Τέτοιες μέρες του 1898 μαζικός φόβος πλανιέται πάνω από την Πάτρα. Ο κίνδυνος προέρχεται από την ανάφλεξη λέβητα φωταερίου ύστερα από μια τρομερή θύελλα, που έπληξε την πόλη (9 Μαΐου). Σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής «η είδησις κυκλοφορήσασα αστραπιαίως ενέσπειρε τον τρόμον. Ολοι τρέχουν και αποκόπτουν τους σωλήνας του γκάζι. Οι κώδωνες των εκκλησιών κρούονται αδιακόπως...».
Καταστροφή δεν προκλήθηκε, αλλά το περιστατικό έδωσε τροφή πάλι για συζητήσεις κάθε είδους γύρω από το φωταέριο, την ενέργεια και γενικώς ό,τι αποκλήθηκε αργότερα επιχείρηση κοινής ωφέλειας. Ηδη όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά κι σε άλλες μεγάλες πόλεις χρησιμοποιούνταν το «αεριόφως». Στην Πάτρα μόλις είχε αρχίσει να λειτουργεί το εργοστάσιο.
Μ΄ αφορμή την επικείμενη ιδιωτικοποίηση της Δημόσιας Επιχείρησης Αερίου ας ρίξουμε μερικές ματιές στην ιστορία του φωταερίου από την άποψη του ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Σημειώνοντας ότι οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας από το νερό και τις συγκοινωνίες, ως τον φωτισμό και το τηλέφωνο διανύουν μακρές περιόδους, όπου ο δημόσιος χαρατήρας διαδέχεται τον ιδιωτικό και αντιστρόφως. Ως τις αρχές, πάντως, του 20ού αιώνα το δίλημμα «ιδιωτικές ή δημόσιες και δημοτικές» δεν τίθεται στην πράξη. Η οικονομική αδυναμία κράτους και δήμων, μέχρι και την πρώτη μετα-τρικουπική εποχή, είναι απαγορευτική για κρατικές.
Την εποχή της έκρηξης στην Πάτρα τα εργοστάσια αεριόφωτος είναι ιδιωτικά. Συνήθως με συμβάσεις που υπογράφανε επιχειρηματίες και δήμοι. Ο τελευταίος είχε μια προνομιακή μεταχείριση ως προς τις τιμές του γκαζιού, που χρησιμοποιούσε για δημοτικό φωτισμό. Τυπικά, είχε και κάποια συμμετοχή στη διοίκηση.
Η μεγαλύτερη και παλαιότερη επιχείρηση βρισκόταν, φυσικά, στην Αθήνα. Το «Γκάζι», που ήταν και το πρώτο εργοστάσιο στην Αθήνα ανήκε από τα τέλη του 19ου αιώνα στους κληρονόμους του περίφημου (και αμφιλεγόμενου) Ιταλού Σερπιέρι. Ο πασίγνωστος από τα Λαυρεωτικά μεγαλοεπενδυτής (πέθανε το 1897) είχε αγοράσει, κάτω από μάλλον αδιευκρίνιστες συνθήκες την Εταιρεία Αεριόφωτος τη δεκαετία του 1880 από τον Γάλλο πολυ-επιχειρηματία Φεράλντι και τους διαδόχους του. Τόσο ο Γάλλος, όσο και ο Ιταλός ήταν δυο από τους πρώτους επενδυτές, που έσπευσαν στην Ελλάδα, έχοντας μεγαλεπήβολα σχέδια. Ο Φεράλντι βρίσκεται στην Ελλάδα ακόμη από το 1827-28 ακόμη. Εχει πολλά σχέδια και ιδέες, αλλά τα περισσότερα ναυαγούν.
Φωτισμός από τον Μάιο του 1857
Θ΄ αναλάβει τον φωτισμό με γκάζι τον Μάιο του 1857. Τη σχετική συμφωνία, που συνάπτει ο δήμος Αθήνας, θα επικυρώσει αμέσως και χωρίς χρονοτριβές η κυβέρνηση. Με διάταγμα του Οθωνα αποκτά το αποκλειστικό δικαίωμα του φωτισμού της πόλης για μισό αιώνα. Σύμφωνα με τη σχετική ρήτρα αποκτά και μελλοντικά προνόμια για την παροχή ενέργειας και από άλλες πηγές. Το εργοστάσιο φωταερίου της Αθήνας οικοδομήθηκε και ολοκληρώθηκε στην πρώτη μορφή του το 186Ο-62. Μαζί με το μεταξουργείο Δουρούτη ήταν οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες στην Αττική. Απ΄ αυτές θα πάρουν τις ονομασίες τους και οι περιοχές όπου λειτουργούν (Μεταξουργείο και Γκαζοχώρι ή σκέτο Γκάζι).
Περίπου μια δεκαπενταετία μετά την παραχώρηση ο Φεράλντι θα πουλήσει τα δικαιώματά του σε ανώνυμη γαλλική εταιρεία. Χωρίς μάλιστα έγκριση της ελληνικής κυβέρνησης. Τότε εμφανίζεται μια νέα εταιρεία γκαζιού στην Αθήνα (1873) η οποία και συνεχίζει την παραγωγή. Μέσα από ενστάσεις και συγκρούσεις ο Σερπιέρι, μαζί με άλλους, αναλαμβάνουν (1887) όλα τα δικαιώματα στο εργοστάσιο παραγωγής. Είναι η περίοδος που αρχίζει να συζητείται (διεθνώς και στη χώρα μας) ο «πόλεμος» μεταξύ φωταερίου και ηλεκτρισμού. Η μορφή ενέργειας που θα επικρατήσει δεν έχει κριθεί ακόμη. Ετσι δεν είναι καθόλου περίεργο να συμπλέκονται οι εταιρείες φωταερίου με κείνες του ηλεκτρισμού.
Παράταση για το αρχικό συμβόλαιο
Η ΕΑΑ θα πετύχει να παραταθεί το αρχικό συμβόλαιο του Φεράλντι ως το 1938. Με τη δέσμευση να εκσυγχρονίσουν την παραγωγή, όπως και έγινε. Οταν το 1938 λήγει η σύμβαση η γαλλική εταιρεία αρνείται για δυσδιάκριτους λόγους να την ανανεώσει. Έτσι η διαχείριση περνά στον δήμο Αθήνας. Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο από την κυβέρνηση Πλαστήρα συστήνεται (1952) η Δημοτική Επιχείρηση Φωταερίου Αθηνών (ΔΕΦΑ), η οποία αναλαμβάνει την παραγωγή και διανομή του φωταερίου στο δίκτυο της πρωτεύουσας. Το εργοστάσιο ανανεώνεται, αλλά ήδη το φωταέριο από κάρβουνο έχει ηττηθεί τελεσίδικα από τον ηλεκτρισμό.
Το εργοστάσιο φωταερίου της Αθήνας αφού παρείχε φωτισμό και ενέργεια στην πόλη για σχεδόν 130 χρόνια έκλεισε οριστικά.
Φώτιζε και κινούσε για 120 χρόνια
- 1857: Ο Γάλλος επιχειρηματίας Fr. Feraldi αναλαμβάνει το έργο του φωτισμού της Αθήνας με φωταέριο. Ο δήμος παραχωρεί το προνόμιο της εκμετάλλευσης για 50 χρόνια. Το εργοστάσιο κατασκευάζεται με γαλλικά υλικά και η πρώτη ύλη εισάγεται από τη Βρετανία (κάρβουνο).
- 1887: Ο Ιταλός επιχειρηματίας G. Serpieri αναλαμβάνει τη διοίκηση και την επέκταση της Εταιρείας Αεριόφωτος.
- 1890: Τη δεκαετία αυτή, εργοστάσια φωταερίου λειτουργούν επίσης σε Πειραιά, Πάτρα, Βόλο, Κέρκυρα κ.ά. Οι εταιρείες φωταερίου διεκδικούν και παίρνουν από μόνες ή με επιχειρηματικά σχήματα και την παραγωγή ηλεκτρενέργειας.
- 1938: Ο δήμος Αθηναίων αναλαμβάνει τη διοίκηση του εργοστασίου.
- 1952: Ιδρύεται η Δημοτική Επιχείρηση Φωταερίου Αθηνών. Περιγράφεται ως αυτόνομος οργανισμός (Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου) υπό την εποπτεία του Δήμου Αθήνας.
- 1983: Διακόπτεται σταδιακά η διαδικασία παραγωγής αερίου από λιθάνθρακα και το δίκτυο ενώνεται με τα Ελληνικά Διυλιστήρια Ασπροπύργου, όπου καθιερώνεται η παραγωγή φωταερίου με την τεχνολογία της νάφθας.
Το εργοστάσιο στο Γκάζι
Ίδρυση και λειτουργία (1862-1887): Κατά την πρώτη περίοδο το φωταέριο κάλυπτε κυρίως τις ανάγκες του δημόσιου φωτισμού.
Επέκταση (1887-1920): Διευρύνεται το δίκτυο παροχής. Εφοδιάζονται σπίτια και επιχειρήσεις.
Νέες τεχνολογίες (1920-1952): Εισάγεται γερμανική τεχνολογία για βελτίωση της ποιότητας του αερίου.
Εποχή ΔΕΦΑ (1952-1984): Ως δημοτική επιχείρηση το εργοστάσιο υπολειτουργεί. Η μορφή ενέργειας που παράγει θεωρείται αναχρονιστική - κοστοβόρα. Ήδη, η ηλεκτρική ενέργεια κυριαρχεί, το δίκτυο φωταερίου συρρικνώνεται. Το 1984 κλείνει το εργοστάσιο της οδού Πειραιώς στην Αθήνα. Η λειτουργία του θεωρήθηκε πλέον ακατάλληλη εξαιτίας της ρύπανσης.
Δημιουργία Βιομηχανικού Αρχαιολογικού Πάρκου (1984):
Αρχίζουν οι μελέτες για την αποκατάσταση, την αξιοποίηση και επανάχρηση των παλαιών εγκαταστάσεων στο Γκάζι. Η διαδικασία αυτή ολοκληρώθηκε λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.
Οι στάσεις από τη ΔΕΠΑ έως τη ΔΕΣΦΑ
Η σύγχρονη ιστορία της Δημόσιας Επιχείρησης Αερίου ξεκινά το 1987-88. Πρώτα υπογράφεται διακρατική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και ΕΣΣΔ για εφοδιασμό της χώρας με φυσικό αέριο (από τη σημερινή Gazprom-Export). Αμέσως μετά ιδρύεται η ΔΕΠΑ, ως θυγατρική της Δημόσιας Επιχείρησης Πετρελαίου. Πρώτο έργο είναι η κατασκευή αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα στην Αττική. Μεγάλος αναπτυξιακός σταθμός, μετά την πρώτη σύμβαση με τη ΔΕΗ για πώληση φυσικού αερίου (1994), είναι ο νόμος που διαμορφώνει το πλαίσιο την ίδρυση περιφερειακών εταιρειών με συμμετοχή ΔΕΠΑ και ιδιωτών (1995).
Ένα χρόνο μετά συνδέεται ο πρώτος καταναλωτής φυσικού αερίου (η Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης στη Λάρισα) και το 2000-2001 ιδρύονται οι Εταιρείες Παροχής Αερίου (ΕΠΑ) στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλίας και Αττικής (η ΔΕΠΑ συμμετέχει με ποσοστό 51% στο μετοχικό κεφάλαιο). Το 2005, ψηφίζεται από τη Βουλή ο νόμος (Ν.3428 ) για την απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου, ο οποίος προβλέπει τη δημιουργία θυγατρικής εταιρείας της ΔΕΠΑ, με την επωνυμία Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ ΑΕ). Ο νόμος προβλέπει λειτουργική ανεξαρτησία των δύο νομικά διαχωρισμένων πλέον εταιρειών.
Δυο χρόνια αργότερα (2007), ιδρύεται με Προεδρικό Διάταγμα η εταιρεία ΔΕΣΦΑ ως 100% θυγατρική της ΔΕΠΑ. Είναι ο διαχειριστής του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΕΣΦΑ), καθώς και του συνόλου του συστήματος Μεταφοράς και Εγκατάστασης Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (ΥΦΑ).
(από την εφημερίδα "Ημερησία")