Του Κ. Ν. Σταμπολή
Πριν από τρεις εβδομάδες έγιναν γνωστές οι προθέσεις της κυβέρνησης να απελευθερώσει από τα γρανάζια της γραφειοκρατίας εννέα μεγάλα επιχειρηματικά σχέδια που αφορούν επενδύσεις στον τουρισμό, την βιομηχανία και την ενέργεια (πρόκειται για απλώς δύο μεγάλα αιολικά πάρκα) συνολικού ύψους 3 δισεκατομμυρίων ευρώ. Όπως φάνηκε, τροχοπέδη για την υλοποίηση των σημαντικών αυτών επενδύσεων και πολλών άλλων, μικρότερων μεν αλλά εξίσου σημαντικών από πλευράς τόνωσης της επιχειρηματικότητας, είναι οι πολυάριθμες και δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές διαδικασίες, η ελλιπής και συχνά αντικρουόμενη νομοθεσία, οι παράλογες (αλλά συνταγματικά κατοχυρωμένες) τοπικές αντιδράσεις και η έλλειψη επιχειρηματικής κουλτούρας και του αισθήματος επιβίωσης που χαρακτηρίζει την κοινωνία μας τα τελευταία χρόνια. Μία κοινωνία όμως που εξαρτάται πρωτίστως από την παροχή άφθονης και σχετικά φθηνής ενέργειας για να μπορεί να εργάζεται, να καταναλώνει και να «προοδεύει».
Με ειλημένη την απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης εδώ και μερικά χρόνια για απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου (βλέπε οδηγίες ΕΤ 54/2003, 55/2003 Φ.Α) και την μετάβαση σε ένα νέο καθεστώς λειτουργίας μιας ελεύθερης και ανταγωνιστικής αγοράς και την εγκατάλειψη του μέχρι πρότινος ισχύοντος κρατικού μοντέλου, οι εξελίξεις σ’ όλες τις ευρωπαϊκές χώρες είναι κοσμογονικές. Πράγματι, τα τελευταία 10 χρόνια η εικόνα στον τομέα του ηλεκτρισμού και του φυσικού αερίου έχει αλλάξει πλήρως και αυτή τη στιγμή στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι μεγάλες κρατικές εταιρείες παροχής ενέργειας είναι παρελθόν. Έχουν δημιουργηθεί αρκετές νέες μικρότερες ή και μεγαλύτερες, μετά από εξαγορές και συγχωνεύσεις, και επικρατεί επενδυτικός οργασμός σε νέες μονάδες και την προώθηση προηγμένων τεχνολογιών στην παραγωγή, την μεταφορά και την διανομή. Ακόμα και στην Γαλλία, η οποία δεν εγκαταλείπει εύκολα το κρατικό μοντέλο, οι εξελίξεις τους τελευταίους μήνες είναι ραγδαίες αφού ήδη προχωρεί η ιδιωτικοποίηση (μέσω μετοχοποίησης) των τριών μεγάλων ενεργειακών ομίλων Gaz de France, Ariva, και Electricite de France, ενώ ήδη ένα 20% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι πλέον εκτός EDF.
Σε αντίθεση με τις εξελίξεις στην Ευρώπη στην όχι και τόσο μικρή και όχι τόσο γεωγραφικά απομονωμένη Ελλάδα, ο εναγκαλισμός του κρατικού τομέα στην ενέργεια παραμένει σφιχτός. Παρά το γεγονός ότι οι διαδικασίες για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας ξεκίνησαν το 2000 με την ίδρυση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) και του Ανεξάρτητου Διαχειριστή του Συστήματος Μεταφοράς (ΔΕΣΜΗΕ) και έκτοτε κατεβλήθη μία σοβαρή προσπάθεια για την οργάνωση της νέας αγοράς με την προώθηση ενός σύγχρονου και εναρμονισμένου με τις κοινοτικές απαιτήσεις Κώδικα Λειτουργίας της Ηλεκτρικής Αγοράς, η τελευταία κυβέρνηση Σημίτη απεφάσισε να μην προχωρήσει στην υιοθέτησή του υποκύπτοντας ουσιαστικά στις απαιτήσεις της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ, η οποία έχει τεθεί αναφανδόν εναντίον της όποιας μορφής απελευθέρωσης εκτιμώντας ότι έτσι προστατεύει θέσεις εργασίας και τα συμφέροντα και προνόμια της ιθύνουσας τάξης της. Έτσι οι αδειοδοτηθέντες επενδυτές περίμεναν με αγωνία την νέα κυβέρνηση η οποία είχε υποσχεθεί απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, θέση την οποία επανέλαβε ο Πρωθυπουργός στην τελευταία του συνέντευξη στους Ξένους Ανταποκριτές
Η κυβέρνηση Καραμανλή ενώ αρχικά είχε ταχθεί υπέρ της απελευθέρωσης και είχε υποσχεθεί υιοθέτηση του Κώδικα της ΡΑΕ τον περασμένο Σεπτέμβριο, και εφαίνετο αποφασισμένη για μία κατά μέτωπο σύγκρουση με τη ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ, αυτή τη στιγμή έχει κάνει στροφή 180 μοιρών προωθώντας ένα ημι-κρατικό μοντέλο λειτουργίας της αγοράς το οποίο προβλέπει την περαιτέρω ενίσχυση της ΔΕΗ και την προστασία της δραστηριοποίησης των ΕΛΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή – ήδη κατασκευάζουν μονάδα 400 MW στην Θεσσαλονίκη – αποδυναμώνοντας τις όποιες άλλες ιδιωτικές επενδυτικές πρωτοβουλίες τις οποίες και οδηγεί σε αδιέξοδο. Τουλάχιστον, αυτό είναι το συμπέρασμα που συνάγεται από μία πρώτη ανάγνωση του «Πλαισίου Βασικών Αρχών Σχεδιασμού Αγοράς και Μετάβασης Διάταξης» το οποίο έθεσε σε δημόσια διαβούλευση (μέχρι τις 18 Μαρτίου) η ΡΑΕ πριν από λίγες ημέρες (28/2). Πιο συγκεκριμένα, το σχέδιο του νέου Κώδικα Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας διαφοροποιεί την κατάσταση, σε σύγκριση με το προηγούμενο σχέδιο πάνω στο οποίο είχαν στηριχθεί τα διάφορα επενδυτικά σχέδια, στα εξής σημεία :
1. Εισάγει ενιαίο κόστος χρήσης του συστήματος μεταφοράς με την κατάργηση των τριών γεωγραφικών ζωνών που προέβλεπε το προηγούμενο σχέδιο. Αυτό έχει σαν συνέπεια την μείωση των εξόδων μεταφοράς για μονάδες λειτουργίας στο βορρά (π.χ. ΕΛΠΕ) και την αύξηση κόστους για μονάδες που λειτουργούν στη Ζώνη 2 (Βοιωτία, Ν. Εύβοια και Αττική). Το προηγούμενο σχέδιο του Κώδικα προέβλεπε μηδενική χρέωση μεταφοράς για μονάδες της Ζώνης 2, ακριβώς για να ενθαρρύνει την εγκατάσταση νέων μονάδων κοντά στο μεγάλο κέντρο κατανάλωσης στην Αττική, και συγχρόνως να κάνει πιο ακριβή τη μεταφορά ηλεκτρισμού από Βορρά προς Νότο, ώστε ν’ αποθαρρύνει την πολυέξοδη και με απώλειες μεταφορά μεγάλων ηλεκτρικών φορτίων. Η κατάργηση της μηδενικής χρέωσης στη Ζώνη 2 ουσιαστικά ανατρέπει τα επενδυτικά σχέδια πέντε ανεξάρτητων παραγωγών που έχουν ώριμα επενδυτικά σχέδια (ΤΕΡΝΑ, MotorOil, Μυτιληναίος, Κοπελούζος Ελληνική Τεχνοδομική/Βιοχάλκο). Η καθιέρωση τέλους μεταφοράς και στη Ζώνη 2 εισάγει ένα νέο παράγοντα που αλλάζει πλήρως το χρηματο-οικονομικό μοντέλο λειτουργίας των νέων σταθμών η συνολική ισχύς των οποίων ανέρχεται στα 2,000 MW.
2. Το νέο σχέδιο Κώδικα δεν αναφέρει καθόλου για διαγωνισμό εξασφάλισης από τον ΔΕΣΜΗΕ μακροχρόνιων Πιστοποιητικών Διαθεσιμότητας Ισχύος (ΠΔΙ) των ανεξάρτητων παραγωγών πάνω στον οποίο στηρίζονταν όλο το προηγούμενο σχέδιο. Τα ΠΔΙ θα τα εξέδιδαν οι ανεξάρτητοι παραγωγοί και θα τα αποκτούσε ο ΔΕΣΜΗΕ για περίοδο 12 ετών, πράγμα που σήμαινε ότι θα εδεσμεύετο ο ΔΕΣΜΗΕ στην εξασφάλιση ενός ελάχιστου ετησίου προσόδου των ανεξάρτητων παραγωγών από την ημερήσια αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίοι έτσι θα εκάλυπταν το 70% της κεφαλαιουχικής των δαπάνης από τα ετήσια έσοδα σε βάθος χρόνου. Αυτή η μεθόδευση είχε γίνει αποδεκτή από τις τράπεζες των οποίων η χρηματοδότηση θα κάλυπτε περίπου το 70% του κόστους κατασκευής των νέων σταθμών (π.χ. ένας σταθμός 400 MW κοστίζει περίπου 250 εκατομμύρια ευρώ σε σημερινές τιμές). Το νέο σχέδιο κωδίκων δεν αναφέρει τίποτε το συγκεκριμένο για την σχέση παραγωγών και ΔΕΣΜΗΕ ως προς την απορρόφηση της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας, πέραν ενός αορίστου τιμήματος που θα καθορίζεται «ρυθμιστικά» για τα Αποδεικτικά Διαθεσιμότητας Ισχύος (ΑΔΙ) των παραγωγών. Σημείο το οποίο θεωρείται τελείως αρνητικό για τις τράπεζες που καλούνται να υποστηρίξουν μία τέτοια προσπάθεια.
3. Το νέο σχέδιο Κώδικα προβλέπει την «αναδιοργάνωση» των τιμολογίων πράγμα που πιθανώς θα οδηγήσει σε μείωση των τιμών προς το εμπορικό/τριτογενή τομέα και αντίστοιχη αύξηση των οικιακών και βιομηχανικών τιμολογίων. Αυτό δεν ευνοεί τους ανεξάρτητους παραγωγούς οι οποίοι αποβλέπουν σε επιλεγμένους πελάτες κυρίως από τον εμπορικό χώρο και άρα η προτεινόμενη από τον Κώδικα αναδιάρθρωση των τιμολογίων θεωρείται ότι μπορεί να λειτουργήσει ως ένα επιπλέον σοβαρό αντικίνητρο.
Μπορεί ο ανακοινωθείς από την ΡΑΕ νέος Κώδικας Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, να μην είναι ολοκληρωμένος, αφού σε αυτήν την φάση ανακοινώθηκε μόνο το Πλαίσιο Βασικών Αρχών – το πλήρες κείμενο θα ανακοινωθεί στις 21 Μαρτίου και θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση μόνο για 7 ημέρες – δίδει όμως μία πρόγευση της φιλοσοφίας του και των σκοπιμοτήτων που εξυπηρετεί. Δυστυχώς ούτε ένας από τους ανεξάρτητους παραγωγούς και επενδυτές που επικοινωνήσαμε, ζητώντας τους να σχολιάσουν το νέο Κώδακα, δεν ήτο ευχαριστημένος και η κοινή αντίληψη είναι ότι, εάν εφαρμοστεί ο νέος Κώδικας ως έχει, τότε δεν θα πραγματοποιηθεί ούτε μία νέα επένδυση ηλεκτροπαραγωγής από τους ήδη αδειοδοτηθέντες παραγωγούς. Είναι κοινή η εκτίμηση ότι ο νέος Κώδικας είναι μία κεκαλυμμένη προσπάθεια περαιτέρω ενίσχυσης της ΔΕΗ, αφήνοντας έξω από τον χώρο εγχώριους τους ανεξάρτητους παραγωγούς ανοίγοντας έτσι την πόρτα στον «αφελληνισμό» του χώρου με την παράδοση στα ξένα μεγάλα κεφάλαια.
«Ενώ η κυβέρνηση φαίνεται αποφασισμένη να προωθήσει 3.0 δισεκ. ιδιωτικών επενδύσεων στην βιομηχανία και τον τουρισμό, στον τομέα της ενέργειας με την τακτική της αγνοεί και υποσκάπτει επενδύσεις 13 δισεκ. ευρώ, μέσα στα επόμενα 5-6 χρόνια, στον τομέα της θερμικής ηλεκτροπαραγωγής» δηλώνει ανώτερο στέλεχος μιας των εταιρειών που έχουν αδειοδοτηθεί και που αισθάνεται πλήρως απογοητευμένος με την όλη κατάσταση. «Πάντως η κυβέρνηση θα πρέπει επιτέλους να σταματήσει να ομιλεί για ανάγκη ανταγωνισμού στην ενεργειακή αγορά αφού κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί με το πρόσφατα ανακοινωθέν πλαίσιο», δηλώνει έτερος επενδυτής ο οποίος ήδη έχει στρέψει το ενδιαφέρον του εκτός Ελλάδος. «Η αποκρατικοποίηση έχει ως καίριο μακροπρόθεσμο στόχο την ανταγωνιστικότητα. Δηλαδή την αποχώρηση του κράτους από το ρόλο του παραγωγού, την προώθηση εκτεταμένων ιδιωτικών επενδύσεων και τη λειτουργία μιας πραγματικής αγοράς, όπου το κράτος θα παρεμβαίνει μόνο ως ρυθμιστής. Ζούμε σε έναν ανταγωνιστικό κόσμο και συμμετέχουμε σε μια αγορά που γίνεται ενιαία. Αν δεν γίνουν οι επενδύσεις εδώ θα γίνουν κάπου αλλού και η Ελλάδα θα χάσει μια ευκαιρία ανεπανάληπτη», παρατηρεί ένας τρίτος επενδυτής.
Η ακύρωση των επενδυτικών σχεδίων των ανεξάρτητων παραγωγών, τα οποία θα προσέθεταν την πολύ αναγκαία ισχύ των 2.000-2.500 MW στη νότια Ελλάδα, πέρα από το έλλειμμα ηλεκτρικής ισχύος που θα δημιουργήσουν με απρόβλεπτες συνέπειες στην οικονομία της χώρας, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην παρέμβαση της Ε. Επιτροπής την οποία ήδη απασχολεί σοβαρά το συνεχιζόμενο μονοπώλιο της ΔΕΗ. «Είναι απόλυτα βέβαιο» μας πληροφορεί ανώτερος κοινοτικός υπάλληλος στο τμήμα ανταγωνισμού, «ότι εάν συνεχισθεί η παρούσα κατάσταση η Ε. Επιτροπή θα απαιτήσει το σπάσιμο της ΔΕΗ και την εκποίηση μέσω διαγωνισμού τουλάχιστον του 30% της παραγωγικής της ισχύος». Κάτι παρόμοιο έγινε στην Ιταλία με την ENEL πριν από τρία χρόνια. Το μόνο ερώτημα όσον αφορά την Ελλάδα είναι εάν η Κοινοτική παρέμβαση θα εκφρασθεί στο τέλος της θητείας της παρούσας κυβέρνησης ή εάν το πικρό ποτήρι θα το πιει η επόμενη κυβέρνηση.