Ο Εσφαντιάρ
Ραχίμ Μασάι, ο άνθρωπος τον οποίον προτιμούσε για διάδοχό του ο απερχόμενος
πρόεδρος του Ιράν, Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ, τελικά δεν θα είναι υποψήφιος
στις προεδρικές εκλογές της 14ης Ιουνίου. Ούτε κι ο πρώην πρόεδρος Ακμπάρ
Χασεμί Ραφσατζανί. Ο αποκλεισμός αμφοτέρων στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα από τον
ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χοσεϊνί Χαμενεΐ πως δεν θα
ανεχτεί καμία μείωση της εξουσίας του και πως είναι αποφασισμένος να αποφύγει
τις προστριβές που χαρακτήρισαν τη σχέση του με προηγούμενους προέδρους, ειδικά
με τον Αχμαντινεζάντ.
Αποκαλύπτεται
έτσι ξανά ο διχασμός που υπάρχει στη καρδιά της πολιτικής δομής του Ιράν λόγω
του μοιράσματος της εξουσίας ανάμεσα στον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη και τον
πρόεδρο του θεοκρατικού καθεστώτος.
Όταν ο Χαμενεΐ
υποστήριξε δημοσίως της αμφιλεγόμενη επανεκλογή του Αχμαντινεζάντ το 2009,
κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τις άνευ προηγουμένου εντάσεις που θα
ενέσκηπταν κατόπιν ανάμεσα στους δύο άνδρες.
Αντί να
ευθυγραμμιστεί με τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη, ο Αχμαντινετζάντ άρχισε να
προωθεί μια εθνικιστική, αντι-κληρικαλική ατζέντα, χρησιμοποιώντας μάλιστα τους
οικονομικούς πόρους των μηχανισμών του Χαμενεΐ για να τον αμφισβητήσει και για
να εγκαθιδρύσει το δικό του οικονομικό δίκτυο και την προσωπική του σφαίρα
επιρροής.
Οσο όμως
μεγάλωνε το χάσμα ανάμεσα τους, τόσο μειωνόταν και η λαϊκή υποστήριξη προς τον
Αχμαντινετζάντ. Τα δημόσια ΜΜΕ συχνά αναφέρονταν στους υποστηρικτές του με τον
χαρακτηρισμό «ο κύκλος των αποσχιστών». Επίσης, σε αντίθεση με τη πρώτη θητεία
του, τα ιδιωτικά ΜΜΕ επέκριναν την προεδρική οικονομική και πολιτική ατζέντα.
Ο Αχμαντινεζάντ
δεν είναι ο πρώτος ανώτατος αξιωματούχος του Ιράν που τολμάει να αμφισβητήσει
τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη: ο Μεγάλος ΑγιατολάχΧοσέιν Αλί Μονταζερίθα
ειχε γίνει ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης, αν δεν είχε έρθει «στα μαχαίρια» με
τον ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας, τον διάσημοΑγιατολάχ Χομεϊνί,
λίγους μήνες πριν από τον θάνατο του δεύτερου. Ο Μονταζερί θεωρούνταν μια από
τις πλέον επιδραστικές θρησκευτικές προσωπικότητες στην πρώτη δεκαετία της
Ισλαμικής Δημοκρατίας, αλλά σταδιακά άρχισε να αμφισβητεί την σκληρή ηγετική
γραμμή μέχρι το θάνατο του το 2009. Αμφισβήτησε ακόμη και την ικανότητα του
Χαμενεΐ να εκδίδει «φετφά» (ισλαμική θρησκευτική εντολή) και ετέθη σε εξαετή
κατ' οίκον περιορισμό.
Ομοίως, ο πρώτος
πρόεδρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Αμπουλχασάν Μπανισάντρ, ήρθε σε
σύγκρουση με τον Χομεϊνί και απεκδύθηκε της εξουσίας του το 1981, μετά από ένα
χρόνο στον προεδρικό θώκο, ακολουθώντας το δρόμο της αυτοεξορίας στο Παρίσι,
όπου διαμένει μέχρι σήμερα.
Η ιστορία του
Αχμαντινεζάντ μοιάζει σε πολλά σημεία της με αυτήν του Μπανισάντρ: και οι δύο
ήταν σχετικά άγνωστοι πριν γίνουν πρόεδροι, εξαρτώνταν από την υποστήριξη του
ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη για να καταλάβουν την εξουσία, έχασαν την
υποστήριξη του στην απόπειρα τους να μειώσουν την δύναμη της θρησκευτικής
ηγεσίας. Και το πιο σημαντικό: αμφότεροι απέτυχαν να δημιουργήσουν μια
εξωθεσμική οργάνωση στην οποία θα μπορούσαν να βασιστούν αν έχαναν την επίσημη
υποστήριξη της ηγετικής ομάδας του καθεστώτος.
Χωρίς να έχει
τίποτα να χάσει, ο Αχμαντινεζάντ θα μπορούσε να αποφασίσει να αποσταθεροποιήσει
την Ισλαμική Δημοκρατία, αν το θεωρούσε απαραίτητο για να επιβιώσει πολιτικά.
Επίσης, μπορεί να επιτεθεί στον Χαμενεΐ, προβάλλοντας τον εαυτό του σαν μια
πατριωτική φιγούρα, αν αυτό θα μπορούσε να είναι επικίνδυνο ακόμη και για την
ίδια του τη ζωή.
Ο διχασμός που
εδώ και καιρό παραλύει την πολιτική ζωή στο Ιράν θα συνεχίσει να υπάρχει και
μετά τις εκλογές. Ωστόσο μια κυβερνητική αδράνεια στο πυρηνικό πρόγραμμα μπορεί
να έχει καταλυτικές συνέπειες. Η έλλειψη μιας ισχυρής κυβέρνησης, ικανής να
χαράξει ομόφωνα γραμμή στο ζήτημα αυτό, θα καθιστούσε αδύνατο ακόμη και για τον
Χαμενεΐ να κάνει οποιαδήποτε άλλη επιλογή πέραν της διπλωματικής απομόνωσης από
τη Δύση.
*Ο Μεντί Καλατζί
είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον για την Πολιτική στην Εγγύς
Ανατολή (WINEP).
(από το Βήμα - Project Syndicate)