Του Κ. Ν. Σταμπολή
Αποτελεί η Ελλάδα μέρος του σημερινού νέου, μεγάλου, παιχνιδιού που παίζεται τώρα στην Κεντρική Ασία, γύρω από την Κασπία και τη Μαύρη Θάλασσα και που έχει στόχο τον έλεγχο των τεράστιων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου; Από μία άποψη η απάντηση είναι θετική αφού η θεμελίωση πριν δύο εβδομάδες του Ελληνοτουρκικού αγωγού φυσικού αερίου από τους πρωθυπουργούς των δύο χωρών δημιουργεί μία νέα προοπτική για την διέξοδο αξιόλογων ποσοτήτων φυσικού αερίου από την Κεντρική Ασία προς τις μεγάλες αγορές της Κεντρικής Ευρώπης. Αφού ο Ελληνοτουρκικός αγωγός που θα συνδέει τη τουρκική πόλη Καρατσάμπεϊ, στη νότια πλευρά της θάλασσας του Μαρμαρά, με την Κομοτηνή (συνολικού μήκους 296 χλμ) θα συνεχίζει προς δυσμάς κατά 600 χλμ, διασχίζοντας όλη τη Βόρεια Ελλάδα μέχρι την περιοχή Ηγουμενίτσας, και από εκεί υποθαλασσίως άλλα 212χλμ προς το Οτράντο της Ιταλίας, συνδεόμενος έτσι με το Ευρωπαϊκό σύστημα αγωγών.
Υπάρχει όμως και μία άλλη τοποθέτηση βάσει της οποίας ο νέος Ελληνοτουρκικός αγωγός και η προς δυσμάς επέκτασή του, αποτελούν μέρος του μεγάλου παιχνιδιού το οποίο άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε με ισχνά αποτελέσματα, σε κάθε περίπτωση όμως πολύ εύστροφα, παίζει η Τουρκία. Εάν εξετάσει κάποιος προσεκτικά το χάρτη της γείτονος θα διαπιστώσει ότι αυτή κυριολεκτικά διασχίζεται από ένα πυκνό πλέγμα αγωγών που μεταφέρουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο από Βορρά προς Νότο και από Ανατολάς προς Δύση. Βλέπε τον υποθαλάσσιο Ρωσσοτουρκικό αγωγό αερίου στη Μαύρη Θάλασσα, τον γνωστό blue stream, το νέο υπεραγωγό Μπακού – Τσεϊχάν που μεταφέρει πετρέλαιο από την Κασπία προς τη Μεσόγειο, τον αγωγό φυσικού αερίου που συνδέει την Τουρκία με το Ιράν, τον αρχικό Ρωσσοτουρκικό αγωγό φυσικού αερίου από τη Βουλγαρία προς την Κωνσταντινούπολη και από εκεί ανατολικά μέσω Βοσπόρου, και τους άπειρους άλλους μικρότερους αγωγούς και διακλαδώσεις στην ηπειρωτική Τουρκία. Αυτοδικαίως λοιπόν η Τουρκία έχει αναδειχθεί ως ο κατ’ εξοχήν ενεργειακός κόμβος της ευρύτερης περιοχής.
Στα πλαίσια ενός πραγματικά φιλόδοξου και μεγαλεπήβολου σχεδίου, την υπερβολή του οποίου ούτε οι ίδιοι οι Τούρκοι αρνούνται, που στόχο έχει την ανάδειξη της Άγκυρας ως τον ενεργειακό ρυθμιστή της περιοχής, τα τελευταία χρόνια η Τουρκική κυβέρνηση έσπευσε να υπογράψει δεκάδες μακροχρόνιες συμφωνίες για την αγορά μεγάλων ποσοτήτων φυσικού αερίου με όλες σχεδόν τις πλούσιες σε κοιτάσματα χώρες της περιοχής (Ρωσία, Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Ιράν κλπ ). Το αέριο αυτό θα το χρησιμοποιούσε η Τουρκία για να καλύψει τις διαρκώς αυξανόμενες εγχώριες ανάγκες της ενώ ένα μέρος θα το εξήγαγε υπό τη μορφή “φθηνού” ηλεκτρικού ρεύματος στις γειτονικές προς Ανατολάς χώρες. Δυστυχώς η οικονομία της Τουρκίας δεν αναπτύχθηκε τόσο γρήγορα όσο ήλπιζε ενώ οι διεθνείς ενεργειακές διασυνδέσεις της έχουν καθυστερήσει τραγικά.
Έτσι εγκλωβισμένη σε δύσκαμπτες διακρατικές συμφωνίες με δυσμενείς όρους take or pay η Τουρκία προσπαθεί απεγνωσμένα σήμερα να διοχετεύσει την πλεονάζουσα ποσότητα των 6-12 δις. κυβ. μέτρα αερίου κατ’ έτος (από σήμερα μέχρι το 2010) προς στη Δύση ( βλέπε πίνακα). Προς αυτήν την κατεύθυνση εξ’ άλλου συμμετέχει στην κατασκευή του εναλλακτικού αγωγού “Nabucco” που θα διέρχεται μέσω Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ουγγαρίας και Αυστρίας, η κατασκευή του οποίου όμως δεν πρόκειται να ξεκινήσει πριν από το 2007 ενώ το κόστος του εκτιμάται ότι θα είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερο από αυτό του Τουρκο – Ελληνο – Ιταλικού αγωγού. Εκτιμάται όμως ότι οι οικονομικές δεσμεύσεις των συμμετεχόντων χωρών είναι αρκετά στέρεες, έτσι που να δίδεται η εντύπωση πως ο αγωγός αυτός έχει προτεραιότητα στον στρατηγικό σχεδιασμό της Τουρκίας.
Σύμφωνα με έγκυρους ενεργειακούς κύκλους του Λονδίνου, που έχουν άμεση γνώση των συμβολαίων που έχουν υπογράψει το Αζερμπαϊτζάν, η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία, αλλά και του προηγμένου σχεδιασμού του Nabucco, εκφράζονται σοβαρές επιφυλάξεις εάν τελικά θα υπάρχει πράγματι διαθέσιμο φυσικό αέριο από την Κασπία προς πώληση στη Δύση, μέσω του Τούρκο – Ελληνο– Ιταλικού αγωγού, λόγω δέσμευσης ποσοτήτων αλλά και του embargo που ισχύει για το Ιρανικό αέριο. Σύμφωνα με τους ανωτέρω κύκλους η Ελλάδα δεν έχει ακόμη δεσμευθεί να αγοράσει σημαντικές ποσότητες από την Τουρκία ή άλλες χώρες της Κασπίας. Όμως η ύπαρξη σε προχωρημένο στάδιο, έστω στα χαρτιά, του νέου αυτού αγωγού αναμφίβολα ενισχύει τη διαπραγματευτική θέση της Τουρκίας και ενδυναμώνει την εμπορική εικόνα της Ιταλικής εταιρείας Edison με την οποία η ΔΕΠΑ έχει υπογράψει συμφωνία συνεργασίας για την εμπορική εκμετάλλευση του νέου αγωγού.
Δεν είναι λίγοι πάντως αυτοί που πιστεύουν ότι η σπουδή με την οποία έσπευσε η Ελλάς να συμφωνήσει και μάλιστα να υπογράψει μνημόνιο συνεργασίας με την Ιταλική Edison (πριν καν ολοκληρωθεί η λεπτομερής μελέτη του έργου και συμφωνηθεί το σχέδιο εκμετάλλευσης) για την κατασκευή του υπερβόρειου αυτού αγωγού, σε αυτήν την φάση εξυπηρετεί κυρίως τα Τουρκικά εμπορικά συμφέροντα. Γιατί η Ελλάδα ναι μεν θα κερδίσει μακροπρόθεσμα κάποια ποσά από τα τέλη διέλευσης και θ’ αποκτήσει μία εναλλακτική πηγή φυσικού αερίου (πέραν της Ρωσικής και του Αλγερινού LNG) η Τουρκία όμως θα έχει επιτύχει πολλαπλάσια οφέλη και χωρίς ουδέν σοβαρό οικονομικό ρίσκο. Σημαντικά οφέλη εξ’ άλλου, ασυγκρίτως μεγαλύτερα από αυτά της ΔΕΠΑ, φαίνεται ν’ αποκομίζει η Edison η οποία προτίθεται να δεσμεύσει το 80% της χωρητικότητας του αγωγού που θα κατασκευασθεί (με ετήσια χωρητικότητα μεταφοράς 10-12 δις. κυβ. μέτρα) ενώ επιπλέον επιθυμεί να εξασφαλίσει 20% ως δικαιώματα προαίρεσης. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα θεωρητικά μπορεί να μην ωφεληθεί ούτε ένα επιπλέον κυβικό μέτρο αερίου από την συγκεκριμένη συμφωνία. Μέσω ξεχωριστής συμφωνίας με την Τουρκική Botas η ΔΕΠΑ έχει προλάβει να συμβολαιοποιήσει την εισαγωγή 0.75 δις. κυβ. μέτρων αερίου κατ’ έτος από το 2006, οπότε και θα έχει ολοκληρωθεί το υπό κατασκευή έργο διασύνδεσης. Πάντως μέχρι στιγμής η Edison δεν έχει υπογράψει δεσμευτικές συμφωνίες με την BOTAS ή με κράτη της Κασπίας για απορρόφηση συγκεκριμένων ποσοτήτων αερίου. Αυτό όπως είναι φυσικό δημιουργεί αβεβαιότητα για την οικονομική βιωσιμότητα του Ελληνο-Ιταλικού τμήματος του αγωγού.
Χωρίς αμφιβολία η προώθηση του Ελληνοτουρκικού αγωγού και η προοπτική κατασκευής του υπερβορείου αγωγού, συνολικού μήκους 900 χλμ και αξίας άνω του 1 δις. ευρώ, αναβαθμίζει τη γεωπολιτική θέση και της Ελλάδας ενώ δίνει τη δυνατότητα στη ΔΕΠΑ να διασυνδεθεί με τα ευρωπαϊκά δίκτυα κι έτσι να συμμετάσχει στην Ευρωπαϊκή αγορά. Κάτι ιδιαίτερα σημαντικό στην όλη προσπάθεια που καταβάλλεται τώρα και στις διαδικασίες που θα ακολουθήσουν για την απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές οδηγίες.
Διπλωματικοί κύκλοι υποστηρίζουν ότι η προώθηση του αγωγού αποτελεί μέρος της ευρύτερης στρατηγικής των Αθηνών περί κατευνασμού των τεταμένων ενίοτε Ελληνο-Τουρκικών σχέσεων και συμβολή στην δημιουργία κλίματος αμοιβαίας εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Ακόμα ένα στέρεο βήμα, παρατηρούν οι ανώτεροι κύκλοι, στην απλόχερη στήριξη που προσφέρει η Αθήνα στην Άγκυρα στην δύσκολη Ευρωπαϊκή της πορεία. Μία κίνηση, που εάν αξιολογηθεί σωστά από την Άγκυρα, μπορεί να συμβάλλει μακροπρόθεσμα στην εκτόνωση των προβληματικών σχέσεων με την γείτονα.
Παρόλα αυτά είναι απορίας άξιο, παρατηρούν ενεργειακοί αναλυτές, γιατί πριν αναλάβει να δεσμευτεί η χώρα μας (έστω και σε επίπεδο MOU) για την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού Ελλάδος-Ιταλίας, δεν έγινε έστω μία στοιχειώδης διαπραγμάτευση με την Τουρκία με την συμμετοχή του Υπουργείου Εξωτερικών. Προ του οικονομικού αδιεξόδου που ευρίσκεται η Τουρκική εταιρεία Botas, και κατ΄ επέκταση η Τουρκική κυβέρνηση, θα μπορούσαμε να απαιτήσουμε (ασχέτως εάν το πετυχαίναμε καθ’ ολοκληρία) ορισμένα ανταλλάγματα ενεργειακού κυρίως χαρακτήρα όπως λ.χ συναίνεση για την έναρξη υποθαλάσσιων ερευνών στις ανατολικά της Θάσου περιοχών μας, οι οποίες ως γνωστό κρύβουν μεγάλο μέρος του πετρελαϊκού πλούτου της χώρας αλλά έχουν αποκλεισθεί λόγω του παραλογικού casus belli της Άγκυρας. Παρά το γεγονός ότι στην διεθνή διπλωματία όταν υπάρχουν σοβαρά οικονομικά συμφέροντα διευθετήσεις αυτής της μορφής αποτελούν συνήθη πρακτική, στη χώρα μας η έλλειψη μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού σε συνδυασμό με την πλήρη αδυναμία μας για έγκυρες γεωπολιτικές προβλέψεις μας αποστερούν ακόμη και από την δυνατότητα προώθησης ουσιωδών εθνικών μας θεμάτων.
Ζήτηση Φυσικού Αερίου στην Τουρκία (σε εκατ. κυβικά μέτρα)
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Κατανάλωση Στην Τουρκία 24.980 32.342 34.876 36.354 37.543 38.531
Προβλέψιμες εξαγωγές στηνΕλλάδα 246 492 737 737 737
Σύνολο ζήτησης 24.980 32.588 35.367 37.091 38.280 39.268
Σύνολο Τουρκικών προμηθειών από Ρωσία, Αλγερία, (LNG), Νιγηρία (LNG), Ιράν, Αζερμπαϊτζάν 31.471 36.382 41.338 44.338 48.338 51.938
Αδιάθετες ποσότητες Τουρκικού Φ. Αερίου 6.491 3.794 5.970 7.247 10.058 12.670
(Πηγή BOTAS)