Των Kevin Watkins και Anders Berntell
«Το ουίσκι είναι για να το πίνουμε και το νερό για να πολεμάμε γι’ αυτό», είπε κάποτε ο Μαρκ Τουέιν. Στις αρχές του 21ου αιώνα, η απαισιόδοξη αυτή θεώρηση επαληθεύεται πανηγυρικά.
Η CIA, η αναλογιστική εταιρεία PricewaterhouseCoopers και το βρετανικό υπουργείο Άμυνας κάνουν λόγο για ενδεχόμενο μελλοντικό «πόλεμο του νερού». Καθώς τα υδάτινα αποθέματα μειώνονται στη Μέση Ανατολή, την Ασία και τη νότια της Σαχάρας Αφρική, βίαιες αντιπαραθέσεις μεταξύ κρατών καθίστανται ολοένα και πιο πιθανές. Το φάσμα των αντιπαραθέσεων γύρω από το νερό απασχόλησε και ειδικούς απ’ όλο τον κόσμο, αυτή την εβδομάδα στη Στοκχόλμη στο Παγκόσμιο Φόρουμ Νερού.
Στη Στοκχόλμη, οι ειδικοί έθεσαν το ερώτημα: Κατευθυνόμαστε άραγε προς ένα μέλλον «υδρολογικού πολέμου», στο οποίο ποταμοί, λίμνες και υδροφόροι ορίζοντες θα θεωρούνται αναγκαία στοιχεία της εθνικής ασφάλειας, ή μήπως το νερό θα μπορούσε να λειτουργήσει ως παράγοντας ειρήνης και συνεργασίας;
Παρατηρώντας τις πρόσφατες εξελίξεις, είναι δύσκολο να μη συμφωνήσουμε με τους απαισιόδοξους, που θεωρούν ότι οι πόλεμοι του νερού δεν αποτελούν μακρινή προοπτική, αλλά σύγχρονη πραγματικότητα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον πρόσφατο πόλεμο στον Λίβανο. Η ευρεία κάλυψη των ΜΜΕ και οι καθημερινές εικόνες καταστροφής απέκρυψαν ένα σημαντικό γεγονός: την καταστροφή από την ισραηλινή αεροπορία του αρδευτικού καναλιού, το οποίο μεταφέρει νερό από τον ποταμό Λιτάνη στις αγροτικές περιοχές της παραλιακής ζώνης και σε τμήματα της κοιλάδας Μπεκάα, απειλώντας την επιβίωση χιλιάδων ανθρώπων.
Το πλήγμα στο σύστημα άρδευσης του Λιτάνη δεν αποτελεί μοναδική περίπτωση. Τον περασμένο μήνα στη Σρι Λάνκα, η άρνηση των Τίγρεων Ταμίλ να επιτρέψουν τη ροή ύδατος σε αρδευτικό δίκτυο, που τροφοδοτεί τις καλλιέργειες ρυζιού, προκάλεσε μεγάλης κλίμακας στρατιωτική επίθεση.
Οι διενέξεις γύρω από το νερό καθορίζονται πάντα από τοπικούς παράγοντες. Η μεγάλη κλίμακα των διενέξεων αυτών, όμως, δεν μας επιτρέπει να τις υποβαθμίζουμε ως μεμονωμένα γεγονότα. Έχουμε να κάνουμε με παγκόσμια κρίση, που προκλήθηκε από δεκαετίες κακοδιαχείρισης των υδάτινων πόρων.
Ο Τίγρης και ο Ευφράτης απασχόλησαν το Παγκόσμιο Φόρουμ της Στοκχόλμης, καθώς αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα υδρολογικής αλληλεπίδρασης. Στην Τουρκία, οι δύο ποταμοί αντιμετωπίζονται ως μία ουσιαστικά ανεκμετάλλευτη πηγή ενέργειας και άρδευσης. H Συρία και το Ιράκ, όμως, θεωρούν τα τουρκικά φράγματα σημαντική απειλή για εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες τους, που κινδυνεύουν να χάσουν την πρόσβασή τους σε αρδευτικά ύδατα. Κάθε σταγόνα νερού που εξασφαλίζουν οι Τούρκοι αγρότες αντιμετωπίζεται σαν χαμένη από τους Σύρους συναδέλφους τους.
Όπως το πετρέλαιο και άλλες ενεργειακές πηγές, το νερό αποτελεί πηγή και πόρος ζωής. Αυτό συνεπάγεται ότι η ασφάλεια του νερού έχει ανάλογη σημασία για την ανθρώπινη πρόοδο, όσο και η ενεργειακή ασφάλεια, με μια σημαντική διαφορά: σε αντίθεση με το πετρέλαιο, δεν υπάρχουν γνωστά υποκατάστατα του νερού. Γι’ αυτό και καμία χώρα δεν μπορεί να αντέξει την καταστροφική απώλεια των υδάτινων πόρων της. Με ποιο τρόπο μπορούμε να εξασφαλίσουμε ένα μέλλον συνεργασίας αντί ενός μέλλοντος συγκρούσεων για το νερό;
Ως μοναδική ανθρώπινη κοινότητα, η οποία μοιράζεται έναν μοναδικό πλανήτη θα πρέπει να υπερβούμε τα εθνικά μας σύνορα προκειμένου να αναζητήσουμε τρόπους για τη στήριξη του οικολογικού μας συστήματος από την ευημερία του οποίου εξαρτάται η ανθρώπινη πρόοδος.
* Ο K. Watkins είναι διευθυντής του γραφείου Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ και ο A. Berntell είναι διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου Ύδατος της Στοκχόλμης.
(Καθημερινή, 1/9/06)