν μετατρέψει το 43% της ξηράς σε αστικές η αγροτικές εκτάσεις και έχουν αναλάβει πλέον συνολικά το 20-40% της πρωταρχικής παραγωγικότητας της Γης. Οι συντάκτες ανησυχούν ότι προσεγγίζουμε ένα κομβικό σημείο που θα σηματοδοτήσει μια αλλαγή, λόγω της απώλειας των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα, καθώς η χρήση των βιολογικών προϊόντων ολοένα και αυξάνεται.

Με την αλλαγή αυτή θα επέλθει και μια αλλαγή στο κλίμα. Οι προσομοιώσεις δείχνουν ότι το κομβικό σημείο μπορεί να συμβεί ακόμα και αν διαταραχθεί ακόμα και η χρήση του 50% της ξηράς. Μάλιστα, το σημείο μπορεί να είναι ακόμα χαμηλότερα αν συνυπολογιστούν παγκόσμιοι παράγοντες.

Λείπουν οι Καλές Λύσεις από την Τωρινή Προσέγγιση

Ενώ η λίστα με τα προβλήματα και τις προτεινόμενες λύσεις δεν είναι ακόμα ολοκληρωμένη, εντούτοις παρέχει μια ιδέα για τις επιπλοκές που σχετίζονται με την μείωση των εκπομπών χρησιμοποιώντας τις παλιές λύσεις. Υπάρχουν όμως και αρκετά ζητήματα που δεν κάλυψα.

Ένα αξιοσημείωτο θέμα είναι ότι το κόστος της ενσωμάτωσης των ΑΠΕ αυξάνεται γρήγορα, καθώς προσθέτουμε ισχύ στο δίκτυο. Αυτό συμβαίνει επειδή γεννάται η ανάγκη μεταφοράς της ενέργειας σε μεγάλες αποστάσεις και επειδή χρειάζεται η αποθήκευσή της και η εξισορρόπησή της με την χρήση μονάδων ορυκτών καυσίμων.

Αν και τα προβλήματα που τέθηκαν είναι μάλλον επιλύσιμα, το κόστος αυτών των λύσεων δεν έχει ενσωματωθεί στις ενεργειακές αναλύσεις. Οι ενεργειακές ισορροπίες (ή αλλιώς εκτιμήσεις EROEI) όπως μελετώνται σήμερα δεν διαφέρουν ανάλογα με την διείσδυση των ΑΠΕ στο δίκτυο. Αν οι αναλύσεις αυτές αντανακλούσαν το υψηλό κόστος της προσθήκης αιολικών και φ/β στο δίκτυο, τότε μάλλον θα έδειχναν μια επιδεινούμενη ενεργειακή ισορροπία, μετά από ένα ορισμένο σημείο. Αυτό θα υποδείκνυε ότι αν και η προσθήκη ΑΠΕ είναι μια μερική λύση, εντούτοις η μαζική τους διείσδυση θα προκαλέσει σοβαρά κοστολογικά και ενεργειακά ζητήματα.

Ακόμη ένα θέμα που είναι δύσκολο είναι το γεγονός ότι όσον αφορά τις εκπομπές CO2, δεν είμαστε αντιμέτωποι με ένα προσωρινό πρόβλημα. Η ιδέα δεν είναι το να επιβραδύνουμε την χρήση των ορυκτών καυσίμων και να την ξαναρχίσουμε αργότερα. Χρειάζεται να τα αφήσουμε στο έδαφος επ αόριστον. Αυτό είναι πρόβλημα διότι δεν έχουμε τρόπο επιβολής των αποφάσεων στους ανθρώπους που θα ζουν 10 ή 50 χρόνια από σήμερα. Το Αξίωμα της Μέγιστης Ισχύος του H. T. Odum θα υποδείκνυε ότι το κάθε είδος χρησιμοποιεί ότι πηγές ενέργειας έχει διαθέσιμες, στον βαθμό που μπορεί. Ακόμα και αν κατανικήσουμε την τάση αυτή στα ορυκτά καύσιμα, δεν βλέπω πως μπορούμε να τη νικήσουμε μακροπρόθεσμα.

Με βάση τα παραπάνω, δεν φαίνεται ότι οι καθιερωμένες λύσεις θα λειτουργήσουν. Άρα, τι άλλες επιλογές μας απομένουν;

Η Φυσική Λύση

Η Γη αντιμετωπίζει το πρόβλημα των μεταβλητών συνθηκών εδώ και 4 δισεκατομμύρια χρόνια. Η Γη είναι ένα περιορισμένο σύστημα. Η φύση προβλέπει ότι τα περιορισμένα συστήματα, όπως η Γη, θα φτάνουν διαρκώς σε νέες θέσεις ισορροπίας μέσα στο χρόνο, καθώς οι συνθήκες αλλάζουν. Αν και θα θέλαμε να νικήσουμε την φυσική τάση σε αυτό το θέμα, δεν είναι ξεκάθαρο αν μπορούμε να το πράξουμε. Μέρος αυτής της ανακύκλωσης θα αποτελέσει πιθανώς και η κλιματική αλλαγή.

Η αλλαγή της φυσικής κατάστασης είναι μια αιτία ανησυχίας για τους ανθρώπους, αλλά όχι απαραίτητα και για την ίδια την Γη. Ο πλανήτης έχει μετακινηθεί από την μια κατάσταση στην άλλη πολλές φορές στην ιστορία του και θα συνεχίσει και στο μέλλον. Οι αλλαγές θα φέρουν την Γη και πάλι σε μια νέα ισορροπία. Για παράδειγμα, αν τα επίπεδα CO2 είναι υψηλά, τότε θα κυριαρχήσουν τα είδη που επωφελούνται από αυτό, παρά οι άνθρωποι.

Ο ακριβής τρόπος που θα εκτυλιχθεί αυτή η αλλαγή δεν είναι σαφής. Μια άποψη είναι ότι τα επίπεδα του CO2 θα αποτελέσουν βασικό οδηγό. Η μελέτη στο περιοδικό Nature υποδεικνύει ότι η αυξανόμενη διαταραχή των φυσικών οικοσυστημάτων (όπως με την μεγαλύτερη χρήση βιομάζας) μπορεί να προκαλέσει την αλλαγή. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι μια οικονομική κατάρρευση που θα σχετίζεται με την υψηλή τιμή του πετρελαίου μπορεί να είναι μέρος της φυσικής λύσης. Θα οδηγούσε σε μείωση του διεθνούς εμπορίου, περιορισμό των εκπομπών ρύπων και σε μια γενικότερη υποχώρηση των ανθρώπινων συστημάτων.

Με όποιον τρόπο και αν συμβεί, η αλλαγή θα είναι απότομη. Δεν θα αρέσει στους περισσότερους, διότι δεν θα είναι προετοιμασμένοι.

Βήματα για την Επιβράδυνση των Εκπομπών Ρύπων

Θα ήταν βολικό να μπορούσαμε να μειώσουμε τις εκπομπές παράγοντας ενέργεια με λιγότερους ρύπους, αλλά αυτή η επιλογή δεν δείχνει να λειτουργεί τόσο καλά, άρα θα έλεγα ότι πρέπει να εργαστούμε προς μια διαφορετική κατεύθυνση: Να μειώσουμε την ίδια την ανάγκη των ανθρώπων για ενέργεια. Για να το κάνουμε αυτό προτείνω δύο βασικά βήματα :

1. Μείωση του πληθυσμού μέσω πολιτικών γέννησης ενός παιδιού και παγκόσμιας πρόσβασης σε υπηρεσίες οικογενειακού σχεδιασμού. Το βήμα αυτό είναι απαραίτητο διότι ο αυξανόμενος πληθυσμός μεγεθύνει την ζήτηση. Αν θέλουμε να την μειώσουμε, τότε ο πληθυσμός παίζει ένα ρόλο.

2. Έμφαση στην τοπική παραγωγή αναγκαίων αγαθών, παρά ανάθεση αυτής σε περιοχές του πλανήτη όπου θα κατασκευαστούν με άνθρακα. Προτείνω να γίνει η αρχή με την τροφή, το νερό και τον ρουχισμό, καθώς και τις αναγκαίες εφοδιαστικές αλυσίδες που τα συνοδεύουν.

Η αλλαγή της έμφασής μας στην παραγωγή αγαθών τοπικά θα έχει πολλαπλά οφέλη: Θα παράγει δουλειές, θα μειώσει την χρήση άνθρακα, θα εξοικονομήσει καύσιμα στις μεταφορές και θα προστατεύσει ενάντια στις αρνητικές επιδράσεις της μειωμένης παγκόσμιας πετρελαϊκής παραγωγής, εφόσον συμβεί σχετικά σύντομα. Επίσης, θα περιορίσει τις εκπομπές ρύπων. Το κόστος των αγαθών πιθανώς θα αυξηθεί μέσω αυτής της προσέγγισης, οδηγώντας σε λιγότερα αγαθά ανά άτομο, αλλά και αυτό είναι μέρος της μείωσης των ρύπων.

Είναι δύσκολο να κρίνει κανείς αν τα παραπάνω βήματα θα γίνονταν αποδεκτά από τους παγκόσμιους ηγέτες ή από την πλειοψηφία του πληθυσμού. Γι’αυτό, φοβάμαι ότι θα καταλήξουμε στην φυσική λύση που περιγράψαμε ήδη.