Του Ιωάννη Χατζηβασιλειάδη*
1. Διεθνής Εμπειρία από την Ανάπτυξη Φωτοβολταϊκών Εφαρμογών
Τα φωτοβολταϊκά (Φ/Β) αποτελούν κορυφαία τεχνολογία ηλεκτροπαραγωγής μετατρέποντας απ’ευθείας την ηλιακή ακτινοβολία σε ηλεκτρικό ρεύμα. Οι ερευνητικές προσπάθειες εντείνονται τα τελευταία χρόνια με κύριους στόχους την αύξηση του βαθμού απόδοσης και την σημαντική μείωση του κόστους και εκτιμάται ότι κατά το 2025-2030 τα Φ/Β θα αποτελέσουν μια σημαντική πηγή ενέργειας στον ηλεκτρικό τομέα και ανταγωνιστική σε σχέση με άλλες. Οι Φ/Β εφαρμογές με αντίστοιχες βιομηχανικές δραστηριότητες παραγωγής εξοπλισμού αναπτύσσονται παράλληλα με την έρευνα για να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει η αγορά. Οι παράλληλες δράσεις έρευνας με μακροπρόθεσμους στόχους και αντίστοιχων εφαρμογών στηρίζοντας βιομηχανικές δραστηριότητες αποτελεί κοινή πρακτική ανάπτυξης τεχνολογιών και αγοράς.
Η αγορά των Φ/Β παγκοσμίως έφθασε τα 1470 MWp το 2006 και παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια μια ετήσια αύξηση της τάξης του 40%. Οι επίγειες εφαρμογές των Φ/Β καλύπτουν σήμερα δύο μεγάλες κατηγορίες, τα αυτόνομα Φ/Β συστήματα με μεγάλο εύρος εφαρμογών και τα συστήματα που συνδέονται στο δίκτυο. Τα αυτόνομα συστήματα αναφέρονται σε ηλεκτροδοτήσεις απομακρυσμένων από το δίκτυο κατοικιών, σε τηλεπικοινωνίες και βιομηχανικές χρήσεις και σε καταναλωτικά προϊόντα. Αυτές οι εφαρμογές καλύπτουν το 19% της αγοράς των Φ/Β (2005) και είναι οικονομικά βιώσιμες. Το υπόλοιπο 81% καλύπτεται από τα Φ/Β συστήματα που συνδέονται στο ηλεκτρικό δίκτυο αλλά η ανάπτυξη τέτοιων εφαρμογών εξαρτάται από υποστηρικτικούς μηχανισμούς. Ένας τέτοιος επιτυχής μηχανισμός είναι ένα καλά σχεδιασμένο τιμολόγιο αγοράς της παραγόμενης ενέργειας των Φ/Β (feed-in tariff, FIT) και η κατανομή της τυχόν διαφοράς κόστους σε όλους τους καταναλωτές. Στη Γερμανία με την μεγαλύτερη αγορά Φ/Β στον κόσμο η υποστήριξη των Φ/Β εφαρμογών (και γενικά των ΑΠΕ) στηρίζεται σε 5 άξονες, όπως η επένδυση πρέπει να αφήνει κέρδος, καμμία δημόσια επιδότηση (σύμφωνα με τους κανόνες περί ανταγωνισμού) αλλά μεταφορά του τυχόν επί πλέον κόστους (από εφαρμογή του FIT) στους καταναλωτές.
Αμφότερες οι κατηγορίες εντός ή εκτός δικτύου έχουν υψηλό δυναμικό και καλές προοπτικές εφαρμογών για την εξυπηρέτηση ζωτικών αναγκών της ανθρωπότητας σε ηλεκτρική ενέργεια (ιδιαίτερα των αναπτυσσομένων χωρών) προς τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Η ενέργεια των Φ/Β παράγεται κατά την διάρκεια της ημέρας και εξυπηρετεί το ηλεκτρικό σύστημα στις ώρες της ημερήσιας αιχμής, ιδιαίτερα κατά το καλοκαίρι με την λειτουργία των κλιματιστικών στις Μεσογειακές χώρες. Έτσι το κόστος της ενέργειας των Φ/Β συγκρίνεται με το κόστος της ενέργειας των αιχμών που παράγεται από άλλες συμβατικές μονάδες, πχ αεριοστρόβιλοι ανοικτού κύκλου με πετρέλαιο ή φυσικό αέριο. Επομένως, για τις Μεσογειακές χώρες με την υψηλή ηλιακή ακτινοβολία η ενέργεια των Φ/Β στα αμέσως επόμενα χρόνια θα γίνεται ανταγωνιστική αυτής του πετρελαίου ενώ για τα μικρά νησιωτικά συστήματα ήδη οι αντίστοιχες τιμές είναι συγκρίσιμες.
Οι εφαρμογές στο αστικό περιβάλλον όπως η ενσωμάτωση των Φ/Β στο κέλυφος των κτιρίων συγκεντρώνει τα περισσότερα πλεονεκτήματα με κοινωνικά και οικονομικά οφέλη καθώς και με οφέλη στον διαχειριστή του ηλεκτρικού δικτύου με καλύτερη ποιότητα εξυπηρέτησης των καταναλωτών και γι’αυτό υποστηρίζεται σε όλες τις χώρες με κατάλληλη προσαρμογή του οικοδομικού κανονισμού. Είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι οι «Φ/Β στέγες» απετέλεσαν ελκυστικές εφαρμογές και καθιέρωσαν τα συνδεδεμένα στο δίκτυο Φ/Β συστήματα στην αγορά από την δεκαετία του ‘90. Σημειώνεται ότι τα φωτοβολταϊκά για τους αρχιτέκτονες αποτελούν δομικά στοιχεία υψηλής αισθητικής στο κέλυφος του κτιρίου. Χαρακτηριστικές είναι οι εφαρμογές σε κτίρια, στάδια, αεροδρόμια αλλά και η ενσωμάτωσή τους σε καθολικές εκκλησίες.
Απώτερος στόχος είναι βέβαια η μεγάλη διείσδυση των Φ/Β στο ηλεκτρικό δίκτυο και αυτό αναμένεται να γίνει με τα μελλοντικά «έξυπνα δίκτυα».
Οι Φ/Β εφαρμογές είναι έργα υψηλής εντάσεως κεφαλαίου που οδηγεί σε υψηλό κόστος παραγωγής σήμερα με διάρκεια ζωής μεγαλύτερη των 25 ετών και απαιτούν σημαντική έκταση γης ανά παραγόμενη μονάδα χρήσιμης ενέργειας. Επομένως, σημαντική έκταση γης για την εγκατάσταση των Φ/Β μπορεί να δεσμεύεται για χρήση πολλών ετών. Αυτός είναι ο λόγος που τα Φ/Β αναπτύχθηκαν στο αστικό περιβάλλον αξιοποιώντας διαθέσιμες επιφάνειες στις στέγες, στις ταράτσες ή στις προσόψεις των κτιρίων. Παράλληλα, οι τυχόν εφαρμογές μεγαλύτερων Φ/Β μονάδων που γίνονται στην ύπαιθρο συνιστάται να εγκαθίστανται σε τελείως άγονες εκτάσεις ή εν ανάγκη να σχεδιάζονται έτσι ώστε να εξακολουθήσει να γίνεται η προτέρα χρήση γης πχ ως βοσκότοπος ή ως καλλιεργούμενη αγροτική γη.
Η δέσμευση χρήσιμης γης για την εγκατάσταση Φ/Β ενδεχομένως να αποστερήσει την αγροτική ή κτηνοτροφική χρήση της επί μακρόν. Το ερώτημα που τίθεται είναι μήπως οι αγροτικές καλλιέργειες (ή κτηνοτροφική τους χρήση) θα μπορούσαν να είναι πιο αποδοτικές στην οικονομία, την κοινωνία και την περιφερειακή ανάπτυξη αντί της εγκατάστασης των μεγάλων Φ/Β μονάδων. Αν και μελλοντικά η αύξηση του βαθμού απόδοσης των Φ/Β θα οδηγήσει στη χρήση μικρότερης επιφάνειας ή έκτασης γης ανά παραγόμενη μονάδα ενέργειας οι προσπάθειες στρέφονται στην αξιοποίηση των ερήμων για μεγάλες μονάδες όπως αυτή της Σαχάρας που αφορά άμεσα την Ευρώπη.
2. Η Κατάσταση των Φ/Β στην Ελλάδα
Ο πρόσφατος Ν. 3468 της 27 Ιουνίου 2006 για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και την Συμπαραγωγή δημιούργησε μια έντονη κινητικότητα για Φ/Β εφαρμογές λόγω των εκ πρώτης όψεως ελκυστικών τιμών αγοράς της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας. Πράγματι, οι τιμές είναι ελκυστικές για μεγάλες Φ/Β μονάδες ενώ οι προσδοκίες για γεναία οικονομική υποστήριξη της επένδυσης από τον αναπτυξιακό νόμο έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον πλήθους υποψήφιων επενδυτών για μεγάλες σχετικά Φ/Β μονάδες σε αγροτική γη και γρήγορα κέρδη. Δεν είναι όμως σαφής η βάση υπολογισμού του τιμολογίου (αναγκαία η οικονομική ανάλυση για FIT) και η πρόθεση για διάθεση δημοσίων πόρων στην επένδυση, δηλαδή δεν φαίνεται να έχει σχεδιασθεί ένα τιμολόγιο για δημιουργία και λειτουργία της αγοράς μεγιστοποιώντας τα οφέλη καθώς και ο μηχανισμός αναθεώρησης τιμών για τα έργα των επόμενων ετών.
Ο συνωστισμός αιτήσεων με τις προβλεπόμενες διαδικασίες και η αναμονή για οικονομική υποστήριξη δημιουργούν πρόσθετη καθυστέρηση στην υλοποίηση των επενδύσεων με μεγάλες αναστολές στη λειτουργία της αγοράς. Το επενδυτικό περιβάλλον δεν είναι ξεκάθαρο και δημιουργεί προσδοκίες ενώ οι ασάφειες του Νόμου για την ισχύ του τιμολογίου και την διάρκειά του δημιουργεί αβεβαιότητες σε σοβαρούς επενδυτές.
Ο Νόμος δεν ευνοεί το άνοιγμα της αγοράς για Φ/Β εφαρμογές στον οικιακό τομέα που αποτελεί πρώτη προτεραιότητα εφαρμογών, αφού δεν μπορεί ο κάθε ιδιώτης/καταναλωτής να εγκαταστήσει μια μικρή Φ/Β μονάδα στο σπίτι του (πχ από 1 - 10 kWp) και να συνδεθεί στο δίκτυο. Αυτή η δυνατότητα δίδεται μόνο σε εταιρείες και επιτηδευματίες θεωρώντας ότι μια μικρή Φ/Β μονάδα αποτελεί επιχειρηματική δραστηριότητα. Τέτοιες εφαρμογές όμως δεν ανταποκρίνονται στην κλίμακα της επιχειρηματικής δραστηριότητας μιας εταιρείας ενώ για τους επιτηδευματίες πρόβλημα δημιουργείται όταν αυτοί παύσουν να εργάζονται και δεν θα μπορούν να εισπράττουν την αξία της διατιθέμενης ενέργειας στο δίκτυο. Σε άλλες χώρες το θέμα αυτό αντιμετωπίζεται με απλοποιημένες διαδικασίες και λειτουργεί μια μεγάλη και βιώσιμη αγορά με πολλαπλά οφέλη.
Ο νόμος δεν ευνοεί επίσης την ενσωμάτωση των Φ/Β στο κέλυφος του κτιρίου και τις στέγες.
Οι αιτήσεις στη ΡΑΕ ξεπερνούν κάθε φαντασία, μακράν από την Ευρωπαϊκή και διεθνή πρακτική εφαρμογών, με πλήθος αιτήσεων και με το ενδιαφέρον σε μονάδες των 100 kWp και μεγάλες μονάδες άνω του 1 MWp. Από τις υποβληθείσες 1479 αιτήσεις στη ΡΑΕ που είναι σε ισχύ (10 Μαίου 2007) η συνολική ισχύς φθάνει τα 585 MWp με το 74% να συγκεντρώνεται σε μονάδες άνω του 1 MWp. Σχεδόν όλες οι προτάσεις για Φ/Β εφαρμογές χρησιμοποιούν αγροτική γη για εγκατάσταση Φ/Β μονάδων.
Σημειώνεται ότι η εφαρμογή του νέου Νόμου (Ιούνιος 2006) δεν φαίνεται να έχει συμβάλλει μέχρι τώρα στην εγκατάσταση και σύνδεση στο δίκτυο κάποιας νέας Φ/Β μονάδας.
Αντίστοιχες διαδικασίες για τα νησιωτικά συστήματα που αποτελούν πρώτη προτεραιότητα για Φ/Β εφαρμογές δεν έχει αρχίσει ακόμη εν αναμονή καθορισμού ορίων στη διείσδυση των Φ/Β σε κάθε σύστημα.
Η πρόσφατη απόφαση της ΡΑΕ (Αρ. 75/2007, 13.04.2007) που εγκρίθηκε από το ΥΠΑΝ καθορίζει την κλίμακα εγκατάστασης των Φ/Β μονάδων κατανέμοντας την συνολική ισχύ των 500 MWp στην ηπειρωτική χώρα και των 200 MWp στα νησιά στην περίοδο 2007-2010. Έτσι η συνολική αδειοδοτούμενη ισχύς για το 2007 είναι το 50% (250 MWp και 100 MWp αντίστοιχα), για το 2008 το 70%, για το 2009 το 90% και για το 2010 το 100%.
Στην ίδια απόφαση γίνεται η κατανομή της ισχύος στις γεωγραφικές περιφέρειες και ανά μέγεθος Φ/Β μονάδος. Στο σκεπτικό αναφέρεται ότι παρόλο που χρειάζεται περισσότερη ισχύς στην Αττική και Θεσσαλονίκη αυτό δεν είναι δυνατό λόγω των περιορισμένων δυνατοτήτων ανάπτυξής των (ίσως δείχνοντας προτίμηση στη χρήση αγροτικής γης) οπότε και περιορίζεται η ισχύς σε 40MWp και 15MWp αντίστοιχα.
Επίσης στο σκεπτικό ενώ αναφέρεται ότι τα φωτοβολταϊκά ενσωματώνονται στον οικιστικό ιστό της χώρας και είναι απαραίτητο να γίνει προώθηση Φ/Β μικρού σχετικώς μεγέθους τελικά όλως παραδόξως ορίζεται στην απόφαση ποσοστό μόνο10% για τα μικρά μεγέθη <20 kWp και πρακτικά 60% για μονάδες των MWp (άλλος σκέπτεται και άλλος αποφασίζει;). Κάθε σκέψη για προώθηση μεγάλων Φ/Β μονάδων προκειμένου να επιτευχθούν ταχύτερα οι εθνικοί στόχοι των ΑΠΕ χαρακτηρίζεται τουλάχιστον επιπόλαια.
3. Συζήτηση για την Ανάπτυξη των Φ/Β Εφαρμογών στην Ελλάδα
Οι έως τώρα σχεδιασμοί για την ανάπτυξη των Φ/Β εφαρμογών στη χώρα καλλιεργούν προσδοκίες και κινούνται σε λάθος κατεύθυνση. Αγνοούνται καθοριστικοί παράγοντες που διαμορφώνουν την αγορά και δεν λαμβάνονται υπόψη η τεχνολογία και κρίσιμες παράμετροι για τη μεγιστοποίηση του οικονομικού και κοινωνικού οφέλους.
Αντικειμενικοί στόχοι για την ανάπτυξη των Φ/Β εφαρμογών στη χώρα σήμερα σύμφωνα με την διεθνή αναφέρονται:
- Δημιουργία βιώσιμης αγοράς Φ/Β που θα οδηγήσει σε ανταγωνισμό, οργάνωση και μείωση κόστους,
- Συνεισφορά στο ηλεκτρικό δίκτυο για την κάλυψη της ζήτησης με μείωση απωλειών μεταφοράς, αποφόρτιση γραμμών και υποσταθμών, υποκατάσταση πετρελαίου κλπ,
- Μεγιστοποίηση του οικονομικού και κοινωνικού οφέλους με νέες θέσεις εργασίας, με περιβαλλοντικά οφέλη, με επιχειρηματικές και κατασκευαστικές δραστηριότητες κλπ,
- Δημιουργία ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος που συμβάλλει και στη στήριξη βιομηχανικών δραστηριοτήτων στον τομέα με ερευνητικές δράσεις και ανάπτυξη τεχνολογιών σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον.
Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε Φ/Β εφαρμογές με μονάδες μικρού μεγέθους και ρεαλιστικούς στόχους που μπορεί να ανταποκριθεί και η βιομηχανία. Θα μπορούσε να σημειωθεί ότι η τεχνολογία των Φ/Β παρόλο που είναι ώριμη διέρχεται ακόμη την παιδική της ηλικία γιατί έχει υψηλό δυναμικό ανάπτυξης τεχνολογιών και μείωσης κόστους οπότε και οι αντίστοιχες εφαρμογές στην παρούσα περίοδο ανταποκρίνονται σε αυτή την κλίμακα.
Η κατανομή μεγεθών στις Φ/Β εφαρμογές στην Ευρώπη είναι:
Γερμανία, 40% για 1-10 kWp, 50% από 10-1000 kWp και 10% για μονάδες >1 ΜWp,
Ισπανία, 90% για 1-100 kWp και 10% για >100 kWp,
Γαλλία, ενδιαφέρονται για ενσωμάτωση Φ/Β στα κτίρια και όχι για μεγάλες μονάδες,
Ιταλία, υποστηρίζεται η ενσωμάτωση στα κτίρια, κλπ.
Στην Ελλάδα οι στόχοι κινούνται αντίθετα, με μόνο 10% για μονάδες < 20 kWp και περίπου 60% για μονάδες >1 ΜWp, οπότε αναρωτιέται κανείς γιατί η Γερμανία, Ισπανία, Ιαπωνία, ΗΠΑ κλπ που διαθέτουν τις μεγαλύτερες βιομηχανικές μονάδες Φ/Β δεν έχουν τέτοια προγράμματα Φ/Β μονάδων των ΜWp.
Το μεγάλο πλεονέκτημα των μικρών μονάδων στο αστικό περιβάλλον είναι ότι αυτές συνδέονται στη χαμηλή τάση σε υπάρχον δίκτυο χωρίς την ανάγκη επέκτασης γραμμών μέσης τάσης με νέους υποσταθμούς (και χωρίς δαπάνες) ενώ προσφέρουν με τη λειτουργία τους μεγάλες υπηρεσίες στο δίκτυο.
Δεν υποστηρίζονται οι εφαρμογές στον οικιακό και κτιριακό τομέα όπως και η ενσωμάτωση στο κέλυφος του κτιρίου και στις στέγες που είναι εφαρμογές πρώτης προτεραιότητας. Είναι η καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων επιφανειών με μακρό χρονικό ορίζοντα. Αυτή η παράλειψη εξοστρακίζει τις Φ/Β εφαρμογές από το αστικό περιβάλλον με αποτέλεσμα ο περιορισμός των Φ/Β εφαρμογών στην Αττική και Θεσσαλονίκη όπου είναι τελείως αναγκαίες. Φαίνεται ότι δεν υπάρχει σωστή ενημέρωση και τόσο οι ενδιαφερόμενοι για Φ/Β εφαρμογές όσο και οι αρμόδιες υπηρεσίες κινούνται σε λάθος δρόμο δεσμεύοντας αγροτική γη. Ακόμη και το Σχέδιο του ΥΠΕΧΩΔΕ (ΚΥΑ) για την ειδική χωροθέτηση των ΑΠΕ κινείται σε αυτή τη λογική με μεγάλες μονάδες.
Μια πολύ σημαντική παράμετρος για τις εφαρμογές Φ/Β στον οικιακό και κτιριακό τομέα είναι απαραιτήτως η χρήση ηλιακού θερμικού συστήματος για θέρμανση νερού χρήσεως αντί ηλεκτρικής ενέργειας σαν αποτέλεσμα ορθολογικής και αποδοτικής χρήσης της ενέργειας. Τόσο τα φωτοβολταϊκά όσο και τα ηλιακά θερμικά μπορούν να αξιοποιήσουν το πλούσιο ηλιακό δυναμικό της χώρας συμβάλλοντας στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών με προτεραιότητα τα νησιά για μεγάλη διείσδυση. Σημειώνεται ότι στην Ισπανία ισχύει πλέον ο νέος νόμος μετά από 6μηνη δοκιμαστική λειτουργία για υποχρεωτική εφαρμογή/ενσωμάτωση ηλιακών θερμικών και Φ/Β στα νέα κτίρια.
Για τις Φ/Β εφαρμογές στον οικιακό τομέα το ΙΕΝΕ έχει μελετήσει το θέμα και έχει κάνει προτάσεις προς το ΥΠΑΝ για σχετική ρύθμιση (Προτάσεις για την Ανάπτυξη των Εφαρμογών Ηλιακής Ενέργειας στην Ελλάδα, Δεκέμβριος 2004) ενώ συμμετείχε με προτάσεις στη φάση διαβούλευσης του σχεδίου νόμου (2005-2006). Επειδή η επένδυση για μια μικρή Φ/Β μονάδα του οικιακού τομέα έχει μια περίοδο αποπληρωμής της τάξης άνω των 10 ετών το φορολογητέο αντικείμενο θεωρείται αμελητέο και δεν φορολογείται το ποσό από την πωλούμενη ενέργεια. Για τον ΦΠΑ που αντιστοιχεί σε κάθε πληρωμή προτείνεται ρύθμιση της απόδοσης από τον διαχειριστή του δικτύου με υπεύθυνη δήλωση του ιδιοκτήτη.
Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά των Φ/Β εφαρμογών αφού αναφέρονται για περίοδο 25 ετών και άνω. Το ΙΕΝΕ πρότεινε ώστε η μεταβίβαση του Φ/Β συστήματος μαζί με το ακίνητο σε κληρονόμους ή σε αγοραστές να γίνεται με μικρή έκπτωση του φόρου επί της αντικειμενικής αξίας του ακινήτου σαν επιβράβευση της λειτουργίας του κτιρίου με χαμηλή ζήτηση ενέργειας χωρίς να φορολογείται η μεταβίβαση του Φ/Β συστήματος.
Σημειώνεται ότι το μεγάλο όφελος με τις Φ/Β εφαρμογές στον οικιακό τομέα από τους ίδιους τους καταναλωτές είναι η καλλιέργεια σε ολόκληρη την οικογένεια περιβαλλοντικής συνείδησης και αρχές εξοικονόμησης ενέργειας.
Η κλιμάκωση των 700 MWp στην περίοδο 2007-2010 δεν φαίνεται να επιδέχεται ερμηνεία ενώ σηματοδοτεί αρνητικές συνέπειες. Στόχος για το 2007 είναι να αδειοδοτηθεί το 50% της συνολικής ισχύος, δηλαδή 250+100=350 MWp αλλά ακόμη το επενδυτικό περιβάλλον δεν είναι ξεκάθαρο.
Α’ Εκδοχή
Θεωρείται ότι η κάθε αδειοδότηση μετά από προσπάθειες και δαπάνες θα πρέπει κανονικά να οδηγήσει και στην εφαρμογή με προσδοκίες για οικονομική υποστήριξη. Εάν υπάρχει τέτοια πρόθεση θα πρέπει να εκταμιευθούν αυτά τα ποσά στα επόμενα 4 χρόνια που σημαίνει περί το 1,3 δις € (με 40% επιδότηση) που δεν αποτελεί βέβαια την καλύτερη επιλογή διάθεσης δημοσίων πόρων.
Αυτοί οι μεγάλοι στόχοι όπως τίθενται έχουν σοβαρές παρενέργειες στην αγορά. Εάν τελικά αυτά τα πρώτα 350 MWp προχωρήσουν για υλοποίηση θα δημιουργηθούν τόσο σοβαρά προβλήματα στην αγορά ώστε θα οδηγήσουν σε έλλειψη εξοπλισμού, αύξηση τιμών και ευκαιρίες για τη διείσδυση αμφιβόλου ποιότητας εξοπλισμού που θα πληρωθεί με δημόσιο χρήμα. Η ισχύς αυτή που εμφανίζεται ξαφνικά ξεπερνά το ήμισυ της ικανότητας ετήσιας παραγωγής της Ευρωπαϊκής βιομηχανίας Φ/Β και το 40% της Ευρωπαϊκής αγοράς (2006).
Τέτοιοι στόχοι δεν συμβάλλουν στη δημιουργία βιώσιμης αγοράς και δεν αποτελούν κίνητρο για βιομηχανικές και κατασκευαστικές επιχειρηματικές δράσεις ούτε συμβάλλουν στην αύξηση της απασχόλησης. Οι βιομηχανίες απαιτούν λεπτομερή προγραμματισμό στην παραγωγή αφού οι παραγγελίες κλείνονται πολύ νωρίς με μηνιαίες ή διμηνιαίες παραδόσεις. Σημειώνεται ότι η υλοποίηση μιας Φ/Β μονάδας της τάξης των MWp απρογραμμάτιστα αντιμετωπίζει προβλήματα στην εξασφάλιση του εξοπλισμού και απαιτεί αναμονή 1-2 ή και περισσότερα χρόνια. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου σε τέτοιες μεγάλες μονάδες για να περιορισθεί ο χρόνος αναμονής η παραγγελία του εξοπλισμού μοιράζεται σε έναν αριθμό εταιρειών με μικρές ποσότητες.
Η επίτευξη του στόχου των 700 MWp θα επιβαρύνει τον λογαριασμό ρεύματος κάθε καταναλωτή κατά 7% (μόνο από Φ/Β) γιατί η διαφορά χρέωσης με την τιμή πώλησης της ενέργειας των Φ/Β είναι μεγάλη. Αυτή η επιβάρυνση κρίνεται πολύ υψηλή και πρέπει να αποτραπεί με αναθεώρηση στόχων και κατάλληλο σχεδιασμό των τιμολογίων και της αγοράς χωρίς δημόσιο χρήμα.
Το παράδοξο στον όλο σχεδιασμό (αν τελικά υπάρχει) είναι ότι αποκλείονται οι οικιακοί καταναλωτές από το να εγκαταστήσουν μικρές Φ/Β μονάδες με μεγάλα οφέλη, αλλά αυτοί καλούνται να πληρώσουν τον λογαριασμό που προκύπτει από την εγκατάσταση των μεγάλων μονάδων και με την υποστήριξη δημόσιας επιδότησης.
Στη Γερμανία με μεγάλη ανάπτυξη των ΑΠΕ η συνολική επιβάρυνση σήμερα από όλες τις ΑΠΕ είναι της τάξης του 2% στον τελικό καταναλωτή (0,5 ct€/kWh) και θα κυμανθεί σε όρια κάτω του 3% μέχρι το 2020. Η επιβάρυνση του καταναλωτή από τα Φ/Β στα επόμενα χρόνια αναμένεται μεγαλύτερη από όλες τις άλλες ΑΠΕ και υπάρχουν σκέψεις για αναθεώρηση του νόμου ενώ για το 2007 υπάρχουν νέες χαμηλότερες τιμές (FIT).
Το χαρακτηριστικό στη Γερμανία, εκτός από το μεγαλύτερο ηλεκτρικό σύστημα έναντι αυτού της Ελλάδας (πάνω από 8 φορές), είναι η σχέση τιμής Φ/Β προς την τιμή καταναλωτού ηλεκτρικής ενέργειας της τάξης 2,5:1 ενώ στην Ελλάδα είναι της τάξης 5,5:1 οπότε είναι προφανής η μεγαλύτερη επιβάρυνση.
Β’ Εκδοχή
Η αδειοδοτική διαδικασία μπορεί να ακολουθήσει το πρόγραμμα και με το υφιστάμενο τιμολόγιο αγοράς χωρίς όμως να προβλέπεται επιχορήγηση της επένδυσης από δημόσιο χρήμα. Έτσι εξοικονομούνται δημόσιοι πόροι ύψους 1,3 δις€ που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε άλλα αναγκαία και επείγοντα αναπτυξιακά έργα.
Σε αυτή την περίπτωση οι μεγάλες Φ/Β μονάδες με το τιμολόγιο αγοράς (0,40€/kWh ή 0,45€/kWh για τα νησιά) φαίνονται ελκυστικές για εγχώριους και ξένους επενδυτές όπου το πρόγραμμα μόνο για την ηπειρωτική χώρα προβλέπει συνολικά περί τα 300 MWp που εγκαθίσταται σε αγροτική γη.
Στη Γερμανία η τιμή αγοράς (FIT 2007) για Φ/Β μονάδες στο έδαφος είναι 37,96€/kWh (ενώ για ενσωμάτωση σε κτίρια/στέγες είναι από 49,21 ως 46,30 €/kWh) οπότε οι Γερμανοί και άλλοι επενδυτές θα προτιμήσουν την Ελλάδα γιατί έχει καλύτερες τιμές αλλά και πολύ μεγαλύτερη ηλιακή ακτινοβολία και παραγωγή (>30%) σε σχέση με τη Γερμανία.
Επομένως, προσελκύονται επενδύσεις για την πραγματοποίηση των μεγάλων Φ/Β μονάδων και ίσως σε ένα μέρος των μικρότερων (<150 kWp) αλλά αυτό είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή αλήθεια είναι ότι ο καταναλωτής θα πληρώνει υψηλό τίμημα επί σειρά ετών χωρίς τα αναμενόμενα οφέλη. Αναμένεται όμως και η άνθηση της εμπορίας αδειών (αλλού απαγορεύεται) που αποθαρρύνει ή εμποδίζει τους αξιόπιστους επενδυτές.
Γ’ Εκδοχή
Η αδειοδοτική διαδικασία ακολουθεί το πρόγραμμα και με το υφιστάμενο τιμολόγιο αγοράς αλλά η υλοποίηση των Φ/Β έργων ρυθμίζεται σε χαμηλότερο ρυθμό με επέκταση/μετάθεση των εφαρμογών στην επόμενη δεκαετία (αφού τα 700 MWp καλύπτουν περίοδο μέχρι το 20020) χωρίς δημόσια επιδότηση.
Το εύλογο ερώτημα όμως είναι γιατί αυτός ο συνωστισμός για άδειες τώρα ενώ υπάρχει πολύς χρόνος και γιατί από τώρα οι δεσμεύσεις ισχύος μέχρι το 2020. Εκείνο που είναι βέβαιο για τα επόμενα χρόνια είναι η σημαντική μείωση των τιμών εξοπλισμού των Φ/Β λόγω τεχνολογίας και κλίμακας αγοράς οπότε η μετάθεση της υλοποίησης των αδειοδοτημένων Φ/Β έργων με τις ισχύουσες τιμές αγοράς (FIT) είναι προς όφελος των επενδυτών και εις βάρος των καταναλωτών. Παράλληλα όμως θα ανθίσει και η εμπορία των αδειών με μεγαλύτερα κέρδη.
Πιθανόν να υπάρχουν και άλλες εκδοχές αλλά ο σκοπός αυτής της ανάλυσης είναι να επισημάνει ότι χρειάζεται αμέσως αναθεώρηση προγράμματος και στόχων καθώς και απαραίτητες ρυθμίσεις που εκκρεμούν με ξεκάθαρες, απλές και σωστές αποφάσεις που θα ενθαρρύνουν τους επενδυτές και θα προστατεύουν του καταναλωτές μεγιστοποιώντας τα οφέλη επί μακρόν.
To IENE στη συνέχεια των συμπερασμάτων του 1ου Συμποσίου των Δελφών για τις ΑΠΕ και μετά από μια ολοκληρωμένη μελέτη με ανάλυση των σχετικών παραμέτρων (Απρίλιος 2006) πρότεινε στο ΥΠΑΝ τους παρακάτω εφικτούς στόχους στα Φ/Β την πενταετία 2006-2010:
· Νησιωτικά Συστήματα 120 MWp (Κρήτη, Δωδεκάνησα, Κυκλάδες και γενικά στα νησιά που δεν συνδέονται με το σύστημα της ηπειρωτικής χώρας.
· Διασυνδεδεμένο Σύστημα (ηπειρωτική χώρα) 80 MWp.
Ο τελικός στόχος κλιμακώνεται μέσα στην πενταετία (2006-2010, 200MWp) που θα απαιτήσει αρκετή προετοιμασία στα πρώτα χρόνια για να προχωρήσουν οι εφαρμογές με υψηλούς ρυθμούς στα τελευταία χρόνια της πενταετίας και σε μεγέθη ως κάτωθι:
Για τα νησιά (120 MWp, διείσδυση της τάξης του 3%),
- 90 MWp (75%) τουλάχιστον με μικρές μονάδες μέχρι 100 kWp με σύνδεση στη ΧΤ,
- μέχρι 18 MWp (15%) μεσαίου μεγέθους μονάδες από 0,1< και <1 MWp στη ΜΤ, και
- μέχρι 12 MWp (10%) με μονάδες της τάξης μερικών MWp (< 5 MWp) στηΜΤ.
Για το διασυνδεδεμένο σύστημα (80 MWp, διείσδυση της τάξης του 0,2%),
- 65 MWp (»80%) τουλάχιστον με μικρές μονάδες μέχρι 100 kWp με σύνδεση στη ΧΤ,
- μέχρι 15 MWp (»20%) με μεσαίου μεγέθους μονάδες από 0,1< ως <1 MWp στη ΜΤ.
Όπως φαίνεται, τα νησιωτικά συστήματα έχουν προτεραιότητα στις εφαρμογές με μεγαλύτερα οφέλη (και υποκατάσταση πετρελαίου) αφού το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας στα νησιά είναι πολλαπλάσιο εκείνου στην ηπειρωτική χώρα, οπότε η πραγματική επιβάρυνση των καταναλωτών δεν είναι αξιόλογη. Αυτοί οι στόχοι με τη δημιουργία και λειτουργία της αγοράς και τους κανόνες της αγοράς (ένα καλά σχεδιασμένο τιμολόγιο FIT) δημιουργούν πολύ ευνοϊκό κλίμα για βιομηχανικές επιχειρηματικές δραστηριότητες στον τομέα των Φ/Β μεγιστοποιώντας τα οφέλη.
4. Σύνοψη Συμπερασμάτων
· Άνοιγμα της αγοράς Φ/Β εφαρμογών στον οικιακό τομέα
· Διακριτική υποστήριξη Φ/Β εφαρμογών που ενσωματώνονται στο κέλυφος του κτιρίου και στις στέγες
· Αναθεώρηση στόχων με προτεραιότητα τα νησιά και διακριτική υποστήριξη μικρών Φ/Β εφαρμογών με σύνδεση στη ΧΤ (στο 80% ή 90%), περιορισμός μεγάλων Φ/Β εφαρμογών στο έδαφος/αγροτική γη,
· Σχεδιασμός ενός τιμολογίου αγοράς (FIT) με μηχανισμό αναθεώρησης τιμών αγοράς για Φ/Β έργα των επόμενων ετών και αποδέσμευση της δημόσιας επιδότησης, αποσαφήνιση επενδυτικού περιβάλλοντος,
· Γενικά, σχεδίαση της αγοράς και των στόχων για μεγιστοποίηση του οικονομικού και κοινωνικού οφέλους χωρίς να επιβαρύνεται αισθητά ο καταναλωτής
· Αποσαφήνιση/άρση των αβεβαιοτήτων του νόμου και κάθε δυνατή απλοποίηση των διαδικασιών εγκατάστασης-σύνδεσης των Φ/Β μονάδων και ιδιαίτερα η αξιοπιστία σε κάθε αναγκαία πράξη
· Συνοδευτικά μέτρα στο Ν3468/2006 προς τη σωστή κατεύθυνση για βιώσιμη αγορά με υποστηρικτικές δράσεις, με εφαρμοσμένη έρευνα για εγχώρια βιομηχανική δραστηριότητα παραγωγής εξοπλισμού και με καλύτερες προοπτικές ανάπτυξης μεγιστοποιώντας το κοινωνικό όφελος
Στα συμπεράσματα του 2ου Μεσογειακού Συνεδρίου για τα Φ/Β (2nd PV Med) που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Αθήνα 19-20 Απριλίου 2007 έγιναν 8 προτάσεις προς την κυβέρνηση με συγκεκριμμένα μέτρα για την ανάπτυξη της αγοράς Φ/Β στην Ελλάδα, προς την ίδια κατεύθυνση και αρμονία με τα παραπάνω, που θα πρέπει άμεσα να ληφθούν υπόψη και να γίνουν οι αναγκαίες ρυθμίσεις.
*Μηχανολόγος – Ηλεκτρολόγος, Μέλος Δ.Σ. ΙΕΝΕ και Πρόεδρος Επιτροπής ΑΠΕ ΙΕΝΕ