Μετά τη νέα προκήρυξη εκλογών έχει γίνει πάλι
επίκαιρος ο διάλογος για τον ικανό και αποτελεσματικό πολιτικό ηγέτη.
Πριν από 584 χρόνια ο Νικολό Μακιαβέλι, μέσα από το έργο του «Ο
Ηγεμόνας», έδινε στον Λαυρέντιο τον Μεγαλοπρεπή συμβουλές διοίκησης της
Φλωρεντίας. Σ’ αυτό υποστήριζε ότι οι ηγεμόνες πρέπει να φαίνονται ότι
είναι προικισμένοι με όλες τις ιδιότητες που θαυμάζει το πλήθος, άσχετα
αν τις έχουν πραγματικά ή όχι, γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι κρίνουν
από τα φαινόμενα και όχι από την πραγματικότητα, την οποία δεν είναι σε
θέση να αντιληφθούν. Οσοι την αντιλαμβάνονται δεν τολμούν να εναντιωθούν
στη γνώμη των πολλών που προστατεύονται από τη δύναμη της εξουσίας.
Επίσης τόνιζε ότι ένας αρχηγός κράτους κρίνεται και από την ορθότητα
επιλογής των συνεργατών του. Οι συσχετισμοί με τη σύγχρονη ελληνική
πραγματικότητα είναι προφανείς.
Μεταφέροντας τις αρχές του σύγχρονου μάνατζμεντ στην πολιτική, θα
μπορούσαμε να δεχθούμε ότι ένας χαρισματικός πολιτικός ηγέτης (τόσο
σεβαστός για τις γνώσεις, εμπειρίες και ικανότητές του, όσο και
αγαπητός) θα πρέπει να καλύπτει τις αντικειμενικές ανάγκες των έργων που
αναλαμβάνει, δηλαδή να είναι ικανός να σχεδιάζει-προγραμματίζει, να
οργανώνει, να στελεχώνει, να διευθύνει, να συντονίζει, να ελέγχει, να
λαμβάνει γρήγορες και σωστές αποφάσεις, να αναλαμβάνει δημιουργικές
πρωτοβουλίες και να δείχνει διάθεση για ανάληψη ευθυνών. Πρέπει όμως να
καλύπτει και συναισθηματικά τους οπαδούς του και τα μέλη της
κοινοβουλευτικής του ομάδας, θεωρούμενος ως επικοινωνιακός,
ευπροσάρμοστος, δυναμικός και με αυτοπεποίθηση που δεν θα φθάνει στα
όρια της αμετροέπειας ή του ναρκισσισμού. Ως πολίτες που θέλουμε να
κρίνουμε τις ηγετικές ικανότητες των πολιτικών μας ηγετών πρέπει,
θέτοντας τα παραπάνω κριτήρια, να κρίνουμε τον βαθμό κάλυψής τους από
τον καθένα, που εκτός από επικοινωνιακός και λαοφιλής θα πρέπει να είναι
και ικανός μάνατζερ της κοινοβουλευτικής του ομάδας και αποτελεσματικός
στην επίτευξη των στόχων του.
Ο Μακιαβέλι αναφέρει ακόμη ότι: «Δεν μπορεί ένας συνετός ηγεμόνας να
κρατάει τον λόγο του, όταν αυτό τον ζημιώνει και όταν πέρασαν οι αφορμές
που τον έκαναν να υποσχεθεί». Το παραπάνω απόσπασμα επιβεβαιώνεται από
την ελληνική πραγματικότητα των πολιτικών μας ηγετών, που αποδεικνύει το
μέγεθος της κατάπτωσης της ηθικής στην πολιτική. Οπως είναι γνωστό
όμως, μπορείς να εξαπατήσεις λίγους ανθρώπους για μεγάλο χρονικό
διάστημα, πολλούς ανθρώπους για μικρό χρονικό διάστημα, αλλά δεν μπορείς
να εξαπατάς τους πάντες για πάντα. Ενας πραγματικά φωτισμένος
χαρισματικός ηγέτης λοιπόν θα πρέπει να είναι φειδωλός στις υποσχέσεις
του, γιατί όταν οι δημιουργούμενες προσδοκίες είναι πολύ μεγαλύτερες από
τις πραγματοποιούμενες υποσχέσεις, τότε οι πολίτες οδηγούνται σε
δυσαρέσκεια, απογοήτευση και δικαιολογημένη οργή. Επομένως, είναι πολύ
επικίνδυνο για έναν πολιτικό ηγέτη να ακολουθήσει την τελευταία συμβουλή
του Μακιαβέλι.
Απ’ την άλλη μεριά το πολιτικό μάρκετινγκ στην ελληνική πραγματικότητα
περιορίζεται κυρίως στην προπαγάνδα και στην αγκιτάτσια (κινητοποιήσεις
μέσα από μετωπικές οργανώσεις για πρακτικά προβλήματα) με πολιτικό
προϊόν αμφισβητούμενης εθνικής, κοινωνικής και μακροοικονομικής
αποτελεσματικότητας, που βασίζεται περισσότερο στις δημοσκοπήσεις (τι
θέλει να ακούει ο κόσμος) και λιγότερο σε ιδεολογίες, εφικτούς στόχους
και πραγματική κοστολόγηση όσων ευχάριστων διακηρύσσονται.
Τέλος, αναφερόμενοι στη δύσκολα κατανοητή εμμονή του εκλογικού σώματος
στις αρχικές επιλογές του, παρ’ όλη την προφανή διάψευσή τους από την
πραγματικότητα, παρατηρούμε ότι η εμμονή αυτή ερμηνεύεται από τον
ψυχολογικό μηχανισμό της επιλεκτικής αντίληψης, που είναι ένας
μηχανισμός αδράνειας και αυτοπροστασίας του ατόμου, προκειμένου να
αποφευχθεί η γνωστική διαφωνία μεταξύ πεποιθήσεων και νέων πληροφοριών
που δέχεται το άτομο. Προκειμένου λοιπόν να μην παραδεχθεί ένα άτομο ότι
οι επιλογές του ήταν λάθος και να αποφύγει τη γνωστική διαφωνία,
ενεργοποιείται ο παραπάνω ψυχολογικός μηχανισμός. Είναι όμως θέμα χρόνου
η σταδιακή συνειδητοποίηση της οδυνηρής πραγματικότητας που διαψεύδει
τις προσδοκίες και σταδιακά θα καταδείξει πλήρως την πολιτική απάτη των
αναγκαίων για την κατάληψη της εξουσίας πολιτικών μύθων.
Πρέπει λοιπόν δυστυχώς, για να αναλύσουμε ορθολογικά τη σύγχρονη
ελληνική πολιτική πραγματικότητα, να μη στηριζόμαστε σε μαρξιστικές,
κεϊνσιανές ή φιλελεύθερες αναλύσεις ή σε διακηρύξεις περί ηθικής ή σε
σύγχρονες αρχές των επιστημών της Διοίκησης, αλλά στον μακιαβελισμό (ο
σκοπός αγιάζει τα μέσα) και στην ψυχολογία της μάζας (Le Bon), που
διδάσκει ότι οι μάζες δεν χρειάζονται έναν ηγέτη που πείθει με τα λογικά
του επιχειρήματα, αλλά κάποιον που τις κολακεύει, υποβάλλοντας με την
προπαγάνδα ανορθολογικούς, χονδροειδείς, γενικευτικούς και απλοϊκούς
συλλογισμούς, που απευθύνονται μόνο στο θυμικό τους.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Λυμπερόπουλος είναι τ. καθηγητής Μάρκετινγκ του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 12/09/2015)