Του Carl Mortished
Ο φόβος ότι η Ευρώπη μπορεί να πιαστεί στον «ιστό της αράχνης» της Ρωσίας όσον αφορά την ενεργειακή εξάρτηση δεν είναι καινούργιος. Ήδη από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου οι αμερικανικές αρχές είχαν εκφράσει σοβαρές ανησυχίες για τα σχέδια να κατασκευαστεί αγωγός μήκους 4.600 χιλιομέτρων που θα συνέδεε το κοίτασμα αερίου Urengoi στη Σιβηρία με την Κεντρική Ευρώπη μέσω Ουκρανίας.
Όσοι εξέφραζαν τότε ανοικτά την ανησυχία τους, έλεγαν πως η υπερβολική εξάρτηση της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια (πετρέλαιο και φυσικό αέριο) θα αποτελούσε στρατηγικό όπλο στα χέρια της Μόσχας και για τον λόγο αυτό το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ είχε κινήσει γη και ουρανό να αποτρέψει μια τέτοια συνεργασία, απειλώντας μάλιστα με κυρώσεις τις εταιρείες που ήθελαν να συμμετάσχουν στη συνεργασία αυτή.
Βέβαια, οι ΗΠΑ είχαν κάθε συμφέρον να εκφράζουν τέτοιες αντιρρήσεις, καθώς τότε κατέβαλλαν κάθε προσπάθεια ώστε, αντί η Ευρώπη να συνεργαστεί στον τομέα της ενέργειας με τη «ρωσική αρκούδα», να αγοράσει αμερικανικό κάρβουνο και νορβηγικό αέριο. Τελικά, όμως, οι αγωγοί κατασκευάστηκαν και μάλιστα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μέχρι και πρόσφατα, η Ρωσία αποδείχτηκε πολύ καλός εμπορικός συνεργάτης.
Όλα άλλαξαν, όμως, τον περασμένο Ιανουάριο, όταν η Gazprom (που ελέγχεται από τη Μόσχα) διέκοψε την παροχή φυσικού αερίου προς την Ουκρανία. Και πριν από λίγες ημέρες έκανε ακριβώς το ίδιο με τη Λευκορωσία. Η Transneft διέκοψε την παροχή πετρελαίου από αγωγό που περνά από το έδαφος της πρώην σοβιετικής Δημοκρατίας λόγω κόντρας των δύο πλευρών όσον αφορά τις τιμές και τους φόρους της ενέργειας και αυτό είχε ως άμεσο αντίκτυπο να μειωθεί σημαντικά η ροή πετρελαίου προς την Πολωνία, τη Γερμανία και τη Σλοβακία που τροφοδοτούνται σε μεγάλο βαθμό από τον αγωγό αυτό.
«Πιάστηκε στον ύπνο»
Δεν χρειάζεται πολλή σκέψη, στον απόηχο των εξελίξεων αυτών, για να συμπεράνουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση «πιάστηκε στον ύπνο» όσον αφορά την ασφάλεια και την επάρκεια της προμήθειάς της σε ενέργεια. Όσοι κινδυνολογούσαν εδώ και χρόνια, αποδείχτηκε ότι είχαν δίκιο. Και η πρόβλεψή τους ότι το Κρεμλίνο θα χρησιμοποιούσε το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο σαν μοχλό άσκησης πιέσεων στην πολιτική και την οικονομία αποδείχτηκε σωστή.
Εκείνη την περίοδο είχαν γίνει προτάσεις που θα έπρεπε να έχουν εισακουστεί, ώστε σήμερα η Ευρώπη να είναι πιο ανεξάρτητη: να αγοράζονται μεγαλύτερες ποσότητες φυσικού αερίου από τη Νορβηγία, αλλά και να κατασκευαστούν περισσότεροι αγωγοί συνδέοντας απευθείας την Κασπία θάλασσα με την Ευρώπη - αντί να περνούν από πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερους αγωγούς σαν αυτόν που κατασκεύασε η ΒΡ και συνδέει την Κασπία με τη Μεσόγειο, χωρίς να βρίσκεται υπό τον έλεγχο της ρωσικής Transneft. Ο αγωγός αυτός αποτελεί σήμερα μια σημαντική εναλλακτική οδό τροφοδοσίας της Ευρώπης με ενέργεια, ιδιαίτερα σε μια χρονική περίοδο που η διακίνηση αργού πετρελαίου από το Ιράκ παραμένει σε χαμηλά επίπεδα.
Πιέζουν οι Βρυξέλλες
Το θετικό είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη αρχίσει την προσπάθεια να εκπονήσει και να εφαρμόσει μια κοινή ενεργειακή πολιτική απέναντι στη Ρωσία. Οι Βρυξέλλες, εξάλλου, έχουν αρχίσει να πιέζουν περισσότερο τις μεγάλες επιχειρήσεις στον χώρο της ενέργειας ώστε να πάψουν να «στραγγαλίζουν» τον ανταγωνισμό, απειλώντας ότι σε αντίθετη περίπτωση θα πάρουν από τα χέρια τους τον έλεγχο των αγωγών και του δικτύου διακίνησης πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Όμως, η προσπάθεια αυτή δεν θα είναι καθόλου εύκολη. Τα σχέδια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να μειώσει τη δύναμη των ενεργειακών κολοσσών συναντούν την αντίδραση των εταιρειών, οι οποίες προσπαθούν να διασφαλίσουν τη ροή μεγαλύτερων ποσοτήτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αυτό το διάστημα, εταιρείες φυσικού αερίου - από τη βρετανική Centrica μέχρι την ιταλική Eni - βρίσκονται σε πυρετώδεις διαπραγματεύσεις με την Gazprom, δίνοντας στους Ρώσους γην και ύδωρ: προσφέρουν στη ρωσική εταιρεία μεγαλύτερη πρόσβαση στην πελατειακή τους βάση στις εγχώριες αγορές, με αντάλλαγμα περισσότερο φυσικό αέριο. Η προσπάθεια, όμως, της Ε.Ε. να πλήξει τις πανίσχυρες ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρείες έρχεται σε μια χρονική στιγμή που οι εταιρείες αυτές θέλουν να είναι ισχυρές για να διαπραγματευτούν επί ίσοις όροις με τη Gazprom.
Ίσως να είναι αργά
Αρκετοί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κυρίως η επίτροπος για θέματα Ανταγωνισμού Neelie Kroes, θα ήθελαν πολύ να δουν εταιρείες κολοσσούς όπως η γαλλική Gaz de France και η γερμανική Ε. ΟΝ να ανοίγουν τους αγωγούς τους και σε άλλες εταιρείες. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν είναι εύκολο να συμβεί και σίγουρα θα υπάρξουν αντιδράσεις από τη Γερμανία και τη Γαλλία. Είναι άγνωστο αν η Ε.Ε. θα έχει την πολιτική υποστήριξη που χρειάζεται, ώστε να κάνει λιγότερο ισχυρές τις ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρείες. Ίσως, μάλιστα, να είναι αργά για κάτι τέτοιο. Η ευκαιρία να κατασκευαστούν υποδομές με χαμηλό κόστος για τη διακίνηση και διανομή ενέργειας με τρόπο ανταγωνιστικό και φθηνό για τους καταναλωτές μπορεί να έχει ήδη χαθεί. Αντίθετα, λίγες μόνο εταιρείες κατάφεραν να γίνουν πανίσχυρες, καθώς εξελίχθηκαν σε «εθνικούς πρωταθλητές».
Πλέον, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι είναι σωστό να μειωθεί η δύναμη των ενεργειακών κολοσσών στην Ευρώπη (όπως θέλει να κάνει η Ε.Ε.), σε μια χρονική στιγμή που οι εταιρείες αυτές βρίσκονται σε σκληρές διαπραγματεύσεις με μια μόνον εταιρεία (την Gazprom), στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας.
(Τα Νέα - The Times, 20/1/07)