Του Θανάση Κουκάκη
Οι πυρκαϊές που πλήττουν την χώρα μας τα τελευταία 24ωρα με πρωτόγνωρη ένταση και διασπορά πυροδοτούν διάφορά σενάρια για τις αιτίες που τις προκαλούν και τις σκοπιμότητες που αυτές εξυπηρετούν. Μεταξύ άλλων ακούστηκε και η άποψις πως οι φωτιές οφείλονται σε τρομοκρατικές ενέργειες παρακρατικών και κύκλων που επιδιώκουν την πολιτική αποσταθεροποίηση. Πριν ωστόσο επιλεγεί η ακραία εξήγησις θα ήταν καλό να μελετήσουμε τις πλέον πιθανές αιτίες που προκαλούν τις πυρκαϊές.
Η Ελλάς είναι μια μεσογειακή χώρα, με ζεστό κλίμα το καλοκαίρι και -μέχρι πρό τινος- πλούσια βλάστηση. Το 2007 ο αριθμός των βροχών που έπεσε στην Ελλάδα στην διάρκεια των χειμερινών μηνών ήταν περιορισμένος, η άνοιξις ήταν ιδιαίτερα ζεστή και οι καύσωνες πρώιμοι. Η άνευ προηγουμένου ξηρασία είχε επίπτωση στην χλωρίδα, με αποτέλεσμα πλήθος εκτάσεων να παρουσιάζουν εξάντληση υγρών αποθεμάτων και να είναι ανυπεράσπιστες στις φωτιές. Δημιουργήθηκε λοιπόν μια φυσική πυριτιδαποθήκη, η πυροδότησις της οποίας δεν απεφεύχθη.
Περιοχές όπως η Πεντέλη, ο Υμηττός, τα Καλύβια και η Κερατέα αποτελούν στόχο οικοπεδοφάγων και ως εκ τούτου οι φωτιές σε αυτές τις περιοχές μπορούν να εξηγηθούν μέσα από την ερμηνεία των εμπρησμών. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για την Ζαχάρω, το Αλιβέρι, τα χωριά της Ηλείας, της Αρκαδίας, της Αχαΐας, της Μεσσήνης, της Μάνης και άλλων επαρχιακών περιοχών , μη περιαστικών , μη προνομιούχων και με μικρή κτηματική αξία. Όπως αποδείχθηκε, ακόμη και η πυρκαϊά στην Πάρνηθα δεν προεκλήθη από εμπρησμό, αλλά από αδικαιολόγητα ανθρώπινα λάθη, καταστροφικές συγκυρίες και σφοδρά καιρικά φαινόμενα. Πριν λοιπόν αποδώσουμε ευθύνες σε παρακρατικούς κύκλους, ας αναλογιστούμε τις δικές μας ευθύνες για τις πυρκαϊές.
Αν και ο Έλληνας απολαμβάνει το δάσος, δεν το σέβεται και δεν το προστατεύει. Όπως τα μεμονωμένα άτομα έτσι και η Πολιτεία δεν έχει δημιουργήσει αποτελεσματικούς μηχανισμούς προστασίας του δάσους. Ασάφειες στην ιδιοκτησία της γης, νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων, απουσία περιφρουρήσεως, απορρίμματα και μη αποψιλωμένες εκτάσεις, αφ’ ενός ανοίγουν τον δρόμο σε επίδοξους καταπατητές και αφ’ ετέρου διευκολύνουν την πυροδότηση και εξάπλωση των πυρκαϊών.
Ωστόσο, το πρόβλημα είναι ακόμη πιο σοβαρό και οι αιτίες του πρέπει να αναζητηθούν σε μεγαλύτερο βάθος. Είναι η απουσία της Δημοσίας Διοικήσεως, που αφήνει τα πράγματα στο έλεος του Θεού. Οι απονευρωμένες τοπικές αυτοδιοικήσεις, οι διακοσμητικές Νομαρχίες και οι μη επαρκείς Δημοτικές και Κοινοτικές Αρχές, που κινητοποιούνται μόνον όταν η φωτιά έχει φθάσει στην πόρτα τους. Ποιές πρωτοβουλίες αναλήφθηκαν, ώστε να προληφθούν οι πυρκαϊές ή να περιορισθή η εξάπλωση τους; Αντιπυρικές ζώνες, αποψιλώσεις και καθαρισμοί δασών και χορτολιβαδικών εκτάσεων από απορρίμματα δεν έγιναν. Αποθέματα νερού δεν εξασφαλίσθηκαν.
Ποια μέτρα όμως ελήφθησαν για την αντιμετώπιση των πυρκαϊών; Η κάλυψις των αναγκών σε πυροσβέστες και δασοπυροσβέστες καταγγέλλεται ως ανεπαρκής με τις κενές θέσεις να ανέρχονται στις 6.000. Τα ελικόπτερα και εν γένει τα εναέρια μέσα πυρόσβεσης ήταν λίγα και μόνον μετά την καταστροφή της Πάρνηθας και με προσωπική παρέμβαση του Πρωθυπουργού εξασφαλίσθηκαν πρόσθετα, ως τα τέλη Οκτωβρίου. Οι ευθύνες δεν πρέπει να αναζητηθούν μόνο στην σημερινή Κυβέρνηση. Τα λάθη έρχονται από το παρελθόν. Οι συσσωρευμένες αβλεψίες και η παντελής έλλειψη υπευθυνότητας οδήγησαν στην καταστροφή.
Μια σημαντική παράμετρος της υπόθεσης είναι το καθεστώς που διέπει τις χρήσεις γης. Αν οι εκάστοτε Κυβερνήσεις είχαν αντιμετωπίσει σκληρά τους καταπατητές και τους ιδιοκτήτες ακινήτων και είχαν προχωρήσει στην κατάρτιση δασικών εκτάσεων και κτηματολογίου, πολλές φωτιές θα είχαν αποφευχθεί. Κάθε περιουσιακό στοιχείο του οποίου οι οικονομικές και κοινωνικές όψεις δεν έχουν προσδιοριστεί μέσα σε ένα επίσημο ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να κινηθεί μέσα στην αγορά. Όταν βρίσκονται παραθυράκια νομιμοποιήσεως του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, τότε η δασική έκταση γίνεται περιουσιακό στοιχείο, αποκτά εμπορική αξία, μεταβιβάζεται, ενεχυριάζεται και διεκδικείται. Αυτομάτως τα συμφέροντα γιγαντώνονται και δεν αργεί το χέρι που θα βάλει την φωτιά.
Πέραν τούτου δεν μπορούν να αποκλείονται και οι περιπτώσεις μανιακών και ατόμων που διακατέχονται από ψυχαναγκαστική παρόρμηση που τους παρωθεί να ανάβουν φωτιές. Οι περιπτώσεις αυτές είναι διεθνώς καταγεγραμμένες. Έχει δε διαπιστωθεί πως οι πυρομανείς παθαίνουν φρενίτιδα, όταν βλέπουν φωτιές εν εξελίξει και πύρινα μέτωπα.
Η ακραία άποψη ότι οι φωτιές αποσκοπούν στην πολιτική αποσταθεροποίηση δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Όμως δεν εξηγείται μέσα από το πρίσμα της καταστροφής των δασών, αλλά από την οπτική καταστροφής των ατομικών ιδιοκτησιών. Στις σύγχρονες κοινωνίες οι ατομικές ιδιοκτησίες είναι θεσμός που δημιουργεί αφοσίωση στην πολιτική και νομική τάξη. Ο πολίτης σέβεται τις εξουσίες αυτές, καθώς έχει όφελος από την ομαλή λειτουργία τους. Όταν όμως βλέπει το σπίτι του τα να καίγεται, διακατέχεται από ανασφάλεια, αμφιβάλλει για τους θεσμούς και είναι πιο δεκτικός στην ανατροπή τους. Μια ομάδα τρομοκρατών ενδεχομένως να επιχειρούσε με τον τρόπο αυτό. Όμως δεν θα ήταν ικανή να βλάψη την συμπαγή Δημοκρατία μας.
Οι καταστροφές όξυναν τις περιβαλλοντικές μας ευαισθησίες. Μας οδήγησαν σε χρήσιμα συμπεράσματα και μας κατέδειξαν τις αδυναμίες μας. Είναι υποχρέωση της κοινωνίας και της πολιτείας να μην ξεχάσουν και να μην επιτρέψουν να συμβούν τα ίδια λάθη.
(Από την Εφημερίδα ΕΣΤΙΑ 28/08/2007)