Θεαματικές τρομοκρατικές επιθέσεις, «πόλεμος κατά του τρόμου»,
προληπτική στρατιωτική δράση σε απομακρυσμένες και πολιτικά ασταθείς περιοχές.
Καθώς ο πλανήτης παρακολουθεί την αναβίωση της Τζιχάντ και ιδίως την κρίση με
τους ομήρους σε μια μονάδα φυσικού αερίου της αλγερινής ερήμου, νομιμοποιείται
να ρωτήσει κανείς αν όντως τελείωσε η προηγούμενη δεκαετία ή όχι.
Δεν είναι μονάχα τα δραματικά γεγονότα των προηγουμένων
ημερών. Πριν από την Αλγερία και πριν από το Μάλι – όπου τα γαλλικά μαχητικά
ανέλαβαν δράση ενάντια στους τζιχαντιστές που προελαύνουν κατά της πρωτεύουσας
– υπήρχε η Βεγγάζη και η επίθεση στο αμερικανικό προξενείο. Επίσης, υπάρχει η
Συρία, όπου μια τζιχαντική οργάνωση αναδεικνύεται ως η ισχυρότερη δύναμη στο
συνονθύλευμα των επαναστατών που επιδιώκει την ανατροπή του Ασάντ.
Όλα αυτά συμβαίνουν ενάντια στην κοινή λογική. Πόσες φορές
έχουμε ακούσει ότι η Αλ Κάιντα νικήθηκε και ότι τα αμερικανικά μη επανδρωμένα
αεροσκάφη κρατούν τα υπολείμματά της υπό έλεγχο; Δεν έχει, άραγε, καταστραφεί η
ίδια η ιδεολογία της τζιχάντ από την εξάπλωση της ειρηνικής αντίστασης στις
δικτατορίες στον αραβικό κόσμο;
Υπό πολλές έννοιες, η απάντηση είναι ναι, αν και αυτό λέει
μόνο την μισή αλήθεια. Όσο και αν μας αρέσουν οι εύκολες απαντήσεις για το πώς
το καλό νικάει το κακό και πως το ειρηνικό Ισλάμ μπορεί να επικρατήσει των
διεφθαρμένων τζιχαντιστών, η προφανής αναγέννηση που παρατηρούμε είναι
διαφορετική από τις προκλήσεις της προηγούμενης δεκαετίας και είναι το
αποτέλεσμα μιας σειράς από περίπλοκους παράγοντες. Πράγματι, χρειάζονται
διαφορετικές απαντήσεις σε σχέση με αυτές της περασμένης δεκαετίας.
Στα χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, η
αντιτρομοκρατική εκστρατεία των ΗΠΑ εστιάστηκε στην αποσύνθεση του βασικού
πυρήνα του δικτύου της Αλ Κάιντα στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν. Κανείς δεν
μπορεί να αρνηθεί τα οφέλη που κατακτήθηκαν, με κορύφωση την θανάτωση του Μπιν
Λάντεν το 2011.
Ούτε όμως μπορούμε να αρνηθούμε το γεγονός ότι οι συνεργάτες
της Αλ Κάιντα επιβίωσαν: Ένας οργανισμός στην Υεμένη, ο άλλος στη Σαχάρα. Και
ότι αυτές οι ομάδες προσπάθησαν να εξελιχθούν και το έχουν πετύχει σε ένα
βαθμό, διατηρώντας την σημασία τους.
Το αν υπάρχουν σαφείς σχέσεις ανάμεσα σε αυτές τις ομάδες
και ότι έχει απομείνει από την κεντρική Αλ Κάιντα είναι θέμα αντιδικίας ανάμεσα
στις υπηρεσίες πληροφοριών. Μπορεί οι κατά τόπους οργανώσεις της Αλ Κάιντα να
μοιράζονται πληροφορίες και χρηματοδότηση, αλλά πιθανότατα λειτουργούν
αυτόνομα, με βάση το τοπικό περιβάλλον. Όπως ανέφερε ο Τζέοφ Πόρτερ της Africa Risk
Consulting, «βλέπουμε επιθέσεις τύπου Αλ Κάιντα του 2000, αλλά όχι από την
κεντρική Αλ Κάιντα».
Στην Αλγερία, ο Μοχτάρ Μπελμοχτάρ, υποτιθέμενος ηγέτης της
ομάδας που επιτέθηκε στη μονάδα φυσικού αερίου, πρόσφατα αποσχίστηκε από την Αλ
Κάιντα του Μαγκρέμπ (γνωστή ως AQIM) που είναι η βασική εξτρεμιστική οργάνωση
στη Βόρεια Αφρική. Η επίθεση της ταξιαρχίας του στο Ιν Μενάς πιθανότατα έγινε
και λόγω του ανταγωνισμού με την Αλ Κάιντα του Μαγκρέμπ, αλλά και λόγω της
γαλλικής επέμβασης στο Μάλι. Επιπλέον, βρίσκεται σε πόλεμο με τις αλγερινές
αρχές εδώ και δύο δεκαετίες. Ο βασικός στόχος είναι το φυσικό αέριο, που
αποτελεί τη βασική πηγή πλούτου για τη χώρα, αλλά και η αναγνώριση από τα
παγκόσμια ΜΜΕ.
Ο άλλος σημαντικός παράγων για τους τζιχαντιστές είναι η
εκμετάλλευση του κενού ασφαλείας στη Βόρεια Αφρική που προέκυψε από την Αραβική
Άνοιξη. Οι τζιχαντιστές πανικοβλήθηκαν από τη θέα εκατομμυρίων νεαρών Αράβων να
διαδηλώνουν και να λένε στον κόσμο ότι το πρόβλημά τους δεν είναι μόνο οι
ξένοι, αλλά και τα δικά τους αυταρχικά καθεστώτα, καθώς και από την ειρηνική
τους στάση.
Δυστυχώς, οι εξτρεμιστές έχουν βρει ευκαιρία για μια
επάνοδο. Υποτιθέμενοι τρομοκράτες που βρίσκονταν στην φυλακή απελευθερώθηκαν.
Οι δικτατορίες και οι ισχυρές μυστικές τους υπηρεσίες αντικαταστάθηκαν από
ασθενείς αρχές που παλεύουν να επιβιώσουν.
Σε μια περίεργη και υπό εξέλιξη τάση, από την Υεμένη ως τη
Βόρεια Αφρική, νέες ομάδες άσχετες μεταξύ τους, αλλά υπό το όνομα Ανσάρ
αλ-Σαρία, ξεπήδησαν τον τελευταίο χρόνο. Όλες είναι αφιερωμένες στην εφαρμογή
του ισλαμικού νόμου στις χώρες εκείνες που αναδομούνται. Όπως η συριακή Τζαμπάτ
αλ-Νούσρα, το αντικείμενό τους φαίνεται να είναι πιο πολύ τοπικό, σε αντίθεση
με την ιδεολογία του Μπιν Λάντεν. Παρόλα αυτά, θα μπορούσαν να στρέψουν την
προσοχή τους στο εξωτερικό, αναλόγως της προόδου που θα χουν στο εσωτερικό.
Η κατάρρευση του καθεστώτος Καντάφι στη Λιβύη αποτέλεσε βαρύ
πλήγμα και αποσυντόνισε τις προσπάθειες συγκράτησης των εμπνευσμένων από την Αλ
Κάιντα ενόπλων στη νότια Μεσόγειο. Ορισμένοι από τους επαναστάτες Τουαρέγκ
μαχητές που συμμάχησαν με τους τζιχαντιστές στο βόρειο Μάλι, προσελήφθησαν από
τον Καντάφι στο παρελθόν και έγιναν μέρος του συστήματος ασφαλείας του. Μετά το
τέλος του Καντάφι επέστρεψαν σπίτι τους καλύτερα εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι
και με αρκετά μετρητά και χρυσό. Στο μεταξύ, οι ακραίοι ισλαμιστές στο Μάλι
επωφελήθηκαν από αυτή τη νέα πηγή όπλων που μοιράζονταν ή πωλούσαν οι Λίβυοι
επαναστάτες μετά την εξέγερση.
«Δεν είναι ότι οι τζιχαντιστές είναι ισχυρότεροι σήμερα…
αλλά το πλαίσιο είναι διαφορετικό και το εκμεταλλεύονται», σημειώνει ο Ααρών
Ζέλιν, ειδικός και διευθυντής του jihadology.net, το οποίο δημοσιεύει και
αναλύει έγγραφά τους. «Και η αρχιτεκτονική που είχε δημιουργηθεί για να τους
αντιμετωπίσει κατέρρευσε. Βασιζόταν εν πολλοίς στις συλλήψεις και στις
παρενοχλήσεις από καθεστώτα που συνεργάζονταν με τις ΗΠΑ».
Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις για το πώς να αντιμετωπιστεί
αυτή η πιο μεταλλαγμένη απειλή, αλλά όπως εξελίσσονται οι τζιχαντιστές, έτσι
πρέπει να εξελιχθεί και η δυτική πολιτική. Η καλύτερη ασφάλεια και οι δεσμοί με
τις νέες κυβερνήσεις είναι κρίσιμης σημασίας. Το ίδιο είναι και μια προσέγγιση
ανάλογα με την κάθε περιοχή. Οι Σύριοι επαναστάτες που θέλουν να συνεργαστούν
με τον Τζαμπάτ αλ-Νούσρα, ακόμα και αν δεν μοιράζονται την ιδεολογία του, λένε
ότι κανένας άλλος δεν τους έχει βοηθήσει.
Ακόμα και αν όλοι οι τζιχαντιστές μοιάζουν ίδιοι με βάση τις
πράξεις τους, είναι κρίσιμο να αντιληφθούμε τα ολοένα και διαφορετικά τοπικά
περιβάλλοντα και τις συνθήκες πολιτικής και ασφάλειας που τους επιτρέπουν να
υπάρχουν, αν όχι να ευημερούν. Η εναλλακτική είναι ότι κινδυνεύουμε να
επαναλαμβάνουμε τις μάχες της προηγούμενης δεκαετίας.
Δημοσιεύθηκε στους
Financial
Times, 17-20
Ιανουαρίου 2013