Του Δημήτρη Απόκη
Με τις σχέσεις μεταξύ Ουάσιγκτον- Άγκυρας να έχουν δεχθεί σοβαρότατο πλήγμα λόγω της επέμβασης στο Ιράκ, η Τουρκία ξεκάθαρα στέλνει ένα πολιτικό μήνυμα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ότι συνεχίζει να έχει στη διάθεσή της τρόπους να πιέσει την Ουάσινγκτον έτσι ώστε να δράσει εναντίον των Κούρδων ανταρτών του PΚΚ στο βόρειο Ιράκ.
Η Άγκυρα και η Τεχεράνη υπέγραψαν προκαταρκτική συμφωνία για μεταφορά αερίου στην Ευρώπη μέσω της Τουρκίας. Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ επέκρινε τη συμφωνία την ίδια ημέρα, επισημαίνοντας ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα του Ιράν και ότι το Ιράν δεν έχει αποδείξει ότι είναι ένας αξιόπιστος συνεταίρος σε αυτόν τον τομέα. Ο Ταγίπ Ερντογάν αντέδρασε υπερασπιζόμενος τη συμφωνία, αναφέροντας ότι η Τεχεράνη έκανε μία πολύ ελκυστική προσφορά. Συγκεκριμένα, τόνισε: «Δεν θα πρέπει να κοιτάξουμε το συμφέρον της χώρας μας αυτή τη στιγμή; Θα ρωτήσουν οι ΗΠΑ γιατί δεν ζητήσαμε την άδειά τους; Πιστεύω ότι οι ΗΠΑ θα καταλάβουν».
Η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία με την Τεχεράνη το 2001 για μεταφορά 10 δισ. κυβικών μέτρων ιρανικού φυσικού αερίου από το Ταμπρίζ στην Ευρώπη, μέσω της επικράτειάς της. Η Ουάσιγκτον δεν ενέκρινε τη συμφωνία εκείνη την εποχή, μη βλέποντας με καλό μάτι την απροκάλυπτη αμφισβήτηση της στρατηγικής απομόνωσης της ισλαμικής δημοκρατίας από ένα μέλος του ΝΑΤΟ.
Το πρόβλημα
Η Τεχεράνη και η Άγκυρα μέσω της τωρινής συμφωνίας αποφάσισαν να προχωρήσουν τη συνεργασία τους στον ενεργειακό τομέα ένα βήμα παραπέρα με συμφωνία μεταφοράς 30 δισ. κυβικών μέτρων αυτή τη φορά. Με αυτή τη συμφωνία, δεν απομένουν εναλλακτικές πηγές τροφοδότησης του ευρωπαϊκού αγωγού «Ναμπούκο». Η Ευρωπαϊκή Ένωση σχεδίασε τον «Ναμπούκο» για να απαγκιστρωθεί από την εξάρτησή της στον τομέα του φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Αν και η Ευρώπη θα χρηματοδοτήσει τον «Ναμπούκο» και η Τουρκία είναι το λογικό κομβικό σημείο διέλευσης προς την Ευρώπη, το ερώτημα που παραμένει ανοικτό είναι ποια χώρα θα τροφοδοτήσει τον αγωγό αυτό με αέριο. Οι πιθανές υποψήφιες χωρίς σειρά προτεραιότητας, είναι το Τουρκμενιστάν, το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν, το Ιράκ, η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος. Για κάθε μία από αυτές τις χώρες υπάρχουν προβλήματα. Το Τουρκμενιστάν, για παράδειγμα, θα θεωρηθεί παραβάτης συμφωνιών με τη Μόσχα. Το Ιράκ, ένα Θεός ξέρει πότε θα είναι σε θέση να παίξει τέτοιο ρόλο.
Πλεονέκτημα
Η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος δεν έχουν την υποδομή και θα πρέπει να την οικοδομήσουν από την αρχή. Το Ιράν έχει μία σειρά από διεθνείς κυρώσεις σε βάρος του, οι οποίες για να ξεπερασθούν θα πρέπει να υπάρξει ομαλοποίηση των σχέσεων Τεχεράνης- Ουάσιγκτον. Παρ’ όλα αυτά, το Ιράν είναι στην πλεονεκτικότερη θέση να τροφοδοτήσει τον «Ναμπούκο». Ήδη η συμφωνία του 2001 επιτρέπει την εισροή 10 δισ. κυβικών μέτρων αερίου στην Τουρκία, και σε αντίθεση με τη Σαουδική Αραβία και το Τουρκμενιστάν, Τουρκία και Ιράν συνορεύουν. Επίσης, το Ιράν έχει αποθέματα αερίου όσο όλοι οι άλλοι μαζί.
Η Τουρκία στο παρελθόν είχε ρίξει την ιδέα τροφοδότησης του αγωγού από τη Ρωσία, κάτι που έρχεται σε βασική αντίθεση με την επιδίωξη της Ευρώπης για απεξάρτηση από τη Μόσχα. Με το να λέει σήμερα ότι το Ιράν θα είναι ο βασικός εταίρος στην τροφοδότηση του «Ναμπούκο», η Άγκυρα στέλνει πολιτικό μήνυμα στην Ουάσιγκτον ότι δεν είναι καθόλου ικανοποιημένη από τους χειρισμούς των ΗΠΑ στο θέμα του βορείου Ιράκ και του PKK.
Η τουρκική κοινή γνώμη, στη συντριπτική πλειοψηφία της, είναι βαθιά απογοητευμένη από τις ΗΠΑ και την αδυναμία τους να αποτρέψουν τις επιθέσεις του PKK εναντίον της Τουρκίας. Την ίδια στιγμή η Ουάσιγκτον υποκρίνεται ότι αναμένει από την Άγκυρα πλήρη συμμόρφωση για τη βελτίωση της κατάστασης στο Ιράκ. Επίσης, οι Τούρκοι φοβούνται ότι τα σχέδια που προωθούν οι Αμερικανοί στο Ιράκ θα επιτρέψουν στους Κούρδους να αποκτήσουν πολύ μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική αυτονομία, γεγονός που πιθανόν να ενισχύσει τις αποσχιστικές τάσεις των Κούρδων στο εσωτερικό της Τουρκίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τους τελευταίους μήνες η Τουρκία, κάνει επίδειξη στρατιωτικής δύναμης, διαμηνύοντας σε Αμερικανούς και Κούρδους ότι δεν θα διστάσει να στείλει στρατεύματα μέσα στο βόρειο Ιράκ για να τακτοποιήσει το θέμα του PKK, ακόμα και εάν κάτι τέτοιο «τορπιλίσει» τα σχέδια των ΗΠΑ στο Ιράκ.
Αυτό δίνει ευκαιρία στην Τεχεράνη να εκμεταλλευθεί την επιδείνωση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων και να διαμορφώσει μία στρατηγική συνεργασία με την Τουρκία. Ταυτόχρονα, η Άγκυρα βελτιώνει σταθερά τις σχέσεις της με τη Συρία, επιδιώκοντας να παίξει ρόλο μεσολαβητή μεταξύ της Δαμασκού και του Ισραήλ, παρά τις επιταγές της Ουάσιγκτον για απομόνωση της Συρίας.
Μεγάλο κενό
Τουρκία, Ιράν και Συρία έχουν ως κοινό παρανομαστή την απομόνωση των Κούρδων. Επίσης, η Τεχεράνη βλέπει τον εαυτό της και την Άγκυρα ως τους νόμιμους ισχυρούς παίκτες στη Μέση Ανατολή. Βέβαια, τις δύο χώρες χωρίζει το ποτάμι του κοσμικού κατεστημένου στην Άγκυρα και του ισλαμικού καθεστώτος στην Τεχεράνη. Παρ’ όλα αυτά, η κρίση στις σχέσεις Ουάσιγκτον- Άγκυρας δημιουργεί ένα μεγάλο κενό, που η Τεχεράνη θα χαρεί να καλύψει. Προς την κατεύθυνση αυτή, και για να αποδείξει στους Τούρκους την αξιοπιστία της, διεξάγει επιχειρήσεις εναντίον του PKK στο βορειοανατολικό Ιράκ. Το πόκερ μεταξύ ΗΠΑ- Τουρκίας είναι σκληρό για το παιχνίδι στην ευρύτερη περιοχή και το θέμα της ενέργειας στρατηγικό και μείζονος σημασίας. Και το σκληρό ερώτημα είναι: Η Ελλάδα είναι παίκτης με αξιώσεις σε αυτό το σημαντικό παιχνίδι ή ούτε καν σοβαρός παρατηρητής;
(Από την Εφημερίδα Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΗ 21-22/07/2007)