Του Κ.Ν. Σταμπολή
Πρόσφατα ο Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπεύθυνος για τον τομέα της ενέργειας, κ. Andris Piebalgs εξέφρασε φόβους ότι η Ρωσία, υποστηριζόμενη από την Αλγερία, προσπαθεί να δημιουργήσει ένα νέο καρτέλ, αυτό του φυσικού αερίου. (βλέπε, ΙΗΤ, 25/01/07). Οι αιτιάσεις του Ευρωπαίου Επιτρόπου πηγάζουν από το γεγονός ότι στην περίπτωση της Ευρώπης παρατηρείται μια σημαντική εξάρτηση από εισαγωγές φυσικού αερίου αφού το Ρωσικό αέριο, που μεταφέρεται μέσω πλέγματος αγωγών, καλύπτει το 25% των αναγκών της Ε.Ε. ενώ το Αλγερινό αέριο, το οποίο μεταφέρεται μέσω υποθαλάσσιων αγωγών στη Νότιο Ιταλία αλλά και υπό μορφή υγροποιημένου αερίου (LNG) προς αρκετές χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, καλύπτει ένα 10%. Δηλαδή, αυτές οι δύο χώρες καλύπτουν περίπου το 1/3 των συνολικών αναγκών σε αέριο της γηραιάς ηπείρου και με αυξητικές μάλιστα τάσεις.
Αυτό που ίσως πυροδότησε το σενάριο περί δημιουργίας καρτέλ είναι η συνεργασία που ξεκίνησε τελευταία ανάμεσα στον Ρωσικό μονοπωλιακό γίγαντα Gazprom και την κρατική εταιρεία πετρελαίου της Αλγερίας, τη γνωστή Sonatrach. Η επίσκεψη στην Αλγερία πριν δυο βδομάδες του αντιπροέδρου της Gazprom κου. Alexander Medvedev και του Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας κου. Viktor Khristenko και η κοινή δήλωση Gazprom και Sonatrach περί έναρξης συνεργασίας τους με απώτερο στόχο την από κοινού διανομή ποσοτήτων φυσικού αερίου, ήρθε να επιβεβαιώσει τους χειρότερους φόβους των Ευρωπαίων και Αμερικανών αξιωματούχων οι οποίοι φοβούνται για τα χειρότερα. Δηλαδή, με βάση τον άξονα Ρωσίας και Αλγερίας τη δημιουργία ομάδας κρατών υπό μορφή καρτέλ, στα πρότυπα του ΟΠΕΚ, το οποίο θα αναλάβει να καθορίζει τις ποσότητες που θα διανέμονται στους πελάτες ανά τον κόσμο και μέσω αυτής της πρακτικής να καθορίζονται εφ’ εξής και οι τιμές.
Για το ότι η Ρωσία, μέσω της Αλγερίας, θα προσπαθήσει να ασκήσει πιέσεις στην Ευρωπαϊκή αγορά για να αυξήσει το μερίδιό της και να ισχυροποιήσει ακόμα περισσότερο τη θέση της ως προνομιούχου προμηθευτή, δεν υπάρχει ουδεμία αμφιβολία. Θα πρέπει να τονίσουμε όμως ότι η πραγματική χρησιμότητα της μέλλουσας να αναπτυχθεί εμπορικής σχέσης Gazprom – Sonatrach έγκειται στο γεγονός της τεράστιας εμπειρίας που έχουν οι Αλγερινοί στην παραγωγή, μεταφορά και marketing του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), ένας τομέας όπου οι Ρώσοι δεν διαθέτουν προς το παρόν απολύτως ουδεμία εμπειρία. Επειδή όμως η Ρωσία, μέσω της ανάπτυξης των κοιτασμάτων στη Σαχαλίνη, όπου ήδη μεταξύ άλλων κατασκευάζεται σταθμός υγροποίησης αερίου (liquefaction) από το consortium της Shell (στο οποίο εκβιαστικά εισήλθε η Gazprom τον περασμένο Νοέμβριο, αποκτώντας το 51%) θα εισέλθει σύντομα στην αγορά LNG, νιώθει την ανάγκη να εξασφαλίσει την υποστήριξη και συνεργασία μιας έμπειρης περί του LNG εταιρείας, όπως αδιαμφισβήτητα είναι η Sonatrach. Τώρα, εάν αυτή η συνεργασία αποτελέσει τη βάση της δημιουργίας καρτέλ στο οποίο θα μπορέσουν να προσχωρήσουν και άλλοι παραγωγοί – εξαγωγείς αερίου, όπως το Κατάρ, η Λιβύη, το Ιράν, η Μαλαισία, η Παπούα Νέα Γουινέα, η Νιγηρία κ.α., είναι ένα θέμα το οποίο προς το παρόν είναι ανοικτό σε πολλαπλές ερμηνείες και προβλέψεις. Πάντως, οι μέχρι σήμερα γεωπολιτικοί συσχετισμοί, η γεωγραφία των εξαγωγικών διαδρομών, οι διακινούμενοι διεθνείς όγκοι αερίου και ο τρόπος καθορισμού της τιμής του φυσικού αερίου είναι τέτοιοι που καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη την ομαδοποίηση συμφερόντων και τακτικών.
Τα επιχειρήματα τα οποία δεν συνηγορούν στην προώθηση σχεδίων για τη δημιουργία καρτέλ αερίου συνοψίζονται ως εξής:
(α) Οι περισσότεροι σήμερα σοβαροί παραγωγοί φυσικού αερίου και μάλιστα υγροποιημένου, συμμετέχουν ούτως ή άλλως στο καρτέλ του ΟΠΕΚ, στο οποίο η παραγωγή φυσικού αερίου παίζει διαρκώς μεγαλύτερο ρόλο λόγω των αυξημένων κάθε χρόνο διακινούμενων όγκων. Βασικοί παραγωγοί LNG όπως το Κατάρ, η Αλγερία, η Λιβύη και η Νιγηρία είναι μέλη του ΟΠΕΚ.
(β) Ένα τεράστιο ποσοστό αερίου, πολλαπλά μεγαλύτερο από αυτό του LNG, κινείται και εξάγεται μέσω χερσαίων και υποθαλάσσιων αγωγών. Δηλαδή, οι σχέσεις μεταξύ εξαγωγέων προμηθευτών και εισαγωγέων πελατών είναι απόλυτα καθορισμένες, ενώ η οικονομική βιωσιμότητα των έργων υποδομής εξαρτάται από την τήρηση μακροχρονίων συμβολαίων.
(γ) Η παγκόσμια διακίνηση φυσικού αερίου, είτε μέσω αγωγών είτε μέσω LNG, βασίζεται κυρίως σε μακροχρόνιες συμφωνίες, όπου οι τιμές καθορίζονται βάσει διεθνώς αποδεκτών μαθηματικών τύπων, που όλοι έχουν ως βάση και κοινό παρανομαστή την αξία καλαθιού αργού πετρελαίου (basket of crusdes). Συνήθως η αξία του αερίου αντιστοιχεί στο 70% της εκάστοτε τιμής του αργού ενώ για το LNG παραδοσιακά χρεώνεται ένα επιπλέον premium.
Κύκλοι της αγοράς αερίου στο Λονδίνο, απ’ όπου διακινείται ένα σοβαρό τμήμα της ελεύθερης αγοράς LNG, παρατηρούν ότι είναι ανεδαφικό αυτή τη στιγμή να ομιλούμε περί δημιουργίας καρτέλ αερίου, καθ’ ότι οι περισσότεροι παραγωγοί αερίου τυγχάνει να είναι και παραγωγοί πετρελαίου, όπου ως γνωστό κυριαρχεί το καρτέλ του ΟΠΕΚ. Ακόμη και σήμερα το μεγαλύτερο μέρος φορτίων LNG διέπεται από μακροχρόνιες συμφωνίες (10 με 15 έτη) με ένα μικρό μέρος της αγοράς να είναι ελεύθερη, με την έννοια των ευκαιριακών φορτίων, παρατηρούν οι άνω κύκλοι. Όσο περνά όμως ο καιρός και ναυπηγούνται όλο και περισσότερα νέα πλοία LNG ενώ ετοιμάζονται νέοι παραγωγοί να εισέλθουν στη διεθνή αγορά, π.χ. Ρωσία, Αίγυπτος, Ιράν, η τάση θα είναι για αύξηση των ελεύθερα διακινούμενων ποσοτήτων, όπως συμβαίνει και με το αργό.
Με τη δημιουργία μιας ελεύθερης και ανταγωνιστικής αγοράς LNG μέσα στα επόμενα χρόνια είναι πιθανό να δούμε τη δημιουργία κάποιου είδους εμπορικού συνδέσμου παραγωγών LNG που στόχο θα έχει όχι τόσο τη διαμόρφωση τιμών, που θα διαμορφώνονται πλέον ελεύθερα μέσω των χρηματιστηρίων εμπορευμάτων, αλλά την επιβολή κανόνων για την ασφαλή μεταφορά, αποθήκευση και την προώθηση ανταλλαγών (swaps) με φορτία αργού, προϊόντων ή και ποσοτήτων αερίου διατιθέμενων μέσω αγωγών. Μέχρι να φθάσουμε όμως εκεί, δηλαδή σε μια ελεύθερη αγορά LNG, θα κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι, παρατηρεί ένας Ελληνικής καταγωγής trader, ο οποίος δραστηριοποιείται στο εξωτερικό και που γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα. «Μέχρι τότε θα δούμε πολλές συνεργασίες και συμμαχίες να διαμορφώνονται και αλίμονο εάν με την πρώτη ανακοίνωση καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι επίκειται η δημιουργία ενός νέου καρτέλ», παρατηρεί ο ανωτέρω επιχειρηματίας για να συμπληρώσει, «τουλάχιστον, στο χώρο του πετρελαίου και του αερίου, τα διεθνή καρτέλ εμφανίζονται μια φορά στα 50 χρόνια».