Του Τάκη Φωτόπουλου
Τα αποτελέσματα των δύο δημοψηφισμάτων για το Ευρωσύνταγμα την περασμένη εβδομάδα είναι το δεύτερο κρούσμα μέσα σε δύο χρόνια που φανερώνει το πελώριο άνοιγμα μεταξύ των λαών και των ελίτ που αποφασίζουν ερήμην τους για κρίσιμα θέματα. Οπως οι ελίτ αγνόησαν τα εκατομμύρια που ξεχύθηκαν στους δρόμους για να καταδικάσουν την εισβολή και κτηνώδη κατοχή του Ιράκ, παρόμοια αγνόησαν όλα αυτά τα χρόνια τη διογκούμενη αγανάκτηση κατά των συνθηκών Μάαστριχτ, Αμστερνταμ κ.λπ., τις οποίες κωδικοποιεί το Ευρωσύνταγμα, δίνοντας συνταγματική ισχύ στις αξίες της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Οπου λοιπόν οι ελίτ αυτές αναγκάστηκαν να διεξαγάγουν δημοψηφίσματα, αναδείχτηκε όχι μόνο η γυμνότητά τους αλλά και πόσο πραγματικά εκφράζει τη λαϊκή βούληση το σύστημα της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας». Φυσικά, το δημοψήφισμα αποτελεί και αυτό ένα ανεπαρκές μέσον έκφρασης της λαϊκής βούλησης, ιδιαίτερα σήμερα, που η πραγματική ενημέρωση των πολιτών είναι σχεδόν αδύνατη, με τα ΜΜΕ -ιδιαίτερα τα τηλεοπτικά που αποτελούν τη βασική πηγή (παρα)πληροφόρησης της κοινής γνώμης -να ελέγχονται από τις ίδιες πολιτικές και οικονομικές ελίτ. Μολονότι, επομένως, μόνον η άμεση δημοκρατία μπορεί να ενσωματώσει την κοινωνία στην Πολιτεία, τα δημοψηφίσματα εμπλέκουν τουλάχιστον τους πολίτες στη διαδικασία λήψης σημαντικών αποφάσεων, αντίθετα με την ανά τετραετίαν εν λευκώ εξουσιοδότηση μιας ελίτ επαγγελματιών πολιτικών να αποφασίζει για λογαριασμό τους στην αντιπροσωπευτική «δημοκρατία».
Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι όπου οι ελίτ ήταν σχετικά διχασμένες και έγινε κάποιος στοιχειώδης διάλογος, η λαϊκή βούληση για το νεοφιλελεύθερο Ευρωσύνταγμα εκφράστηκε με ένα βροντερό «όχι». Εάν λάβουμε υπόψη τα ποσοστά αποχής, εκτός από την Ισπανία, όπου οι ελίτ κατάφεραν να επιτύχουν την έγκριση του Ευρωσυντάγματος, λιγότερο από 33% ενός εντελώς απληροφόρητου εκλογικού σώματος, τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ολλανδία σχεδόν 39% του εκλογικού σώματος το απέρριψε. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι επί μήνες οι ελίτ (σε αγαστή σύμπνοια με τη ρεφορμιστική Αριστερά των Κον - Μπεντίτ, Τόνι Νέγκρι, le Nouvel Observateur, Liberation κ.λπ.) χρησιμοποίησαν κάθε μέσο στη διάθεσή τους για ν' αποτρέψουν αυτό το αποτέλεσμα. Ετσι, όσο περισσότεροι πολίτες στις χιλιάδες συγκεντρώσεις για το Ευρωσύνταγμα σε ολόκληρη τη Γαλλία καταλάβαιναν τον αποπροσανατολιστικό ρόλο των ΜΜΕ για το γεγονός ότι η ανεργία, η εξανέμιση των εισοδημάτων τους από το ευρώ, η ανασφάλεια για τις συντάξεις και η διογκούμενη ανισότητα συνδέονταν άμεσα με τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, τόσο φούντωνε το κύμα εναντίον του. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι στα πλούσια προάστια του Παρισιού το «ναι» έφθανε το 82,5%, ενώ το «όχι» συγκέντρωνε αντίστοιχα το 80% των εργατών και των ανέργων.
Το γαλλικό όμως «όχι» δεν σημαίνει τη δικαίωση του τμήματος της ρεφορμιστικής Αριστεράς (τμήμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ATTAC, Κοινωνικό Φόρουμ κ.λπ.) που τάχθηκε εναντίον του σημερινού κειμένου του Ευρωσυντάγματος, αλλά όχι και της ίδιας της Ε.Ε. Οπως έχω επανειλημμένα προσπαθήσει να δείξω, η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση δεν είναι αντιστρέψιμη, όπως υποστηρίζει η ρεφορμιστική Αριστερά. Και αυτό, διότι η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση είναι «συστημικό» φαινόμενο που εκφράζει τις σημερινές αντικειμενικές συνθήκες και όχι απλώς θέμα πολιτικής που θα μπορούσε δήθεν ν' αντιστραφεί, αρκεί μέσα από την πίεση από κάτω να προωθηθούν τα «προοδευτικά» τμήματα των ευρωπαϊκών ελίτ, που θα αποτελούσαν έναν αντίπαλο πόλο στο «αντιδραστικό» αγγλοσαξονικό μοντέλο.
Οι οικονομίες - μέλη της διεθνοποιημένης οικονομίας της αγοράς, ακόμη και αν αποτελούν οικονομικά μπλοκ (ΗΠΑ, Ε.Ε. κ.λπ.) είναι απόλυτα αλληλεξαρτημένες και η αγοραιοποίηση της οικονομίας συνεπάγεται και την αντίστοιχη αγοραιοποίηση της κοινωνίας, με αναπόφευκτη συνέπεια την ισοπέδωση προς τα κάτω για χάρη της ανταγωνιστικότητας! Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το ευρώ κατρακύλησε στις αγορές μετά τα δημοψηφίσματα, απλώς με την υπόνοια ότι τα αποτελέσματά τους θα ανάγκαζαν κάποιες ευρωπαϊκές ελίτ να επιβραδύνουν τις νεοφιλελεύθερες «μεταρρυθμίσεις» (ιδιωτικοποιήσεις, ελαστικότητα εργασίας, επίθεση κατά των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων κ.λπ.).
Είναι επομένως φανερό ότι οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ θα χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο στη διάθεσή τους, για να πείσουν τα κοινωνικά στρώματα, που κυρίως υφίστανται τις συνέπειες της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, ότι είναι δυνατή μια «κοινωνική» οικονομία της αγοράς μέσα στην Ε.Ε., με βασικό στόχο την απομόνωση των αντισυστημικών ρευμάτων που αμφισβητούν την ίδια την Ε.Ε., ως την έκφραση της σημερινής παγκοσμιοποίησης. Και αυτό, διότι τα κόμματα εξουσίας δεν έχουν επιλογή στη σημερινή διεθνοποιημένη οικονομία των ανοικτών και «απελευθερωμένων» αγορών κεφαλαίου και εμπορευμάτων.
Σήμερα, το ένα μετά το άλλο τα ευρωπαϊκά κόμματα εξουσίας αυξανόμενα συνειδητοποιούν ότι η αιτία που η Ε.Ε. δεν μπορεί ν' ανταγωνισθεί αποτελεσματικά το αμερικανικό και το ασιατικό οικονομικό μπλοκ σε όρους ανάπτυξης, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας (όπως επιβεβαίωσε και η πρόσφατη έκθεση Κοκ, που συνέταξαν βιομήχανοι, συνδικαλιστές και ακαδημαϊκοί) είναι ότι οποιοδήποτε κοινωνικό μοντέλο έχει στόχο την προστασία της εργασίας (έστω και στο επίπεδο της μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης) και το περιβάλλον, αναγκαστικά θα είναι λιγότερο «ανταγωνιστικό» από το νεοφιλελεύθερο. Γεγονός που επιβεβαιώνει δεκαετή πρόβλεψή μας ότι ένα ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο δεν θα ήταν ένα μοντέλο για τον μελλοντικό καπιταλισμό, αλλά «ένα υπόλειμμα της κρατικιστικής φάσης της αγοραιοποίησης, το οποίο δεν μπορεί προφανώς να επιβιώσει στη σημερινή διεθνοποιημένη οικονομία της αγοράς».
Σε μια δηλαδή διεθνοποιημένη οικονομία ανοικτών και απελευθερωμένων αγορών, η «ανάπτυξη» περνά, στα μεν καπιταλιστικά κέντρα (ΗΠΑ, Αγγλία κ.λπ.) μέσα από την ψευτο-«πλήρη» απασχόληση και τη συνεχή εντατικοποίηση της εργασίας, στη δε περιφέρεια (Κίνα, Ινδία κ.λπ.), μέσα από την επάνοδο στις συνθήκες εργασίας περασμένων αιώνων, και, παντού, μέσα από την πελώρια διεύρυνση της ανισότητας μεταξύ των ολίγων προνομιούχων και των υπόλοιπων, με τις ανάλογες συνέπειες στις συνθήκες υγείας, εκπαίδευσης και κοινωνικών υπηρεσιών!
Οσο επομένως δεν συνειδητοποιείται ότι μόνον η δημιουργία μαζικών αντισυστημικών κινημάτων, που θα αμφισβητούσαν την ίδια την οικονομία της αγοράς και την αντιπροσωπευτική «δημοκρατία», θα μπορούσε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την υπέρβαση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, τόσο οι λαοί θα οδηγούνται από τη μια απογοήτευση, που τους οδηγεί η ρεφορμιστική Αριστερά, στην άλλη: από το ξεφούσκωμα, χθες, των μαζικών αντιπολεμικών και αντιπαγκοσμιοποιητικών κινημάτων στο προδιαγραφόμενο αντίστοιχο ξεφούσκωμα, αύριο, του κινήματος κατά του νεοφιλελεύθερου Ευρωσυντάγματος - εάν δεν ριζοσπαστικοποιηθεί.
*Το άρθρο συνοδεύεται από 6 υποσημειώσεις που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα: http:// www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/gr.htm
(Από την Ελευθεροτυπία, 11/6/05)