Του Γ.Σ. Πρεβελάκη
Παρουσιάζουν ενδιαφέρον τα εργαστήρια τα οποία διαμορφώνουν τις ιδεολογικές κατευθύνσεις της Ευρώπης του μέλλοντος; Για την Ελλάδα κανένα, αν ληφθεί ως κριτήριο η εκκωφαντική απουσία των εκπροσώπων της στο πρόσφατο συνέδριο της Σεβίλλης.
Η πρωτοβουλία του συνεδρίου ανήκει στο γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών. Στην οργάνωση συνεργάζονται επίσης το ισπανο-μαροκινό Ίδρυμα «Τρεις Πολιτισμοί» και το ευρω-μεσογειακό ίδρυμα Anna Lindh. Έχει προηγηθεί μια συνάντηση στο Παρίσι, σε μερικούς μήνες έπεται μια τρίτη συνάντηση στην Αλεξάνδρεια, στην Αίγυπτο. Στην πρωτεύουσα της Ανδαλουσίας, ο «διάλογος των λαών και των πολιτισμών» απασχόλησε επί τρεις ημέρες περί τους εκατό ειδικούς της Μεσογείου.
Βασικός ομιλητής ήταν ο Regis Debray, παλαιός επαναστάτης, σύντροφος του Τσε Γκεβάρα και σήμερα εμπνευστής και εισηγητής του υπό διαμόρφωση μαθήματος της θρησκείας και της θρησκευτικότητας στα γαλλικά δημόσια σχολεία. Κύριος συντελεστής του συνεδρίου, ο Γάλλος φιλόσοφος και ορθόδοξος θεολόγος καθηγητής Jean-François Colosimo εισηγήθηκε το κεντρικό θέμα της θρησκείας.
Είναι αλήθεια ότι η θεματολογία του συνεδρίου δεν εμπνέει πλέον. Τα πενιχρά αποτελέσματα της ευρω-μεσογειακής διαδικασίας (της Βαρκελώνης) έχουν προκαλέσει απογοήτευση και απαισιοδοξία. Ο ζητούμενος «διάλογος των Πολιτισμών» φαντάζει ουτοπικός ενώπιον της καθημερινής βίας, που μάλλον τις θέσεις του Samuel Huntington επιβεβαιώνει.
Επομένως, ορθώς η Ελλάδα απέχει από τις προσπάθειες αυτές; Μήπως είναι προτιμότερο να επενδύει ενέργεια και χρόνο στον αμερικανικής εμπνεύσεως πραγματισμό, αντί να αναλίσκεται σε ατέρμονες συζητήσεις, γαλλικής χροιάς; Η έλλειψη ενθουσιασμού για το σχέδιο της Μεσογειακής Ένωσης αντανακλά ασφαλώς τις ανησυχίες για την εξέλιξη των ελληνο-τουρκικών σχέσεων, καθώς η πρόταση αυτή αντιμετωπίζεται από την γείτονα ως μια ακόμη αντιτουρκική γαλλική έκφραση. Εκφράζει όμως και τη βαθύτερη φοβία της σύγχρονης Ελλάδας απέναντι στις περίπλοκες προκλήσεις του μεσογειακού κόσμου.
Οι συνθήκες όμως αλλάζουν. Η αμερικανική μεσογειακή και μεσανατολική πολιτική έχει φθάσει σε αδιέξοδο. Η Ευρώπη θα κληθεί να πληρώσει το γεωπολιτικό κενό που θα προκύψει από την μεγαλύτερη ή μικρότερη συρρίκνωση της επιρροής της υπερδύναμης. Κατ’ ανάγκην η μέθοδος του διαλόγου θα αντικαταστήσει την λογική της επιβολής. Ο ευρωμεσογειακός διάλογος θα αναζωογονηθεί και για ένα ακόμη λόγο: η Μεσόγειος είναι ο νέος ορίζων της ευρωπαϊκής διεύρυνσης, καθώς το εργοτάξιο της Ανατολικής Ευρώπης έχει ολοκληρωθεί. Όπως στο παρελθόν η Γερμανία, τώρα η Γαλλία θα έχει την πρωτοβουλία ως η ευρωπαϊκή δύναμη με την μεγαλύτερη εμπειρία στην περιοχή.
Το γεωπολιτικό πλαίσιο μεταβάλλεται άρδην, η ιδεολογική θεματολογία υποχρεωτικά θα το παρακολουθήσει. Η πολιτισμική πολυπλοκότητα της Μεσογείου θα αμφισβητήσει την ψυχροπολεμική κληρονομία και τις θέσεις της, κυρίαρχες κατά την προηγούμενη περίοδο. Τα προβλήματα που συζητήθηκαν στη Σεβίλλη, όπως η σχέση Θρησκείας και Πολιτικής, από «ξεπερασμένα» ανάγονται σε κεντρικά.
Σε μια τέτοια κοσμογονία, τα πολιτικά πλεονεκτήματα στον ευρωπαϊκό χώρο θα αλλάξουν χαρακτήρα. Οι χώρες που διαθέτουν τη δυνατότητα να γεφυρώνουν, συμβολικά και πολιτικά, τις πολιτισμικές διαφορές και αντιπαραθέσεις θα αναβαθμισθούν. Η Σεβίλλη έδειξε ότι η ισπανική διπλωματία έχει στραφεί δυναμικά προς την κατεύθυνση αυτή. Η Ανδαλουσία, η περιοχή που εγκαινίασε την «εθνοκάθαρση», όταν οι κατακτητές Καθολικοί εξεδίωξαν μαζικά τους Μουσουλμάνους και τους Εβραίους, προβάλλεται σήμερα ως «σταυροδρόμι των θρησκειών».
Στον νέο ευρωμεσογειακό κόσμο η ελληνική παρουσία δικαιούται να διεκδικήσει κύρια θέση. Ο ελληνικός γεωγραφικός χώρος, ο πλουσιώτερος στη Μεσόγειο σε πολιτισμικές μνήμες και ταυτόχρονα η θεμελιακή αναφορά της ευρωπαϊκής συμβολικής, οφείλει να προβληθεί ως το επίκεντρο μιας ανανεωμένης ευρωμεσογειακής προσέγγισης. Η ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση αποτελεί γέφυρα ανάμεσα στις θρησκευτικές παραδόσεις της Μεσογείου: τον Καθολικισμό, τον Ιουδαϊσμό, το Ισλάμ. Η ναυτιλία, το εμπόριο, η διασπορά έχουν διαμορφώσει στους ελληνικούς πληθυσμούς μια παιδεία επικοινωνίας, κατανόησης, διαλόγου, συνεργασίας. Η Ελλάδα είναι ο δίαυλος που υπερβαίνει την πολιτισμική διαφοροποίηση στη Μεσόγειο.
Εμπόδια για την αξιοποίηση του ρόλου αυτού είναι τα τραύματα του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος και ο αναπόφευκτα εθνοκεντρικός χαρακτήρας της οικοδόμησης του εθνικού κράτους. Το οπτικό πεδίο του σημερινού Έλληνα περιορίζεται από αυτά τα δεδομένα που αναστέλλουν τις νέες τεράστιες δυνατότητες. Δεν είναι βέβαια οι άτεχνες προσπάθειες για τη συγγραφή νέων ιστορικών εγχειριδίων που θα διευρύνουν την γεωπολιτική και γεωπολιτισμική μας όραση. Απαιτείται μια πραγματική πολιτισμική επανάσταση.
(ΕΣΤΙΑ, 10/7/07)