Κύπρος: Ενεργειακός Σχεδιασμός στην Ηλεκτροπαραγωγή

Διαχρονικά απουσιάζει από τη χώρα μας ένας μακροχρόνιος Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός σε διαρκή και κυλιόμενη βάση. Χρειάζονται και υπάρχουν άριστοι τεχνοκράτες στην Κυπριακή Δημοκρατία με επιστημονική επάρκεια, απαλλαγμένοι από επιχειρηματικά συμφέροντα, για να τον διαμορφώσουν και με εποικοδομητικό δημόσιο διάλογο να τον εκπονήσουν και να τον εμπλουτίσουν. Θα πρέπει να παρακολουθούν τις τεχνολογικές εξελίξεις, τα μεταβαλλόμενα κόστη, τις τυχόν επενδύσεις που είναι αναγκαίες να γίνουν και εγκαίρως να εισηγούνται τις διορθωτικές κινήσεις.

Στη χώρα μας οι διαχρονικά λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις στα ενεργειακά θέματα ηλεκτροπαραγωγής, οι αναπόφευκτες επιβαλλόμενες επενδύσεις από την ΑΗΚ με σημαντικό κεφαλαιουχικό και λειτουργικό κόστος, σε συνδυασμό με την αύξηση της διεθνούς τιμής του Μαζούτ, οδήγησαν αναπόφευκτα στην αύξηση της τιμής της κιλοβατώρας.

Μερικές από τις διαχρονικά λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις είναι:

• Πλήρης συμμόρφωση με την ένταξη μας στην Ε.Ε. όσο αφορά την πληρωμή τελών ρύπων, ενώ είχαμε δικαίωμα αποκλίσεων από Ευρωπαϊκές Οδηγίες, όπως εξαιρέθηκε η Ελλάδα από τη χρέωση ρύπων για τη χρήση λιγνίτη
• Τεχνοκρατική απόφαση για έλευση άνθρακα με συνεπακόλουθο κατασκευή Μονάδων με καύσιμο τον Άνθρακα αλλά, λόγω της μη έλευσης του (μη υιοθέτηση της απόφασης), η χρήση Μαζούτ κατέστη αναγκαία
• Απόφαση για έλευση φυσικού αερίου (Φ.Α.) με συνεπακόλουθο την Κατασκευή Μονάδων με καύσιμο Φ.Α., οι οποίες λόγω της μη έλευσης του Φ.Α. να καίνε τώρα πετρέλαιο (Diesel)
• Πολύ ψηλή εγγυημένη τιμή παραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.) για μακροχρόνια περίοδο (μέχρι και 34 σεντ ανά κιλοβατώρα).

Ο Ενεργειακός Σχεδιασμός στην Ηλεκτροπαραγωγή πρέπει να εξυπηρετεί τουλάχιστον τους πιο κάτω τέσσερεις βασικούς στόχους:

• Ασφάλεια εφοδιασμού

• Αειφόρο ανάπτυξη
• Μείωση της προσφερόμενης τιμής
• Προστασία του δημόσιου συμφέροντος

Η ασφάλεια εφοδιασμού συμπεριλαμβάνει παράγοντες και στοιχεία, που όλα μαζί πρέπει να συνεργάζονται τέλεια, ώστε να διασφαλίζουν ότι όντως τα φώτα ανάβουν και συνεχίζουν να είναι αναμμένα. Απαιτεί κατά τη γνώμη μου παραγωγή από δύο τουλάχιστο γεωγραφικές τοποθεσίες, διαφορετικό ενεργειακό μείγμα, τόσο από συμβατικά καύσιμα, όσο και από ανανεώσιμες πήγες ενέργειας (Α.Π.Ε.). Το Κράτος δεν πρέπει να εξαρτάται μόνο από ένα καύσιμο, γι΄ αυτό και όχι μόνο, η έλευση του Φυσικού αερίου θα είναι ευεργετική. Όμως η πολυσυζητημένη ενδιάμεση λύση, αν προϋποθέτει παραγωγή ενέργειας μόνο από ένα Ηλεκτροπαραγωγό Σταθμό, με στόχο περισσότερης δέσμευσης ποσοτήτων Φ.Α, αυτόν του ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ (single point generation), ένα καύσιμο το Φ.Α. (βλέπε Ουκρανία) και ένα προμηθευτή (αυτός που θα κερδίσει την προσφορά) σε συγκεκριμένες ποσότητες με μικρή απόκλιση, δυνατόν να εμπεριέχει οικονομικούς κινδύνους, οι οποίοι ενδέχεται να αυξηθούν με την εμπλοκή τεχνικών και λειτουργικών δυσλειτουργιών.

Μιλάμε για Οικονομικούς κινδύνους, γιατί πέραν του γεγονότος ότι η μείωση της τιμής της κιλοβατώρας σε μέγιστο βαθμό θα εξαρτηθεί από την προτεινόμενη τιμή του Φ.Α., εγκλωβίζει όμως το Κράτος σε ένα μακροχρόνιο συμβόλαιο, στο οποίο υπάρχει υποχρέωση να αγοράζει τις συγκεκριμένες ποσότητες (με δικαίωμα μικρών αποκλίσεων) ανεξάρτητα αν θα τις καταναλώνει. Αυτοί οι οικονομικοί κίνδυνοι πιστεύω αυξάνονται επιπρόσθετα με πιθανή υλοποίηση του έργου διακρατικής ηλεκτρικής διασύνδεσης μέσω καλωδίου (Eurasia Interconnector) ή περαιτέρω διεισδύσεις απρόβλεπτης παραγωγής Α.Π.Ε. π.χ. επιπρόσθετα έργα για παραγωγή από ηλιοθερμικά πάρκα που εξαγγέλθηκαν πρόσφατα. Όλα αυτά είναι μεταξύ τους ανταγωνιστικά, αφού η ολική ζήτηση είναι δεδομένη. Το κόστος που θα προκύπτει (μειωμένες ανάγκες Φ.Α. σε σχέση με την ήδη δεσμευμένη προς αγορά μεγαλύτερη ποσότητα Φ.Α.) το οποίο θα είναι σημαντικό, θα μετακυλύεται στο Κράτος ή στην ΔΕΦΑ ή στην ΑΗΚ με τελικό αποδέκτη τον φορολογούμενο πολίτη ή τον καταναλωτή διαμέσου της κιλοβατώρας.

Με ένα μόνο σημείο παραγωγής (single point generation) τον Η/Σ Βασιλικού προκύπτουν σοβαρότατοι Τεχνικοί Κίνδυνοι που απειλούν την Ασφάλεια του Εφοδιασμού. Σωστά η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παρακολούθησης Σχεδίων Αναπτύξεως και Ελέγχου Δημοσίων Δαπανών της Βουλής των Αντιπροσώπων με επιστολή της προς την ΑΗΚ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου που αφορά συγκέντρωση ενεργειακών υποδομών σε ένα χώρο (θυμηθείτε έκρηξη Μαρί), αλλά και η τέως Γενικός Ελεγκτής (σελίδα 560 ετήσια έκθεση 2012) το επισημαίνει. Ο κίνδυνος για ολική σβέση του συστήματος αυξάνεται γι’ αυτό και δόθηκαν πρόσφατα από τη ΡΑΕΚ εντολές για σύνταξη σχεδίου δράσης σε περίπτωση τέτοιου ενδεχομένου. Για να μην καταλήξουμε ώστε αυτό το εφιαλτικό σενάριο να γίνει πραγματικότητα, πρέπει κατά την ταπεινή μου γνώμη, στους σχεδιασμούς και υπολογισμούς για την έλευση του Φ.Α. μέσω της ενδιάμεσης λύσης να ενταχθεί και μερική λειτουργία μονάδων του Ηλεκτροπαραγωγού Σταθμού Δεκέλειας.

Η ηλεκτρική ενέργεια έχει ορισμένα φυσικά χαρακτηριστικά που κατατάσσουν την αγορά της διαφορετική από εκείνη άλλων αγαθών. Τα πιο σημαντικά είναι:

• Αδυναμία αποθήκευσης με οικονομικούς τρόπους
• Ισορροπία προσφοράς και ζήτησης
• Ποιοτικοί περιορισμοί τάσης και συχνότητας (240 Volts, 50 Hz)
• Καιρικές συνθήκες

Ο ηλεκτρισμός δεν μπορεί σήμερα να αποθηκευθεί με οικονομικούς τρόπους οπότε η ποσότητα που παράγεται πρέπει να καταναλώνεται (από τον παραγωγό στον καταναλωτή) έτσι ώστε τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά, τάση και συχνότητα, να διατηρούνται σταθερά με πάρα πολύ μικρή απόκλιση. Απόκλιση από τα αποδεκτά όρια δημιουργεί βλάβες σε ηλεκτρικά μηχανήματα και εξοπλισμούς. Λόγω του ότι η Κύπρος είναι ενεργειακά απομονωμένο νησί, η συγκριτικά μεγάλη διείσδυση των Α.Π.Ε. (ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά πάρκα) σε συνδυασμό με την μέχρι σήμερα αδυναμία αποθήκευσης της παραγόμενης ενέργειας, έχω την άποψη ότι καθιστά τη λειτουργία του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας δύσκολη, απρόβλεπτη και αντιοικονομική.
Η μεταβλητότητα από ώρα σε ώρα των καιρικών συνθηκών π.χ. απροσδόκητη αυξομείωση έντασης ανέμων ή ηλιοφάνειας επηρεάζει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ηλεκτρικού ρεύματος. Επιπρόσθετα επηρεάζει τη σωστή δέσμευση μονάδων παραγωγής με συμβατικά καύσιμα, με συνεπαγόμενο αυξημένο κόστος στην κιλοβατώρα. Για αποφυγή των πιο πάνω λειτουργικών δυσλειτουργιών απαιτείται η λειτουργία μικρών, αξιόπιστων μονάδων αιχμής όπως αυτές του Η/Σ Δεκέλειας που να μπορούν γρήγορα να αυξάνουν ή να μειώνουν την παραγόμενη ενέργεια, ώστε να προσαρμόζονται στις πιο πάνω συνθήκες. Επιβάλλεται λοιπόν η διείσδυση των Α.Π.Ε. να γίνεται με μέτρο και τάξη σε χρονιαία βάση, έτσι ώστε τα πιο πάνω χαρακτηριστικά του ηλεκτρικού ρεύματος να μην επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό. Η έλευση του Φ.Α. στην Κύπρο, είτε με ενδιάμεση λύση, είτε διαφορετικά, πιθανόν να οδηγήσει σε αύξηση της τιμής αγοράς του μαζούτ. Η κατ’ ανάγκη με αυξημένο κόστος μερική λειτουργία των μονάδων του Η/Σ Δεκέλειας, θα μειώσει επιπρόσθετα τις ανάγκες Φ.Α. στον Η/Σ Βασιλικού, αλλά όχι τις υπό δέσμευση ποσότητες Φ.Α. μέσω της ενδιάμεσης λύσης και θα αυξάνει τους οικονομικούς κινδύνους.

Πρέπει επίσης να γίνει κατανοητό ότι η μεγάλη διείσδυση των Α.Π.Ε. στο ηλεκτρικό σύστημα μειώνει τις ώρες λειτουργίας των Μονάδων παραγωγής με συμβατικά καύσιμα χωρίς όμως να μειώνεται αντίστοιχα και η ανάγκη σε εγκατεστημένη ισχύ τους. Συνεπώς το σύστημα παραγωγής καθίσταται ακριβότερο, λόγω μεγαλύτερης εγκατεστημένης ισχύος (Συμβατικής και Α.Π.Ε).

Η διείσδυση των Α.Π.Ε. στο ηλεκτρικό σύστημα της χώρας είναι συμβατική μας υποχρέωση. Η Χώρα μας γίνεται πιο πράσινη και ενισχύεται το ενεργειακό μείγμα. Αν η διείσδυση των Α.Π.Ε. γίνει με μέτρο και τάξη, ενώ παράλληλα η προσφερόμενη τιμή στους μεγάλους παραγωγούς Α.Π.Ε. είναι τέτοια που θα διασφαλίζει, αφενός την επένδυσή τους και αφετέρου χαμηλότερη τιμή από το κόστος παραγωγής της ΑΗΚ αφού εισαχθεί το Κυπριακό Φ.Α., τότε οι Α.Π.Ε. θα συμβάλουν θετικά στην περαιτέρω μείωση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος. Ήδη με μειοδοτικό διαγωνισμό (ορθή ενέργεια) υλοποιούνται έργα με τιμή πώλησης γύρω στα 8 σεντς ανά κιλοβατώρα. Μπορεί επίσης να εφαρμοστεί το win-win (μεταξύ επενδυτή και κράτους) με μία σταθερή αυξημένη τιμή τα πρώτα χρόνια (π.χ. 6 χρόνια) ώστε να διασφαλίζεται η επένδυση και μετά μια χαμηλότερη τιμή γύρω στα 5 σεντς ανά κιλοβατώρα .
Οι ενέργειες μας θα πρέπει να εξυπηρετούν πρώτιστα το δημόσιο συμφέρον. Προς τούτο, επιβάλλεται να ληφθούν σοβαρά υπόψη τα πιο κάτω:

• Στενή παρακολούθηση της αγοράς ενέργειας (ασφάλεια εφοδιασμού, τεχνολογικές εξελίξεις, μεταβαλλόμενα κόστη) για έγκαιρες διορθωτικές κινήσεις

• Εξέταση του ενδεχομένου συμμετοχής του Κράτους μέσω των υποδομών της ΑΗΚ στον Η/Σ Βασιλικού, στο υπό μελέτη τερματικό υγροποίησης, με δεδομένη την αδυναμία εξεύρεσης των απαιτούμενων κεφαλαίων από το Κράτος
• Επανεξέταση της έλευσης του Φ.Α. μέσω της ενδιάμεσης λύσης
• Διαδικασία εκκαθάρισης αδειών μεγάλων έργων Α.Π.Ε. που δεν είναι υλοποιήσιμα, δίνοντας προτεραιότητα διείσδυσης, σε βιώσιμα καινοτόμα έργα που στηρίζονται σε τεχνολογίες αποθήκευσης και σε αυτά πού διασφαλίζουν μέσω διαγωνιστικών διαδικασιών, τη βέλτιστη τιμή κιλοβατώρας, ομαλή λειτουργία του συστήματος και επίτευξη των εθνικών στόχων
• Να συνεχιστούν με σωστό ρυθμό και να ενισχυθούν οι άδειες εγκαταστάσεων φωτοβολταϊκων με συμψηφισμό ενέργειας, το γνωστό Net metering (έχει αγκαλιαστεί από τους πολίτες) τόσο σε κατοικίες όσο και για αυτοπαραγωγή σε εμπορικές και βιομηχανικές μονάδες. Τα οφέλη είναι πολλαπλά. Με την επιβολή του σταθερού τέλους δικτύου, συμβάλουν και αυτά τα σχέδια στην περαιτέρω ανάπτυξη, βελτίωση και βιωσιμότητα των δικτύων. Επίσης εξασφαλίζεται διεσπαρμένη παραγωγή και εξυπηρετείται σε μεγαλύτερο βαθμό το δημόσιο συμφέρον (δραστηριοποίηση εταιρειών προμήθειας και εγκατάστασης φωτοβολταϊκών, μεγάλος αριθμός καταναλωτών θα είναι και παραγωγός, μείωση εκπομπών ρύπων, αποφεύγονται απώλειες μεταφοράς ενέργειας, μείωση μεσοπρόθεσμα εξαγωγής συναλλάγματος).
• Η διατήρηση και μελλοντική ανάπτυξη του Ηλεκτροπαραγωγού Σταθμού Δεκέλειας πρέπει να είναι στρατηγικός στόχος τόσο του Κράτουςόσο και της ΑΗΚλόγω της γεωγραφικής του θέσης μακριά από το Βασιλικό και παράλληλα της ασφαλισμένης τοποθεσίας του εντός των Βρετανικών Βάσεων. Περαιτέρω, λόγω της γεωγραφικής του θέσης και της χρήσης εναλλακτικού καυσίμου ενισχύει την ασφάλεια εφοδιασμού και την λειτουργία του συστήματος (υποστηρικτικός όσο αφορά την διείσδυση των Α.Π.Ε.) .
• Λαμβάνοντας υπόψη την ανεύρεση κοιτασμάτων Φ.Α. και πετρελαίου στην κυπριακή ΑΟΖ η διασφάλιση της βιωσιμότητας της ΑΗΚ κρίνεται αναγκαία με σημαντικά οφέλη για τον Τόπο. Θα αποτελέσει το βασικό εργαλείο υλοποίησης ενός ορθού ενεργειακού σχεδιασμού. Θα πρέπει να παραμείνει ως δημόσια καθετοποιημένη επιχείρηση με περισσότερη ευελιξία, λειτουργικά και λογιστικά διαχωρισμένη, αφού και το ίδιο το Ευρωπαϊκό Κεκτημένο με παρέκκλιση μας το επιτρέπει με την Οδηγία 2009/72/ΕΚ. Με αυτό το καθεστώς δεν εμποδίζεται ο ελεύθερος ανταγωνισμός, δεδομένου ότι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας έχει ελευθεροποιηθεί από το 2004. Να σημειωθεί ότι με αυτό το καθεστώς λειτουργεί και η μεγαλύτερη παγκόσμια εταιρεία ενέργειας, η δημόσια Γαλλική Εταιρεία Ηλεκτρικής Ενέργειας (E.D.F), η οποία δραστηριοποιείται σε όλη την Ευρώπη με σημαντικότατα οφέλη για την ίδια την Γαλλία.
• Η περιπλοκότητα του συστήματος, όπως έχει περιγραφεί, και οι υπάρχουσες συνέργειες μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς όφελος του καταναλωτή. Απαιτούν, όμως, μεγάλη προσπάθεια συντονισμού, τόσο σε τεχνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο, με τέτοιο τρόπο ώστε να μεγιστοποιούνται τα οφέλη για τον τόπο. Τούτο επιτυγχάνεται καλύτερα μέσω μιας καθετοποιημένης ΑΗΚ και όχι με ένα διαμελισμένο επιχειρηματικό μοντέλο (με το μεγάλο ρίσκο αυτό να επιτρέψει τη δημιουργία ιδιωτικών μονοπωλίων και καρτέλ συμφερόντων σε μια μικρή απομονωμένη αγορά) όπως προδιαγράφεται από τον οδικό χάρτη που δημοσιεύτηκε.

Χωρίς την ύπαρξη ενός συνεχώς επικαιροποιημένου ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού που να καλύπτει ενεργειακές στρατηγικές, τόσο στην ηλεκτροπαραγωγή, όσο και στα θέματα εκμετάλλευσης του δικού μας Φ.Α., αλλά και σε άλλους τομείς οποιαδήποτε ενεργειακή πολιτική θα εφαρμόζεται αποσπασματικά. Θα υπόκειται δε σε δίκαιη ή άδικη κριτική δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος σε κερδοσκόπους και καιροσκόπους να προτείνουν ευκαιριακές και παράλληλα ασύμφορες λύσεις για τον τόπο.

Οι σοβαροί ενεργειακοί επενδυτές θα βρίσκονται αντιμέτωποι με αβεβαιότητες, οι καταναλωτές θα συνεχίζουν να πληρώνουν τα αυξημένα κόστη, αλλά και να αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο ανεπαρκούς ενεργειακής τροφοδοσίας.

Έχουμε χρέος προς την πατρίδα μας και τις μελλοντικές γενιές ο στόχος μας πρώτιστα να είναι η προστασία του δημόσιου συμφέροντος.

* Ο Ερωτόκριτος Κατελάρης είναι απόφοιτος ΑΤΙ, χειριστής μηχανών σε Ηλεκτροπαραγωγό Σταθμό της ΑΗΚ.