Του Κ. Ν. Σταμπολή
Είναι γνωστό ότι η χώρα μας εδώ και δύο δεκαετίες έχει επιτύχει μία πρωτοπορία στις εφαρμογές ηλιακής ενέργειας για την θέρμανση νερού χρήσης με την βιομηχανική παραγωγή, εγκατάσταση και εξαγωγές ηλιακών θερμικών συστημάτων.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Ένωσης Βιομηχανιών Ηλιακής Ενέργειας (ΕΒΗΕ) η συνολική εγκατεστημένη επιφάνεια ηλιακών συλλεκτών στη χώρα μας υπερβαίνει τα 3.0 εκατομμύρια τ.μ. με εφαρμογές που αντιστοιχούν σε 900.000 περίπου νοικοκυριά και χιλιάδες εγκαταστάσεις σε ξενοδοχεία, ξενοδοχεία, νοσοκομεία και βιομηχανίες. Η ετήσια παραγωγή ηλιακών συλλεκτών σημείωσε ρεκόρ το 2004 με 380.000 τ.μ. από τα οποία τα 180.000 τ.μ. ήσαν εξαγωγές. «Η χώρα μας έχει αναπτύξει μία από τις πλέον δυναμικές αγορές ηλιακών συστημάτων τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλές προδιαγραφές και άριστη ποιότητα, εξ’ ου και οι εξαγωγές οι οποίες αυξάνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια», τονίζει ο πρόεδρος της ΕΒΗΕ κος Εμμανουήλ Καστανάκης. Σήμερα η Ελλάδα μαζί με την Κύπρο έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό εγκατεστημένων ηλιακών θερμοσιφώνων ανά κατοικία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Είναι λογικό ότι με μία τέτοια σημαντική δραστηριότητα της χώρας στον τομέα της ηλιακής ενέργειας ένα μέρος της Ελληνικής ερευνητικής δραστηριότητας, τόσο από τα Πανεπιστήμια-Πολυτεχνεία-ΤΕΙ όσο και από την βιομηχανία και τα μελετητικά γραφεία να έχει επικεντρωθεί στην έρευνα και ανάπτυξη ηλιακών εφαρμογών, την επινόηση νέων μεθόδων και καινοτόμων συστημάτων. Μία επίσκεψη στο Εργαστήριο Ηλιακής Ενέργειας του «ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος» στην Αγία Παρασκευή δεν μπορεί παρά να εντυπωσιάσει τον επισκέπτη. Εκατοντάδες διαφορετικές συλλεκτικές επιφάνειες και δεκάδες συστήματα τοποθετημένα σε διατάξεις ελέγχου (test beds), υπό κλίση και με νότιο προσανατολισμό δέχονται καθημερινά την άπλετη ηλιακή ακτινοβολία που χαρίζει ο Αττικός ήλιος. Τα τελευταία χρόνια το εργαστήριο αυτό έχει αναδειχθεί ως ένα από τα πλέον αξιόλογα και σοβαρά εργαστήρια της Ευρώπης συμμετέχοντας σε πολλά ερευνητικά προγράμματα σε διεθνές επίπεδο.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η συνεργασία του εργαστηρίου με τις ελληνικές βιομηχανίες, η οποία χρονολογείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το Εργαστήριο έχει την ευθύνη για την πιστοποίηση ηλιακών συλλεκτών και συστημάτων σύμφωνα με τα πρότυπα του ΕΛΟΤ, γι’ αυτό και κάθε βιομηχανία που επιθυμεί ν’ αποκτήσει πιστοποίηση είναι υποχρεωμένη να στέλνει τα προϊόντα της για ενδελεχή έλεγχο στο εργαστήριο ηλιακής ενέργειας στον Δημόκριτο.
Ο διευθυντής του Εργαστηρίου Δρ. Βασίλης Μπελεσιώτης παρατηρεί ότι η συμβολή του εργαστηρίου του στην ανάπτυξη της Ελληνικής βιομηχανίας ηλιακής ενέργειας υπήρξε καθοριστική. «Οι έλεγχοι αλλά και οι παρατηρήσεις του εργαστηρίου επί της θερμικής συμπεριφοράς ή και κατασκευής συγκεκριμένων ηλιακών συλλεκτών και συστημάτων έχουν συμβάλλει στην βελτίωση των τεχνικών προδιαγραφών των προϊόντων, στην καλυτέρευση της θερμικής συμπεριφοράς και γενικά στην επίτευξη μιάς υψηλής ποιότητας» παρατηρεί ο Δρ. Μπελεσιώτης. Η εξειδίκευση που έχει αποκτήσει το εργαστήριο είναι σημαντική γι’ αυτό και τους αποστέλλονται ηλιακά συστήματα από πολλές ξένες χώρες για δοκιμές και πιστοποίηση.
Εκτός από τα ηλιακά θερμικά συστήματα τα οποία και απετέλεσαν την βάση ανάπτυξης του εργαστηρίου, σήμερα δοκιμάζονται εκεί με μεγάλη επιτυχία και πολλά φωτοβολταϊκά συστήματα (Φ/Β), τα οποία μετατρέπουν την ηλιακή ακτινοβολία σε ηλεκτρική ενέργεια. Εάν και περιορισμένες οι φωτοβολταϊκές εφαρμογές στην Ελλάδα, σε σύγκριση με άλλες χώρες, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται τελευταία έντονο ενδιαφέρον με την δραστηριοποίηση εταιρειών που εισάγουν έτοιμα τα φωτοβολταϊκά πανέλα. Σε αντίθεση με τα ηλιακά θερμικά συστήματα η διαστασιοποίηση, η συνδεσμολογία αλλά και η τοποθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων απαιτούν υψηλή τεχνογνωσία και επιστημονική κατάρτιση. Υπό αυτή την έννοια οι Ελληνικές εταιρείες που ασχολούνται με τις φωτοβολταϊκές εφαρμογές έχουν σοβαρό αντικείμενο το οποίο προϋποθέτει υψηλή επιστημονική κατάρτιση, μεγάλη εξειδίκευση και κλίση για την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων, αφού σχεδόν κάθε φωτοβολταϊκό σύστημα έχει τις δικές του προδιαγραφές.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα υπό δοκιμή συστήματα στο εργαστήριο ηλιακής ενέργειας του Δημόκριτου είναι μία καινοτόμος διάταξη που έχει σχεδιασθεί και κατασκευασθεί από την Ελληνική εταιρεία «΄Ηλιοτρον Ενεργειακή ΑΕ» η οποία συνδυάζει την παραγωγή θερμού νερού και ηλεκτρικού ρεύματος. Με άλλα λόγια το εν λόγω σύστημα έχει τα χαρακτηριστικά ενός ηλιακού θερμικού συλλέκτη και ενός φωτοβολταϊκού συστήματος. Το καινοτόμο αυτό σύστημα, το οποίο επινοήθηκε από τον μηχανικό κ. Αλέξανδρο Παπαδόπουλο, είναι γνωστό ως «Υβριδικό Φωτοβολταϊκό Σύστημα Πρωτέας». Μάλιστα το εν λόγω σύστημα και ο εφευρέτης του βραβεύτηκαν από τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) στις 5 Οκτωβρίου 2004, σε ειδική τελετή, ως η καλύτερη εφεύρεση της χρονιάς.
Μία τυπική μονάδα του συστήματος «Πρωτέας» παράγει 250 λίτρα ζεστό νερό την ημέρα και 250 Wp ηλεκτρική ισχύ αλλά στο ίδιο περίπου κόστος με εκείνο ενός συμβατικού ηλιακού θερμοσίφωνα. Η εφεύρεση στηρίζεται στην ανάπτυξη ενός καινοτομικού συστήματος συγκέντρωσης της ηλιακής ακτινοβολίας σε ειδικές Φ/Β κυψελίδες, χρησιμοποιώντας κάτοπτρα ολικής ανάκλασης από κοινό άχρωμο γυαλί. Αυτά έχουν πρακτικά απεριόριστο χρόνο ζωής και μπορούν να παραχθούν μαζικά με πολύ μικρό κόστος από υπάρχουσες αυτοματοποιημένες εγκαταστάσεις παραγωγής γυαλιού με εκτύπωση. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τις εξαιρετικές δυνατότητες ανάπτυξης και επέκτασης σχετικής επιχειρηματικής δραστηριότητας, σε συνδυασμό μάλιστα με την υπάρχουσα αγορά ηλιακών θερμοσιφώνων και φωτοβολταϊκών και τα ποικίλα κίνητρα για την καθαρή παραγωγή ενέργειας χωρίς μόλυνση του περιβάλλοντος. Μία μεγαλύτερη έκδοση του «Πρωτέα» σε συνδυασμό με αντλίες θερμότητας μπορεί να προσφέρει ταυτόχρονα και κλιματισμό, κάνοντας έτσι πραγματικότητα και την ιδέα της ενεργειακά ανεξάρτητης κατοικίας. Ένα λειτουργικό βιομηχανικό πρότυπο του «Πρωτέα» έχει ήδη κατασκευαστεί και έχει εγκατασταθεί για δοκιμές στον Δημόκριτο. Τόσο αυτή η εγκατάσταση όσο και η κατασκευή βιομηχανικού προτύπου μιάς ενεργειακά ανεξάρτητης κατοικίας έχουν ενταχθεί και χρηματοδοτούνται από το 5ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για Έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
«Η Ελλάδα, αν και αργά, φαίνεται ότι με τον καινούργιο (υπό ψήφιση) νόμο για τις ΑΠΕ, επιχειρεί να μπει και αυτή στο κλαμπ των Ευρωπαϊκών χωρών που υποστηρίζουν ενεργά τα Φ/Β» παρατηρεί ο κ. Αλέξανδρος Παπαδόπουλος. Για να συνεχίσει: «Σε τι θα μπορούσε όμως μια μικρή σχετικά χώρα όπως η Ελλάδα να στοχεύει μέσα σε ένα τέτοιο δύσκολο και ανταγωνιστικό περιβάλλον όπως είναι τα Φ/Β, πέρα από την οικολογική διάσταση από την εγκατάσταση Φ/Β συστημάτων στο έδαφός της; Χάρη σε μια καλή συγκυρία η Ελλάδα έχει καταφέρει να εξασφαλίσει την πρωτοπορία στην τεχνολογία των υβριδικών Φ/Β όπου ήδη ευρίσκονται σε εξέλιξη δύο αντίστοιχα ερευνητικά και επιδεικτικά προγράμματα (τα μοναδικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Έχει έτσι άλλα δύο συγκριτικά πλεονεκτήματα για να διατηρήσει την πρωτοπορία στην Ευρώπη στον τομέα των ηλιακών θερμοσιφώνων. Τα υβριδικά Φ/Β μπορεί κανείς να τα περιγράψει σαν ηλιακούς θερμοσίφωνες που παράγουν ταυτόχρονα ζεστό νερό και ηλεκτρική ενέργεια και κοστίζουν περίπου τα ίδια λεφτά με τον αντίστοιχο, ισοδύναμο ηλιακό θερμοσίφωνα».
Ποια είναι τα επόμενα βήματα του ΠΡΩΤΕΑ; «Άμεσος στόχος μας», μας πληροφορεί ο κ. Αλέξανδρος Παπαδόπουλος, «είναι η σχεδίαση και κατασκευή ενός μεγάλου επιδεικτικού έργου στην Ελλάδα. Για αυτό το σκοπό είμεθα ήδη σε συζητήσεις με ιδιωτικές εταιρείες και δημόσιους φορείς οι οποίοι ενδιαφέρονται για την εγκατάσταση του συστήματος για την κάλυψη βασικών ενεργειακών αναγκών ενός από τα κτίριά τους. Ακολούθως θα επιδιώξουμε την δημιουργία βιομηχανικής μονάδας παραγωγής δυναμικότητας 100.000 μονάδων κατ’ έτος. Παράλληλα προωθούμε και τις διεθνείς συνεργασίες. Γι’ αυτό μετέβη πρόσφατα στην Κίνα όπου έχουμε υποβάλλει ένα κοινό ερευνητικό πρόγραμμα με το Institute of Energy Research του Hefei University of Technology. Στόχος του εν λόγω προγράμματος είναι η μελέτη και κατασκευή ενός δείγματος του υβριδικού μας συστήματος ειδικά προσαρμοσμένου για τις ανάγκες της Κινέζικης αγοράς. Δηλαδή το συγκεκριμένο σύστημα θ’ αποβλέπει στην αποθήκευση θερμικής ενέργειας στους 200 0C για μαγείρεμα εκτός των ωρών ηλιοφάνειας, κάτι που είναι ιδιαίτερα επιθυμητό στην Κίνα».
Στα πλαίσια του ανωτέρω Ελληνο-Κινεζικού ερευνητικού προγράμματος έχει υποβληθεί μάλιστα σχετική πρόταση οικονομικής ενίσχυσης στην Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, οι αρμόδιες υπηρεσίες της οποίας όμως φαίνεται να έχουν σοβαρές ενστάσεις που εστιάζονται στην επιστημονική επάρκεια του έργου! Άραγε, πόσα σοβαρά προγράμματα ανάπτυξης καινοτόμων προϊόντων και συστημάτων υπάρχουν στον τομέα της ηλιακής ενέργειας τα οποία προσφέρονται για διεθνείς συνεργασίες και μάλιστα με μια χώρα τεράστιου δυναμικού όπως η Κίνα; Ως εκ τούτου τίθενται σοβαρά ερωτηματικά ως προς τις δυνατότητες που έχει η χώρα μας να χειρισθεί υπεύθυνα σημαντικές συνεργασίες με την Κίνα και την προώθηση εκεί Ελληνικών εξαγωγών και τεχνογνωσίας. Διότι ενώ το οικονομικό ύψος της αιτηθείσας ενίσχυσης είναι πολύ μικρό (δεν υπερβαίνει τις 15,000 € και θα καλύψει στην ουσία μερικά ταξιδιωτικά έξοδα), ο πολιτικός αντίκτυπος από μία ενδεχόμενη αρνητική απόφαση θα είναι τεράστιος αφού παρουσιάζεται μία αλλοπρόσαλλη εικόνα. Από τη μία μεριά ο επίσημος Ελληνικός φορέας επιστημονικών εφευρέσεων, ο ΟΒΙ, βραβεύει την εν λόγω Ελληνική καινοτομία και το κορυφαίο Ελληνικό εργαστήριο ηλιακής ενέργειας δοκιμάζει με επιτυχία το σύστημα και από την άλλη ο κρατικός φορέας με ευθύνη για την ανάπτυξη διμερών επιστημονικών-τεχνολογικών σχέσεων προτίθεται να την απορρίψει με αστεία επιχειρήματα. Η εικόνα αυτή είναι χαρακτηριστική του επιπόλαιου τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουμε στη χώρα μας νέες επιστημονικές τεχνολογικές προσπάθειες ιδίως όταν αυτές προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα. Για την Κίνα, μία χώρα που ακόμα τα περισσότερα πράγματα ελέγχονται από το κράτος, η μη υποστήριξη, έστω ηθική από το αντίστοιχο κράτος, συμβολίζει απόρριψη πρώτου μεγέθους. Ας μάθουμε επιτέλους ως κράτος τι σημαίνει προώθηση τεχνολογίας και κτίσιμο διεθνών επιστημονικών σχέσεων και ας μην τρέφουμε φρούδες ελπίδες περί επιβίωσης στις έντονα ανταγωνιστικές διεθνείς αγορές υψηλής τεχνολογίας. Η επιβίωση αυτή προϋποθέτει εντελώς διαφορετική νοοτροπία και άριστη σχέση συνεργασίας μεταξύ κρατικών και ιδιωτικών φορέων η οποία αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει και κατά τα φαινόμενα έχει λίγες πιθανότητες ν’ αναπτυχθεί.