Του Κωνσταντίνου Μπακούρη*
Στην χώρα μας είναι δύσκολο να βρεις ανθρώπους που αποδέχονται ή αναλαμβάνουν την ευθύνη για κάποιες πράξεις τους ή συμπεριφορά. Η ευθύνη μοιάζει σαν κατάρα ή ένα δυσβάσταχτο βάρος που θέλουμε να την ξεφορτωθούμε. Το σύνδρομο αυτό της ανευθυνότητας είναι εν μέρει κατάλοιπο της ιστορικής μας διαδρομής, όπου ο υπεύθυνος σε περιόδους κατοχής τιμωρούνταν ακόμη και με θάνατο για τις πράξεις του.
Στον δημόσιο βίο σήμερα και στην πολιτική η ικανότητα να επηρεάζεις καταστάσεις από κάποια θέση ισχύος, χωρίς να είσαι υπεύθυνος, έχει αναχθεί σε επιστήμη. Οι κατηγορίες περί ολιγωρίας των υφισταμένων, η επίρριψη των σφαλμάτων σε άλλους, η εύκολη ερμηνεία, η απόδοση συνωμοσιολογίας είναι οι συνηθισμένες δικαιολογίες για την αποφυγή της ευθύνης.
Με λίγα λόγια, την εξουσία την επιζητούμε, αλλά την ευθύνη την αποβάλλουμε. Βέβαια όλοι μας γνωρίζουμε ότι η ανάληψη εξουσίας συνεπάγεται και την ανάλογη ευθύνη. Αυτές οι έννοιες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες.
Η αποφυγή της ευθύνης πολλές φορές έχει σχέση και με έλλειμμα σωστής οργάνωσης και συγκεκριμένα στον τρόπο εκχώρησης εξουσίας γιατί δεν υπάρχει σαφήνεια στις αρμοδιότητες και επομένως στις ευθύνες. Τα οργανωτικά κενά, η ανεπάρκεια των νόμων στην περιγραφή αρμοδιοτήτων και ως εκ τούτου η πληθώρα επικαλύψεων δημιουργούν την ασάφεια και την ανευθυνότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν βρίσκεις εύκολα ούτε αρμόδιο και φυσικά ούτε υπεύθυνο. Στην περίπτωση της ιδιωτικής επιχείρησης η ευθύνη καταλήγει στον ιδιοκτήτη, στην περίπτωση του δημόσιου δεν καταλήγει συνήθως πουθενά.
Ένας άλλος λόγος είναι οι συνέπειες από λάθη των υπευθύνων όπως ανέφερα προηγουμένως. Στην κουλτούρα μας "απαγορεύεται" να κάνεις λάθη και όταν γίνονται ουδείς τα αναλαμβάνει ή κατασκευάζει δικαιολογίες για το ποιος έφταιγε. Πολλές φορές μετακινούμε την ευθύνη στους υφισταμένους, μια πρακτική εντελώς ανορθόδοξη. Στη διεθνή θεωρία και πρακτική του management είναι βασική αρχή ότι ο προϊστάμενος εκχωρεί εξουσία στον υφιστάμενο και τον καθιστά υπεύθυνο για τις αρμοδιότητες που αναλαμβάνει. Ο προϊστάμενος όμως ποτέ δεν εκχωρεί τις ευθύνες για τις πράξεις και τα ενδεχόμενα λάθη του υφισταμένου του.
Ο υφιστάμενος μπορεί να είναι υπεύθυνος για τις πράξεις στο αφεντικό, αλλά ο τελευταίος έχει πάντα την ευθύνη προς τους ανωτέρους και τελικά προς τους πολίτες. Απόρροια αυτής της συμπεριφοράς είναι να θέλουμε να δούμε το "μεγάλο αφεντικό" ή τον υπουργό για να λυθεί ένα πρόβλημα ή να παρθεί μια απόφαση. Αυτή όμως η πρακτική είναι εντελώς μη παραγωγική διότι πρώτον υποαπασχολούνται οι υφιστάμενοί του και δεύτερον δεν είναι δυνατόν να εξυπηρετηθούν όλοι από το “μεγάλο αφεντικό”. Ο υπουργός ή το «μεγάλο αφεντικό» θα πρέπει να συνειδητοποιεί ότι οι πράξεις και ευθύνες των υφισταμένων τους παραμένουν πάντα και δικές του ευθύνες.
Στην πραγματικότητα όμως δεν υπάρχει πρόοδος χωρίς να γίνονται λάθη. “Το δις εξ αμαρτείν ουκ ανδρός σοφού” εννοείται για το ίδιο λάθος. Διαφορετικά λάθη όμως, είναι μέρος της καθημερινής πραγματικότητας στον χώρο εργασίας και συμβάλλουν στην απόκτηση χρήσιμης πείρας για το μέλλον. Πολλοί οργανισμοί για να προάγουν την πρωτοβουλία των υπαλλήλων τους, αναγνωρίζουν επίσημα ότι τα λάθη είναι αναπόφευκτα. “Εάν δεν κάνεις λάθη σημαίνει ότι δεν εργάζεσαι” είναι το ενδεδειγμένο ρητό.
Ο υπέρμετρος φόβος της ευθύνης και η πρακτική αποφυγής της πρέπει να εξαλειφθεί από την κουλτούρα μας γιατί μας εμποδίζει να προοδεύσουμε και κυρίως να καινοτομούμε :
- Όταν φοβόμαστε τις ευθύνες τότε δεν παίρνουμε ρίσκα. Τείνουμε να σπαταλάμε χρόνο στο πώς θα αποφεύγουμε λάθη ή το πώς θα τα κουκουλώνουμε έχοντας έτσι λιγότερο χρόνο για δράση.
- Όταν φοβόμαστε τις ευθύνες τότε δεν καινοτομούμε. Νέες ιδέες και πράξεις με τόλμη έχουν να κάνουν με το άγνωστο, άρα έχουν περισσότερο ρίσκο και επομένως οι πιθανότητες λαθών μεγαλώνουν.
- Όταν φοβόμαστε τις ευθύνες δεν παίρνουμε μεγάλες αποφάσεις, δεν κάνουμε τις αναγκαίες τομές και δεν δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για μια ανταγωνιστικώτερη κοινωνία.
Κατά συνέπεια, χρειαζόμαστε μια κουλτούρα που να ενθαρρύνει την δράση, την καινοτομία, να αναγνωρίζει ότι τα λάθη είναι αναπόφευκτα και να επιβραβεύει τη λήψη ευθύνης. Βέβαια αυτό δεν είναι εύκολο αλλά η διεθνής εμπειρία μπορεί να μας βοηθήσει.
-Πρώτον, οι οργανωτικές δομές και οι νόμοι να χαρακτηρίζονται από σαφήνεια στον καθορισμό των αρμοδιοτήτων και ευθυνών.
-Δεύτερον, την "αποποινικοποίηση" κυρίως στον δημόσιο τομέα πολλών λαθών και παραλείψεων που είναι απόρροια απρόβλεπτων καταστάσεων απειρίας ή λανθασμένης κρίσης όταν γίνονται καλή τη πίστη.
-Τρίτον, συνεχής εκπαίδευση και επικοινωνία ώστε, σε αυτούς που εκχωρείται εξουσία, να κατανοούν και να αποδέχονται τις ευθύνες που τη συνοδεύουν.
-Τέταρτον, θα πρέπει να επιβραβεύουμε τους πολιτικούς, και ηγετικά στελέχη που γίνονται πρότυπα υπευθυνότητας και να αποδοκιμάσουμε όλους εκείνους που προσπαθούν να μετατοπίσουν τις ευθύνες τους σε τρίτους.
* Ο κ. Μπακούρης, είναι Πρόεδρος της Διεθνούς Διαφάνειας-Ελλάς και σύμβουλος επιχειρήσεων, υπήρξε διευθύνων σύμβουλος της Οργανωτικής Επιτροπής «Αθήνα 2004», πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Επενδύσεων και αντιπρόεδρος της ΕΕΔΕ.
(Από την Εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, 18/04/2007)