Μπορεί η Ενέργεια να Αποτελέσει Μοχλό για την Ανάκαμψη της Οικονομίας;

Το ερώτημα δεν είναι καθόλου ρητορικό και χρήζει άμεσης απάντησης. Γιατί το τελευταίο διάστημα έχουμε κατακλυσθεί από ρεπορτάζ, σχόλια και φωτισμένες αναλύσεις διανοητών όλων των αποχρώσεων που μας εκθέτουν με αξιοζήλευτη λεπτομέρεια το πώς ο αγωγός φυσικού αερίου ΤΑΡ, μήκους 560 χλμ που θα διέρχεται μέσω Ελλάδος (προερχόμενος από την Τουρκία και καταλήγοντας στην Αλβανία) και η κατασκευή του που θα ξεκινήσει το 2015, αλλά και οι έρευνες για πετρέλαιο που θα ακολουθήσουν σύντομα στη Δυτική Ελλάδα και αύριο στη νότια Κρήτη, και δεν ξέρουμε και εμείς που άλλου, θα δημιουργήσουν χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας αφού θα επενδυθούν πολλά δισεκατομμύρια ευρώ σε σωλήνες και γεωτρήσεις.

Στο ίδιο μήκος κύματος η προώθηση των εγκαταστάσεων φωτοβολταϊκών πάρκων και της πράσινης ενέργειας (που εξάλλου μας την είχε υποσχεθεί ο Γιωργάκης Παπανδρέου) αναμένεται να οδηγήσουν σε τεράστιες επενδύσεις ιδίως εάν συνδυασθούν με πρωτοποριακά και τολμηρά έργα μεγάλης κλίμακας τύπου Helios (όπως τα είχε φανταστεί ο πρώην τσάρος της οικονομίας και σημερινός υπόδικος για τη λίστα Λαγκάρντ, Γιώργος Παπακωνσταντίνου). Με την διαφορά βέβαια ότι οι επενδύσεις στις ΑΠΕ, κυρίως στα φωτοβολταϊκά (με ή χωρίς fast track) είναι εκ του ασφαλούς αφού ο επενδυτής, σε αντίθεση με τις κλασικές επενδύσεις σε πετρέλαιο ( upstream και downstream), σε θερμοηλεκτρικές μονάδες και τα δίκτυα, δεν διακινδυνεύει δικά του χρήματα (αφού η ίδια συμμετοχή είναι συνήθως κάτω του 10%) και επιπλέον τα έσοδα του, άλλοτε υψηλά και άλλοτε λιγότερο υψηλά, είναι εξασφαλισμένα από τον δημόσιο κορβανά (λέγε με ΛΑΓΗΕ).

Παρά το γεγονός ότι η συμμετοχή του ενεργειακού τομέα στην οικονομία είναι σχετικά μικρή, περί το 5.0% του ΑΕΠ, ο ρόλος του στο ευρύτερο οικονομικό γίγνεσθαι είναι ιδιαίτερα σημαντικός τόσο από την άποψη της ενεργειακής ασφάλειας όσο και των επενδύσεων σε βασικές υποδομές, οι οποίες συνήθως είναι πολυδάπανες και τείνουν ν’ απασχολούν χιλιάδες εργαζόμενους στην φάση υλοποίησης τους. Για αυτό πολλές φορές δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι μεγάλες επενδύσεις στην ενέργεια αποτελούν ψήφο εμπιστοσύνης στην εκάστοτε κυβέρνηση και μπορούν ακόμη να συμβάλλουν στην ανάκαμψη της οικονομίας. Οι ενεργειακές επενδύσεις κατά κανόνα είναι πράγματι υψηλής κεφαλαιακής βάσης και τείνουν ν’ απασχολούν εκατοντάδες ή και χιλιάδες εργαζόμενους κατά την κατασκευή τους. Μπορεί το ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον να παίζει ρόλο στις επενδυτικές αποφάσεις αλλά συνήθως είναι πολλοί άλλοι οι ουσιαστικοί λόγοι που συντρέχουν για να πείσουν μια εταιρεία να δεσμευτεί σε μακροχρόνια επενδυτικά προγράμματα, που αποτελούν την νόρμα στον ενεργειακό τομέα. Στην περίπτωση της Ελλάδος όπου μόνο την περίοδο 2008 – 2012 ολοκληρωθήκαν ενεργειακά έργα σε όλο το φάσμα των εφαρμογών συνολικού ύψους άνω των 12.0 δις ευρώ, τα περισσότερα από αυτά είχαν λάβει την FID ( Final Investment Decision) και είχαν εξασφαλίσει χρηματοδότηση προ της κρίσης, και ενώ οι προοπτικές της οικονομίας μπορούσαν ακόμα να εκτιμηθούν, με μειωμένη μεν αλλά υπαρκτή ανάπτυξη, σε βάθος χρόνου.

Σήμερα όπου τα πάντα έχουν αντιστραφεί, με την χώρα να βιώνει πρωτόγνωρους αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης και συρρίκνωση της οικονομίας για 5^η συνεχή χρονιά (με -25% μείωση του ΑΕΠ), όπου οι άνεργοι έχουν προ πολλού περάσει το 1.0 εκατομμύριο (έφθασαν το 1.3 εκατ. το Α’ τρίμηνο του 2013, δηλαδή το 27,4% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού) και η μείωση στην κατανάλωση καύσιμων αυτήν την περίοδο έφθασε σωρευτικά το 30%, όπου η ζήτηση σε ηλεκτρικό ρεύμα έχει σημειώσει και αυτή καθίζηση κατά 11,2% από το 2008, είναι ανώφελο να ομιλούμε για επενδύσεις στην ενέργεια οι οποίες ως δια μαγείας, και αψηφώντας τον νόμο της βαρύτητας, θα σηκώσουν από μόνες τους το αναπτυξιακό φορτίο. Επενδύσεις όπως ο αγωγός ΤΑΡ ή οι έρευνες υδρογονανθράκων με απώτερο στόχο την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου, μπορούν να προχωρήσουν γιατί απλούστατα το προϊόν τους αφορά τις διεθνείς αγορές και δεν εξαρτώνται από την διαρκώς συρρικνούμενη Ελληνική αγορά. Και ας μην μιλήσουμε καλύτερα για τις αποκρατικοποιήσεις στον ενεργειακό τομέα που θα έφερναν ζεστό χρήμα και θα στήριζαν την επιχειρηματικότητα. Και θα μπορούσαν κάπως έτσι να είχαν εξελιχθεί θετικά τα πράγματα πλην όμως η τελείως λάθος ακολουθούμενη στρατηγική και η έλλειψη εμπειρίας της αγοράς από το ΤΑΙΠΕΔ οδήγησαν στο φιάσκο με την πώληση της ΔΕΠΑ και αδυναμία αξιοποίησης των προσφερόμενων ευκαιριών (βλέπε πώληση κρατικού μεριδίου σε ΕΛ.ΠΕ., ΔΕΗ, Λάρκο κ.λπ).

Σε κανονικές αναπτυξιακές συνθήκες ο ενεργειακός τομέας μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να αποτελέσει μοχλό για οικονομική ανάκαμψη και το έχουμε δει αυτό στο παρελθόν. Με πιο αντιπροσωπευτικό το παράδειγμα της ΔΕΗ τις δεκαετίες 1950 και 1960, ακόμη και την δεκαετία του 1980. Το ίδιο και με τα διυλιστήρια και την έρευνα και παραγωγή πετρελαίου (Πρίνος 1975 – 1995). Οι δε ΑΠΕ θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια σημαντική αναπτυξιακή συνιστώσα εάν η προώθηση τους δεν είχε βασισθεί αποκλειστικά και σκανδαλωδώς στις παράλογα υψηλές (άρα πρόσκαιρες) και απόλυτα επιδοτούμενες τιμές και εάν οι ιθύνοντες πολιτικοί εγκέφαλοι είχαν αποφασίσει όλα αυτά τα χρόνια να βάλουν τέλος στην απαράδεκτη εμπορία αδειών και στις εξωφρενικές παρεμβάσεις στο Συμβούλιο Επικρατείας από αναίσχυντους κερδοσκόπους και τοπικούς καουμπόηδες που φορούν τον μανδύα του περιβαλλοντολόγου. Φαίνεται όμως ότι η λεία από το τοπικό αυτό παιχνίδι από βουνοκορφή σε βουνοκορφή και από ραχούλα σε ραχούλα, είναι μεγάλη και τα κέρδη τα μοιράζονται όλοι, ντόπιοι καταφερτζήδες και πολιτικοί όλων των παρατάξεων.

Για αυτό θα πρέπει να αποβάλουμε τις αυταπάτες και τα όνειρα που καλλιεργούνται συστηματικά τον τελευταίο καιρό από γνωστά και άγνωστα κέντρα εξουσίας, όπου θέλουν την οικονομική ανάκαμψη να οδηγείται από τις δήθεν χιλιάδες θέσεις εργασίας και τα δισεκατομμύρια επενδύσεων που θα προκύψουν αίφνης από την κατασκευή αγωγών και τις εξορύξεις στα βάθη των θαλασσών. Οι μύθοι αυτοί δεν αντέχουν στην επιστημονική ανάλυση και την σχολαστική διερεύνηση όπως αποδεικνύουν πρόσφατες και απόλυτα τεκμηριωμένες μελέτες [1] . Κυρίως όμως επενδύσεις μεγάλης κεφαλαιακής βάσης και υψηλής απόδοσης (με την δημιουργία χιλιάδων μόνιμων θέσεων εργασίας) δεν μπορούν να προγραμματισθούν πόσο μάλλον να υλοποιηθούν μέσα στα συντρίμμια της Ελληνικής οικονομίας, όπου το μέλλον της χώρας έχει διαβρωθεί από το εφιαλτικό χρέος.

Ζούσαμε και ζούμε με τον δανεικό χρόνο του ευρώ, που μετέτρεψε την Ελληνική οικονομία σε σωρό ερειπίων. Ελάχιστοι διασώζονται, κι αυτοί δεν είναι αρκετοί να αλλάξουν τη συνολική εικόνα ή να αλλάξουν τον ρουν των εξελίξεων. Το σήμερα είναι ήδη χειρότερο από το χθες και το αύριο δεν προοιωνίζεται καλύτερο από το σήμερα σε ένα κοινωνικό σώμα του οποίου οι αντοχές έχουν αρχίσει να εξαντλούνται δραματικά. Άρα είναι ανώφελο να ομιλούμε για επενδύσεις στην ενέργεια που θα φέρουν την άνοιξη. Στην καλύτερη περίπτωση ας σκεφτούμε πως μπορούμε να περισώσουμε όσο το δυνατό άθικτη την ενεργειακή υποδομή της χώρας γιατί και εδώ πολύ σύντομα θα υποχρεωθούμε εκ των πραγμάτων να απενεργοποιήσουμε ολόκληρα δίκτυα και να θέσουμε εκτός λειτουργίας μεγάλες παραγωγικές μονάδες ώστε να διασωθούν τα υπόλοιπα μέλη του ενεργειακού συστήματος.

[1]Βλέπε, λ.χ. Μελέτη ΙΕΝΕ, «Europe’s Natural Gas Supply Prospects» (Μ10), Ιανουάριος 2012 και η πολύ πρόσφατη Μελέτη ΙΕΝΕ, «Η Οικονομική Διάσταση της Πετρελαϊκής Εξάρτησης της Ελλάδας» (Μ07), Ιούλιος 2013.