Του Κ. Ν. Σταμπολή
Άνευ απρόοπτου αναμένεται ότι θα μονογραφηθεί αύριο (07/02/2007) στο Μπουργκάς της Βουλγαρίας το βασικό κείμενο της διακρατικής συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Ρωσίας για την κατασκευή του πολυπαθούς αυτού έργου, η κατασκευή του οποίου αναμένεται να ξεκινήσει εντός του 2008 και να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2010 το αργότερο. Ο αγωγός αυτός μήκους 280 χλμ. και χωρητικότητας 50 εκ. τόνους κατ’ έτος πρόκειται να μεταφέρει Ρωσικό και Καζακικό πετρέλαιο από την Μαύρη Θάλασσα στη Μεσόγειο, στο Βόρειο Αιγαίο και από εκεί μέσω δεξαμενόπλοιων σε προορισμούς στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική.
Η στρατηγική σημασία του αγωγού είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη χώρα μας αλλά και για τη Ρωσία γιατί με τη δημιουργία μιας εναλλακτικής διαδρομής που παρακάμπτει τα, έτσι κι αλλιώς, κορεσμένα από ναυτιλιακή κίνηση στενά των Δαρδανελίων, ενισχύεται ο βαθμός ασφαλείας των ενεργειακών προμηθειών της ευρύτερης περιοχής και κατ’ επέκταση της Ευρώπης. Η παράκαμψη των Δαρδανελίων έχει επίσης σημασία για τη Μόσχα, η οποία δεν επιθυμεί να δει περαιτέρω ενίσχυση του διαμετακομιστικού ρόλου της Τουρκίας στην ενέργεια. Να σημειώσουμε ότι μέσω της γείτονος διέρχονται δυο σημαντικοί αγωγοί. Πρώτον, ο υποθαλάσσιος, δια της Μαύρης Θάλασσας, αγωγός φυσικού αερίου Blue Stream, ο οποίος μεταφέρει μεγάλες ποσότητες Ρωσικού φυσικού αερίου και καταλήγει στην Σαμσούντα και ο πετρελαιαγωγός που μεταφέρει αργό από το Μπακού, μέσω Τυφλίδος, και ηπειρωτικής Τουρκίας και καταλήγει στο λιμάνι Τσεϊχάν στη Ν.Α Τουρκία. Η λειτουργία του αγωγού Μπακού – Τσεϊχάν (γνωστού ως BTC) χωρητικότητας 1,0εκατ. βαρέλια/ημέρα, ξεκίνησε τον περασμένο Ιούνιο και τη χρηματοδότηση του ανέλαβε κοινοπραξία διεθνών εταιρειών.
Σε αντίθεση με τα γεωπολιτικά συμφέροντα της Ρωσίας και την ανάγκη της Ελλάδος να διαφοροποιήσει τις διαδρομές ενεργειακών προμηθειών της, για τη Βουλγαρία η κατασκευή του αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη δεν έχει την ίδια στρατηγική σημασία αφού και χωρίς τον αγωγό αυτό η προμήθεια πετρελαίου εκ Ρωσίας, μέσω της Μαύρης Θάλασσας, δεν πρόκειται να επηρεασθεί. Το κύριο όφελος για τη Βουλγαρία από την κατασκευή και λειτουργία του αγωγού θα είναι οικονομικό, κυρίως από τις λιμενικές και αποθηκευτικές εγκαταστάσεις που θα κατασκευασθούν στο Μπουργκάς (Πύργος) και από τα κόμιστρα μεταφοράς. Για αυτό και η κυβέρνηση του νέου αυτού μέλους της Ε.Ε. επιδιώκει την αναβάθμιση του Μπουργκάς, το οποίο επιθυμεί να αναδείξει ως κόμβο, μέσω της πολλαπλής χρήσης του ως αφετηρίας και άλλων ενεργειακών διαδρομών, και πιο συγκεκριμένα του πετρελαιαγωγού ΑΜΒΟ, που θα ενώνει τη Βουλγαρία, την FYROM και την Αλβανία και θα μεταφέρει πετρέλαιο απευθείας στην Αδριατική.
Χαρακτηριστικό των ενεργειακών προτεραιοτήτων της Σόφιας, οι οποίες ουδόλως συμπίπτουν με αυτές της Ελλάδος, είναι ότι παρά τις Ρωσικές και Ελληνικές αντιρρήσεις έχει προωθήσει παράλληλα τον αγωγό ΑΜΒΟ, η υπογραφή του συμφωνητικού για την κατασκευή του οποίου πραγματοποιήθηκε μόλις την περασμένη εβδομάδα. Μια προκλητική κίνηση η οποία επέσυρε τον θυμό του Προέδρου Πούτιν, ο οποίος αν και δεν αναφέρθηκε απευθείας στη Βουλγαρία άφησε πολλά υπονοούμενα για την κωλυσιεργία που παρατηρείται στην ολοκλήρωση των συνεννοήσεων για την οριστική συμφωνία του έργου. Απείλησε, μάλιστα ότι εάν δεν τελειώσουν σύντομα οι γραφειοκρατικές διαδικασίες για την οριστικοποίηση της συμφωνίας για τον αγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, τότε η Μόσχα θα αναζητήσει άλλες οδούς μεταφοράς, φωτογραφίζοντας μάλιστα την χάραξη Σαμσούντας-Σεϊχάν στην Τουρκία.
Πέρα όμως από τη διφορούμενη στάση της Βουλγαρίας, η οποία με το χειρισμό της όλης υπόθεσης κινδυνεύει να χάσει και τον ΑΜΒΟ, αφού σε περίπτωση ακύρωσης του έργου Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη οι κρατικά ελεγχόμενες Ρωσικές εταιρείες δεν πρόκειται να συναινέσουν για μεταφορά επιπλέον ποσοτήτων αργού στη Βουλγαρία, υπάρχει και το καθαρά οικονομικό-επιχειρηματικό σκέλος της συμφωνίας από την οποία η χώρα μας δεν βγαίνει ιδιαίτερα κερδισμένη. Εάν σκεφθούμε μάλιστα ότι όταν διατυπώθηκε η αρχική συμφωνία πλαίσιο, το 1993, οι Ελληνικές εταιρείες είχαν εξασφαλίσει το 1/3 της κοινοπραξίας που θα κατασκεύαζε τον αγωγό ενώ θα είχαν και την ευθύνη λειτουργίας του, σήμερα το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί στο 24,5%, με τη Βουλγαρία να έχει άλλο τόσο και τη Ρωσική πλευρά να ελέγχει το 51%. Μάλιστα τα ποσοστά αυτά ενδέχεται να αλλάξουν περαιτέρω και να μειωθούν εις βάρος των Ελληνικών εταιρειών, αφού σύμφωνα με πληροφορίες η Μόσχα έχει υποσχεθεί την συμμετοχή στο επιχειρηματικό σχήμα τριών επιπλέον εταιρειών, ήτοι της Καζακικής KazMunaiGaz, της Αμερικανικής Chevron και της κρατικής εταιρείας πετρελαίου του Ομάν.
Οι λόγοι για την φαινομενική αυτή δέσμευση του Κρεμλίνου έναντι των ανωτέρω εταιρειών έχει άμεση σχέση με τη συμμετοχή τους στον αγωγό BTC, ο οποίος μεταφέρει πετρέλαιο από τα κοιτάσματα Tengiz και Karachaganak στη Βόρεια Κασπία, στο Νοβοροσίσκ της Ρωσίας. Στον αγωγό αυτό που κατασκευάστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’90 και ήδη λειτουργεί 6 χρόνια, συμμετέχει με ένα ποσοστό 25% η Ρωσική Transneft, η οποία και είναι η leader της Ρωσικής πλευράς στον αγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Εν όψει της επικείμενης αναβάθμισης του αγωγού αυτού, ώστε να μεταφέρει μεγαλύτερες ποσότητες, η Ρωσική πλευρά, στο πλαίσιο της νέας πολιτικής του Κρεμλίνου που υπαγορεύει πλειοψηφικό έλεγχο σε κάθε έργο που εμπλέκονται Ρωσικά συμφέροντα, απαιτεί όπως αυξηθεί το ποσοστό της Transneft στο 51%, για να συναινέσει στη αναβάθμιση του αγωγού. Επειδή οι άλλοι μέτοχοι του αγωγού δεν συμφωνούν με την Ρωσική εκβιαστική αυτή τακτική το έργο της αναβάθμισης, το οποίο κρίνεται εξαιρετικά επείγον ώστε να εξυπηρετηθεί η επιπλέον παραγωγή και εξαγωγή των κοιτασμάτων από την Κασπία, δεν προχωρεί. Με σκοπό την απεμπλοκή του έργου φαίνεται ότι η Ρωσική πλευρά έχει υποσχεθεί στις άλλες εταιρείες του BTC να συμμετέχουν με ευνοϊκούς όρους στον αγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη.
Εικάζεται ότι οι νέες Ρωσικές απαιτήσεις περί περαιτέρω μείωσης του Ελληνικού και Βουλγαρικού ποσοστού στον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, ώστε να βολευτούν οι Καζάκοι και άλλες εταιρείες του BTC, θα εκδηλωθούν αμέσως μετά την υπογραφή της αυριανής συμφωνίας και στο διάστημα που θα μεσολαβήσει μέχρι την οριστική διακρατική συμφωνία, η οποία κατά πάσα πιθανότητα θα υπογραφεί στην Αθήνα, σε προεδρικό επίπεδο προ του Πάσχα. Η Ρωσική πλευρά αναμένεται ότι θα πιέσει ιδιαίτερα την Βουλγαρική πλευρά για μείωση του ποσοστού της ενώ θεωρείται αναπόφευκτη η συμπίεση του ποσοστού και της Ελληνικής συμμετοχής. Με αυτόν τον τρόπο, η Ρωσική πλευρά θα ενδυναμώσει περαιτέρω τον έλεγχο της στην όλη πορεία της πετρελαϊκής ροής, δηλαδή, από τον χώρο της παραγωγής στη Κασπία (διάδρομο που δεν ελέγχει σήμερα) μέχρι την απόληξη της διαδρομής στην Αλεξανδρούπολη.
Η όλη υπόθεση της πετρελαϊκής διασύνδεσης Μαύρης Θάλασσας και Αιγαίου κρίνεται ότι προσφέρει στη χώρα μας ουσιαστικά και απτά γεωπολιτικά οφέλη, σε βαθμό που να υπερκεράζονται οι όποιες οικονομικές και επιχειρηματικές ανισότητες που αναπόφευκτα πλέον θα διέπουν την λειτουργία του αγωγού. Για αυτό η Αθήνα έχει κάνει σημαντικές υποχωρήσεις στην μακρόχρονη διαδρομή του έργου. Απομένει να δούμε εάν όλες αυτές οι υποχωρήσεις θα πιάσουν τόπο και εάν τελικά οι καθυστερήσεις των τελευταίων μηνών θα οδηγήσουν στο πολυπόθητο αποτέλεσμα. Δηλαδή, μια οριστική συμφωνία, με δεσμεύσεις κυβερνήσεων και εταιρειών και ένα δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα για την κατασκευή του έργου.