Του Γιώργου Καπόπουλου
Ποιο είναι το πραγματικό αντίκρισμα της συμφωνίας Άγκυρας - Τεχεράνης για τη μεταφορά φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν και το Ιράν στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας; Το μόνο που μπορούμε να διαπιστώσουμε επί του παρόντος είναι ότι πρόκειται για μια επικοινωνιακή κίνηση αντιπερισπασμού με αμφίβολα πρακτικά αποτελέσματα. Επικοινωνιακή κίνηση αντιπερισπασμού που αφορά την πρόθεση της Μόσχας να κατασκευάσει τον υποθαλάσσιο αγωγό Southstream στον Εύξεινο Πόντο που θα καταλήγει στη Βουλγαρία. Από εκεί μία διακλάδωση θα περνά από τη Ρουμανία για να φθάσει στην Ουγγαρία, ενώ μια δεύτερη, παράλληλη με αυτήν του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη, θα ενώνεται με το ελληνικό δίκτυο αγωγών για να μπορεί να προωθηθεί στη συνέχεια προς την Ιταλία.
Ο στόχος του Southstream κάτι παραπάνω από σαφής: Να διασφαλίσει η Μόσχα ότι η παροχέτευση φυσικού αερίου προς την Κεντρική και τη Δυτική Ευρώπη από τον Νότο δεν θα είναι στο έλεος των αποφάσεων της Άγκυρας για τα ποσοστά ρωσικού -μέσω του υποθαλάσσιου αγωγού Bluestream-, αζέρικου, ιρανικού και τουρκμενικού αερίου που θα προωθούνται προς Δυσμάς. Αυτό που επιπλέον ανησυχούσε τη Μόσχα ήταν το ενδεχόμενο να συνέδεε η Άγκυρα την ποσόστωση του ρωσικού αερίου με τη διασφάλιση επαρκών ποσοτήτων πετρελαίου για τον πετρελαιαγωγό Τσεϊχάν - Μπακού που υπολειτουργεί σήμερα. Το μνημόνιο της Άγκυρας είναι εγχείρημα αμφίβολης πρακτικής απόδοσης και υψηλού πολιτικού ρίσκου:
- Πρώτον, επιβεβαιώνει την ορθότητα της απόφασης της Μόσχας να κατασκευάσει τον Southstream, καθώς η συμφωνία Τουρκίας - Ιράν κινείται στη λογική διασφάλισης ποσοτήτων για τον αγωγό Nabucco -Τουρκία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Αυστρία- η κατασκευή του οποίου θα είναι ασύμφορη αν προηγηθεί ο πρώτος.
- Δεύτερον, εμπλέκει την Τουρκία σε ταυτόχρονη αντιπαράθεση και με τη Ρωσία και με τις ΗΠΑ -λόγω Ιράν- παρά το γεγονός ότι Ουάσιγκτον και Μόσχα συγκρούονται μετωπικά ως προς την προώθηση του ενεργειακού πλούτου της πρώην ΕΣΣΔ στη διεθνή αγορά.
- Τρίτον, το τι θα κάνει τελικά το Τουρκμενιστάν είναι αμφίβολο, καθώς η απόφαση του γειτονικού Καζαχστάν να συμμαχήσει ενεργειακά με τη Μόσχα -με άμεση επίπτωση την υπερεπάρκεια πετρελαίου για τον αγωγό Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη- αργά ή γρήγορα θα συμπαρασύρει τις τελικές επιλογές του.
Το τι συμβαίνει με την Τουρκία και τη στρατηγική της στη μεταφορά ενέργειας είναι ευανάγνωστο:
Η χώρα κινήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 90 στη λογική της παράκαμψης της Ρωσίας στην προώθηση του ενεργειακού πλούτου της πρώην ΕΣΣΔ στη διεθνή αγορά. Στη λογική αυτή και παρά τις επιφυλάξεις των πετρελαϊκών εταιρειών κατασκευάσθηκε ο πετρελαιαγωγός Τσεϊχάν - Μπακού με αμερικανική κατά κύριο λόγο στήριξη. Στη συνέχεια, στη σκιά της ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης Άγκυρας - Ουάσιγκτον για το Κουρδικό και στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής προσέγγισης με τη Μόσχα, υλοποιήθηκε ο αγωγός Βluestream.
Έτσι, στην Άγκυρα δημιουργήθηκε η αίσθηση -ή καλύτερα η ψευδαίσθηση- ότι με ένα συνδυασμό των υποδομών που κατασκευάσθηκαν για να υπηρετήσουν δύο διαμετρικά αντίθετες ενεργειακές στρατηγικές θα μπορούσε η Τουρκία να είναι ο μη παρακάμψιμος ενδιάμεσος τόσο για την Ουάσιγκτον όσο και για τη Μόσχα.
Το παιχνίδι αυτό απεδείχθη, μέχρι στιγμής, ότι υπερβαίνει τις αντοχές και τις δυνατότητες της Τουρκίας, αλλά και τα πραγματικά ενεργειακά δεδομένα της περιοχής:
- Χωρίς το Καζαχστάν είναι αμφίβολο αν το Τουρκμενιστάν μαζί με το Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν μπορούν να υποκαταστήσουν τις προερχόμενες από τη Ρωσία ποσότητες φυσικού αερίου.
- Σε ψυχροπολεμική ένταση με τις ΗΠΑ, η Άγκυρα δεν έχει την πολυτέλεια για ενεργειακή κόντρα με τη Ρωσία. Με ανοικτό την ίδια στιγμή το ενδεχόμενο μιας συνολικής εκκαθάρισης εκκρεμοτήτων ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και τη Μόσχα, οι φιλοδοξίες της Τουρκίας κινδυνεύουν να παραμείνουν μετέωρο βήμα.
Άμα εκλείψει η καχυποψία ΗΠΑ - Ρωσίας, τότε το ενεργειακό παιχνίδι θα αποκτήσει τις πραγματικές του διαστάσεις. Όσοι ονειρεύτηκαν ρυθμιστικό ρόλο κινδυνεύουν να προσγειωθούν απότομα.
(Ημερησία, 18/7/07)