Η επίτροπος Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Νίλι Κρόες, δεν χρησιμοποίησε πολύ ευγενικές εκφράσεις στις 10 Ιανουαρίου, αναφερόμενη στις αγορές ενέργειας της Ευρώπης. Οι ενεργειακές εταιρείες της περιφέρειας κάθε άλλο παρά έχουν επενδύσει σε δίκτυα και το αποτέλεσμα το βιώνουν οι πελάτες. Οι «κάθετα ενοποιημένες» εταιρείες, όπως η Electricite de France (EdF) και η γερμανική EON, υπό τον γενικό χαρακτηρισμό «εθνικοί πρωταθλητές», ουσιαστικά έχουν συμπεριφορά τοπικών μονοπωλίων. Αποφεύγοντας τον ανταγωνισμό, επιδιώκουν τεχνητά υψηλές τιμές και εμποδίζουν με τον τρόπο τους την αποτελεσματική παραγωγή και διακίνηση της ενέργειας στην ήπειρο.
Οι τιμές της ενέργειας ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό στην Ευρώπη. Η κ. Κρόες ζητεί φθηνότερη ενέργεια και προτίθεται να πιέσει τους προμηθευτές να απαλλαγούν από τα δίκτυα διανομής τους και να επενδύσουν περισσότερα σε συστήματα μεταφοράς, ούτως ώστε μεγαλύτερες ποσότητες –με τη μορφή του φυσικού αερίου, του ηλεκτρικού ρεύματος κ.λπ.– να διέρχονται καλύτερα τα σύνορα. Είναι αξιοσημείωτα δύσκολο, π.χ., για τη φτωχή σε φυσικό αέριο Γερμανία να εισάγει από την πλούσια σε φυσικό αέριο γείτονα Ολλανδία. Οι εταιρείες που κατέχουν δεσπόζουσα θέση στις εθνικές αγορές έχουν προς το παρόν ελάχιστο συμφέρον να βελτιώσουν τις μεταξύ τους διασυνδέσεις, που θα σήμαιναν χαμηλότερες τιμές για τους καταναλωτές όλης της ηπείρου.
Η κ. Κρόες, βέβαια, θα αγωνιστεί για να επιτύχει αυτό που θέλει. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που την ίδια ημέρα κατέθεσε την πρότασή της για τη βελτίωση της ενεργειακής πολιτικής της Ε.Ε., επιθυμεί επίσης να δει απλοποίηση των ιδιοκτησιακών δομών και νομικό διαχωρισμό προμηθευτών και μεταφορέων, κάτι στο οποίο οι ενοποιημένες ενεργειακές και οι κυβερνήσεις, ιδίως Γαλλίας και Γερμανίας, αντιδρούν σφοδρά.
Ενεργειακή ασφάλεια
Την υπόθεση περιπλέκει το επιχείρημα περί ασφάλειας της ενεργειακής προσφοράς στην Ευρώπη. Πολλά έχουν ειπωθεί για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η δυτική Ευρώπη με τη μεγάλη εξάρτησή της από τις ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου. Υπό τον Βλαντιμίρ Πούτιν, η Ρωσία έχει την τάση να χρησιμοποιεί τις εξαγωγές ενέργειας ως εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής, ιδίως όταν προσπαθεί να εντάξει χώρες στη σφαίρα επιρροής της. Πέρυσι, η Ρωσία διέκοψε την προσφορά φυσικού αερίου στην Ουκρανία, κάτι που επηρέασε και τον εφοδιασμό κεντρικής και δυτικής Ευρώπης. Πρόσφατα, κάτι σχεδόν αντίστοιχο συνέβη με τη Λευκορωσία, αν και η κρίση επιλύθηκε γρήγορα.
Ο κίνδυνος είναι να χρησιμοποιηθούν οι φόβοι για την ασφάλεια της προσφοράς με τρόπο αρνητικό από τους πολέμιους της απελευθέρωσης που ενθαρρύνει η κ. Κρόες. Εταιρείες τύπου Ε.ΟΝ και EdF ίσως ισχυρισθούν ότι μόνο οι υπό προστασία τελούντες εθνικοί πρωταθλητές μπορούν να διασφαλίσουν την προσφορά, συνάπτοντας μακρόχρονες συμφωνίες με ισχυρούς ξένους προμηθευτές. Η Επιτροπή διαφωνεί. Τέτοιου είδους συμφωνίες συχνά είναι πολιτικά υποκινούμενες και αδιαφανείς. Η προστασία εφαρμόστηκε για αρκετό καιρό και προφανώς δεν απέφερε τα επιδιωκόμενα για την εσωτερική αγορά, ενώ αυτές οι εταιρείες δεν διασφάλισαν ούτε τις καλύτερες συμφωνίες με τους Ρώσους για τους καταναλωτές τους.
Η λύση της διχοτόμησης
Αντίθετα, η νέα πολιτική της Επιτροπής προτείνει, ιδανικά, διάσπαση αυτών των εταιρειών σε προμηθευτές και διανομείς (ως δεύτερη καλύτερη λύση, ιδίως για τη Γαλλία και τη Γερμανία, συστήνει τη διαχείριση των δικτύων από τρίτους). Ανεξάρτητοι μάνατζερ των ενεργειακών δικτύων της Ευρώπης θα έχουν ισχυρό κίνητρο για τη δημιουργία διασυνοριακών αλληλοσυνδεόμενων αγωγών και γραμμών ηλεκτρικής ενέργειας.
Για την αγορά φυσικού αερίου, ένας άλλος τρόπος διασφάλισης του ανταγωνισμού και της ενεργειακής ασφάλειας θα είναι η εξεύρεση ευρύτερου φάσματος προμηθευτών, για παράδειγμα με την κατασκευή περισσότερων τερματικών σταθμών για την εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου. Μια τέτοια λύση θα απέφερε προφανώς και μείωση των τιμών, αν έχει κάτι να μας πει το παράδειγμα της απελευθέρωσης στη Βρετανία, την τελευταία δεκαετία. Είναι ζήτημα, ωστόσο, αν κάτι απ’ όλα αυτά θα συμβεί σύντομα.
(Καθημερινή - The Εconomist, 20/1/07)