Του Στυλιανού Λ. Πέτσα*
Η υπερβολική εξάρτηση από μόνο μια πηγή ή από μόνο λίγους προμηθευτές ενέργειας αποτελεί μη επιθυμητή κατάσταση, ιδίως στη σημερινή συγκυρία, όπου, αφενός μεν οι γεωπολιτικοί παράγοντες δημιουργούν ανησυχίες για την ασφάλεια εφοδιασμού, αφετέρου δε οι κυβερνήσεις εντείνουν τις προσπάθειές τους για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Ταυτόχρονα, στην εποχή της διεθνοποίησης και της αλληλεξάρτησης η μακροχρόνια ενεργειακή ασφάλεια δεν ενισχύεται με μέτρα προστατευτισμού και θέσπισης νέων εμποδίων στις αγορές ενέργειας. Η στενότερη συνεργασία των χωρών του ΟΟΣΑ και του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (International Energy Agency-IEA) με χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία είναι απαραίτητη τόσο για την ενεργειακή ασφάλεια όσο και για ένα περιβαλλοντικά βιώσιμο ενεργειακό μέλλον.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν οι χώρες του ΟΟΣΑ και του ΙΕΑ μπορεί να διαγνωσθούν σε τέσσερα επίπεδα:
· Διαμόρφωση ενός ενεργειακού ισοζυγίου με ένα ευρύτερο «χαρτοφυλάκιο» (portfolio) πηγών ενέργειας: Η πρωτοκαθεδρία των ορυκτών καυσίμων δεν είναι βέβαια εφικτό να ανατραπεί στο μεσοπρόθεσμο μέλλον, αλλά με τη βοήθεια υφιστάμενων σήμερα τεχνολογικών εφαρμογών, μπορεί να δημιουργηθεί ένα περισσότερο ισορροπημένο ενεργειακό ισοζύγιο. Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και τα Βιοκαύσιμα, για παράδειγμα, όχι μόνο μειώνουν την εξάρτησή μας από μια πηγή ενέργειας αλλά και συμβάλλουν στη συγκράτηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Επίσης, με τις τεχνολογίες καθαρού άνθρακα (clean coal) δεν θα πρέπει να παραγνωρίζονται οι δυνατότητες για εκμετάλλευση -με φιλικότερο προς το περιβάλλον τρόπο- των αποθεμάτων άνθρακα που είναι δυνατόν να οδηγήσουν στη συγκράτηση της κατανάλωσης άλλων ορυκτών καυσίμων (π.χ. φυσικού αερίου) για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η Ελλάδα έχει σημαντικά αποθέματα λιγνίτη (πέμπτη στον κόσμο) και έχει σημαντικό περιθώριο για βελτίωση της ενεργειακής της αποδοτικότητας και περιορισμό των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου.
· Διαφοροποίηση των προμηθευτών και των οδών μεταφοράς ενέργειας: Η μείωση της εξάρτησης από έναν προμηθευτή ή από μία οδό μεταφοράς είναι προς όφελος όλων καθώς ενισχύει τη βιωσιμότητα και την προβλεψιμότητα ολόκληρου του συστήματος παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, σημειώνουμε ορισμένες από τις πρωτοβουλίες στις οποίες συμμετέχει η χώρα μας στο σημαντικό τμήμα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης:
i) Η κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη που αναμένεται να είναι σε λειτουργία το 2011 μεταφέροντας αρχικά 35 εκατ. τόνους πετρελαίου/έτος αποσυμφορίζοντας τα Στενά του Βοσπόρου.
ii) Η κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Τουρκία-Ελλάδα-Ιταλία, δυναμικότητας 8 Bcm, ο οποίος θα μπορεί να μεταφέρει φυσικό αέριο και από τις περιοχές της Κασπίας προς την Ευρώπη.
iii)Η δημιουργία της Ενεργειακής Κοινότητας Νοτιοανατολικής Ευρώπης που ενισχύει τον διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των χωρών της περιοχής.
iv)Η καλλιέργεια της ιδέας για τη δημιουργία μιας Ενεργειακής Κοινότητας της Μεσογείου, η οποία μπορεί να ενισχύσει τη μεταφορά ενέργειας από τις περιοχές της Βορείου Αφρικής (π.χ. LNG από την Αλγερία, φυσικό αέριο από την Αίγυπτο) προς την Ευρώπη.
Οι πρωτοβουλίες αυτές, καθώς και η στενή συνεργασία Ελλάδας και Τουρκίας, των δυο χωρών του ΙΕΑ της ΝΑ Ευρώπης, μπορεί να εξασφαλίσουν στο μέλλον τη μεταφορά στην Ευρώπη ακόμη μεγαλύτερων ποσοτήτων ενέργειας από περιοχές που σήμερα δεν είναι εφικτό για γεωπολιτικούς λόγους (π.χ. Ιράν, Ιράκ).
· Ολοκλήρωση των αγορών ενέργειας: Η ολοκλήρωση των αγορών ενέργειας μπορεί να συμβάλει στην απορρόφηση των κραδασμών που προκαλούνται σε μια μικρή εθνική αγορά από διαταραχές της προσφοράς. Οι δυνάμεις της αγοράς και η τεχνολογική αλλαγή αποτελούν την αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την υλοποίηση στενότερης ολοκλήρωσης των αγορών ενέργειας. Ο ρυθμιστικός ρόλος των κυβερνήσεων είναι αποφασιστικός. Η απόφαση του Εαρινού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για μια ολοκληρωμένη πολιτική για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή, η οποία υπογραμμίζει την ανάγκη αποδοτικού διαχωρισμού της παραγωγής και προσφοράς ενέργειας από τη διαχείριση των δικτύων ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσβαση αλλά και να διευκολύνονται οι επενδύσεις στις υποδομές, συνιστά σημαντικό βήμα. Στο επίπεδο της ηλεκτρικής ενέργειας η ανάπτυξη των διασυνοριακών διασυνδέσεων είναι αποφασιστικής σημασίας. Στο πλαίσιο αυτό, ο στενότερος συντονισμός μεταξύ των εθνικών ρυθμιστικών αρχών και διαμετακομιστών, αλλά και το ενδεχόμενο ενός κοινού ευρωπαϊκού διαμετακομιστή (transmission operator) μπορεί να συμβάλει όχι μόνο στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας αλλά και στην επίτευξη ευρύτερων στόχων οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής όπως η ενίσχυση του ανταγωνισμού και της καινοτομίας, η αύξηση των επενδύσεων, της παραγωγικότητας και της απασχόλησης.
· Ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας (energy efficiency): Τελευταίο στην παρούσα ανάλυση, αλλά βέβαια όχι έσχατο, επίπεδο για την ενίσχυση της μακροχρόνιας ενεργειακής ασφάλειας είναι η ορθολογική χρήση και εξοικονόμηση ενέργειας μέσω της ενίσχυσης της ενεργειακής αποδοτικότητας. Η μείωση της σπατάλης και των απωλειών σε όλο τον κύκλο από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση ενέργειας μέσω της εφαρμογής των υφιστάμενων τεχνολογικών λύσεων που έχουν προκύψει από την Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη (R&D) μπορεί να συμβάλουν αποφασιστικά στη συγκράτηση της χρήσης ενέργειας αλλά και στην εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου.
*Σύμβουλος στη μόνιμη ελληνική αντιπροσωπεία στον ΟΟΣΑ
(Ημερησία, 11/6/07)