του Κ.Ν. Σταμπολή
Τις τελευταίες εβδομάδες η τιμή του πετρελαίου κινείται σταθερά πάνω από τα 32 δολ. το βαρέλι με προοπτική περαιτέρω αύξησης. Τα οικονομικά επιτελεία των περισσότερων κυβερνήσεων, των διεθνών οικονομικών οργανισμών και των μεγάλων εταιρειών ευρίσκονται σε κατάσταση συναγερμού προσπαθώντας να υπολογίσουν τις επιπτώσεις σε εισοδήματα, πληθωρισμό και ανάπτυξη. Κάθε δολάριο που ανεβαίνει η τιμή έχει τεράστιο αντίκτυπο στους βασικούς οικονομικούς δείκτες. Αυτό που τρομάζει περισσότερο τους οικονομολόγους δεν είναι τόσο το μέγιστο ύψος το οποίο θα αγγίξουν οι διεθνείς τιμές πετρελαίου αλλά η χρονική διάρκεια διατήρησης υψηλών τιμών, δηλ. πάνω από τα 26-28 δολ/βαρέλι. Η διατήρηση υψηλών τιμών για μία εκτεταμένη περίοδο λ.χ. άνω των τριών μηνών, και χωρίς άμεση αποκλιμάκωση, έχει αισθητό αντίκτυπο για την παγκόσμια οικονομία και ασφαλώς επηρεάζει τον μέσο καταναλωτή.
Μέχρι τώρα ήταν ελάχιστες οι χρονικές περίοδοι όπου το βαρέλι πετρελαίου ετιμάτο πάνω από τα 30 δολ. για σχετικά μεγάλο διάστημα (π.χ. 1979-1984 λόγω ταραχών στο Ιράν και για λίγες εβδομάδες το 1991 λόγω του πολέμου στον Κόλπο). Οι εκτιμήσεις εξάλλου για μία σωστή και δίκαιη τιμή του βαρελιού διαφέρουν ανάλογα με το σημείο όπου κάθεται κάποιος. Το καρτέλ του ΟΠΕΚ επιθυμεί οι τιμές να κυμαίνονται μεταξύ $22 και $26 δολ. το βαρέλι, οι δε πετρελαϊκές εταιρείες έχουν αποδεχθεί αυτό το φάσμα τιμών αφού τους δίδει κίνητρα για έρευνα και ανάπτυξη νέων πηγών ενώ δεν θα είχαν αντίρρηση να δουν τις τιμές και λίγο πιο υψηλά δηλ. στα $27-$28. Από την άλλη πλευρά οι καταναλωτές θα έβλεπαν με ευχαρίστηση το βαρέλι να κινείται κάτω από τα $20 δολ. ενώ ο Οσάμα Μπιν Λάντεν, σύμφωνα μ΄ ένα από τα λιγότερο γνωστά του κείμενα, (προ της 11/9/01), πιστεύει ότι το βαρέλι πρέπει να τιμάται στα $144 δολ. και οποιαδήποτε τιμή μικρότερη απ΄ αυτή αποτελεί καταλήστευση από πλευράς ΗΠΑ, τις οποίες κατηγορεί ότι με την παρουσία τους στον Κόλπο υποχρεώνουν τους παραγωγούς να πωλούν το πετρέλαιο σε εξευτελιστικές τιμές. Σύμφωνα με το ανωτέρω κείμενο ο Μπιν Λάντεν έχει υπολογίσει ότι η Αμερική χρωστά στον Αραβικό κόσμο το ποσό των $36 τρισεκ. δολ., το οποίο τώρα θα υπερβαίνει τα $50 τρισεκ.
Η τιμή του πετρελαίου επηρεάζεται άμεσα από τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις, την πολιτική και οικονομική κατάσταση των πετρελαιοπαραγωγών χωρών (π.χ. βλέπε πρόσφατες απεργίες σε Βενεζουέλα, Νιγηρία), τις κλιματικές συνθήκες στις καταναλώτριες χώρες (βαρείς ή ελαφριοί χειμώνες στο Βόρειο Ημισφαίριο), αλλά και από τεχνικά προβλήματα στα πεδία παραγωγής. Προεξέχοντα ρόλο διαδραματίζει εξ΄ άλλου ο ΟΠΕΚ, ο οποίος ναι μεν ευθύνεται για το 33% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου αλλά μόνο οι χώρες μέλη του, και ουσιαστικά η Σ. Αραβία, έχουν τη δυνατότητα άμεσης αυξομείωσης της παραγωγής (λόγω της σοβαρής τεχνικής υποδομής και μεγάλου επιπλέον παραγωγικού δυναμικού (surplus capacity) αποθεμάτων που διαθέτει η συγκεκριμένη χώρα), γεγονός που επηρεάζει την σχέση προσφοράς-ζήτησης σε διεθνές επίπεδο κι έτσι έχει επίπτωση στην διαμόρφωση των τιμών. Γι΄ αυτό ο ρόλος της Σ. Αραβίας θεωρείται κρίσιμος από κάθε άποψη στη διαμόρφωση των συνθηκών λειτουργίας της παγκόσμιας αγοράς πετρελαίου. Με καθημερινή παραγωγή που ξεπερνά τα 8.0 εκ.βαρ./ημέρα, και δυνατότητες για αρκετά μεγαλύτερη παραγωγή (12.0 εκ.βαρ./ημέρα +) και τεράστια αποθέματα η Σ. Αραβία θεωρείται ο ρυθμιστής της διεθνούς αγοράς. Με την εκδήλωση της στρατιωτικής επέμβασης στο Ιράκ η Σαουδική Αραβία θα είναι η χώρα η οποία θα τροφοδοτήσει αμέσως ικανές ποσότητες στη διεθνή αγορά ώστε να ελεγχθεί αποτελεσματική η άνοδος των τιμών. Τα παγκόσμια αποθέματα πετρελαίου υπολογίζονται σήμερα στα 1,046 δισεκ. βαρ. ενώ της Αραβικής χερσονήσου στα 683.6 δισεκ. βαρ. και της Σ. Αραβίας στα 261 δισεκ. βαρ., δηλαδή το 25% των παγκόσμιων αποθεμάτων. Για λόγους σύγκρισης πρέπει ν΄ αναφερθεί ότι το Ιράκ σήμερα παράγει 2.0 εκ.βαρ./ημέρα και έχει βεβαιωμένα αποθέματα 112.5 δισεκ. βαρέλια. Το ενδιαφέρον των Δυτικών πολυεθνικών εταιρειών πετρελαίου για την Αραβική χερσόνησο έχει αφετηρία το γεγονός ότι η παραγωγή από τα εκεί κοιτάσματα έχει ιδιαίτερα μικρό κόστος ($1 - $2 δολ./βαρέλι) σε σύγκριση με άλλες περιοχές όπου το κόστος είναι τέσσερις και πέντε φορές επάνω.
Αν και η εξάρτηση των ΗΠΑ από εισαγωγές πετρελαίου από τη Μ. Ανατολή είναι περιορισμένη (αντιστοιχεί μόνο στο 12% των συνολικών εισαγωγών) το ενδιαφέρον τους για την περιοχή και η απόφαση τους για επέμβαση στο Ιράκ έχει να κάνει περισσότερο με την επιθυμία τους να διατηρήσουν τον γεωπολιτικό έλεγχο της Αραβικής χερσονήσου προστατεύοντας ουσιαστικά την Σαουδική Αραβία από πολεμικές απειλές ή αποσταθεροποίηση του σημερινού καθεστώτος. Με αυτόν τον τρόπο οι ΗΠΑ επιθυμούν να εγγυηθούν την απρόσκοπτη λειτουργία του διεθνούς οικονομικού συστήματος, άρα και της δικής τους οικονομίας. Όσο περνούν οι μέρες γίνεται ολοφάνερο ότι ο πραγματικός στόχος τους δεν είναι η άμεση εξασφάλιση των φυσικών αποθεμάτων πετρελαίου του Ιράκ ή η εκμετάλλευση των από Αμερικανικές εταιρείες. Οπωσδήποτε θα υπάρξουν παράπλευρα οφέλη αλλά αυτός δεν είναι ο κύριος στόχος.
Παρά την φαινομενικά επιθετική στάση τους η θέση των ΗΠΑ χαρακτηρίζεται ως αμυντική από πολλούς αναλυτές. Μία θέση που δυστυχώς δεν έχουν μπορέσει να εξηγήσουν με σαφήνεια και επιχειρήματα στη διεθνή κοινότητα. Γι΄ αυτό και οι τεράστιες αντιπολεμικές διαδηλώσεις και γενικά το αντιαμερικανικό κλίμα που έχει επικρατήσει τελευταία.
Εκτιμάται ότι μία δυναμική παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για οποιεσδήποτε σχεδιαζόμενες καθεστωτικές αλλαγές στη Σ. Αραβία και αλλού. Τέλος, μέσω της επικείμενης επεμβάσεως στο Ιράκ, οι ΗΠΑ ενισχύουν τη θέση τους αλλά και αυτή του Ισραήλ, πράγμα που θα τους επιτρέψει να επιβάλλουν αυτές τους όρους που επιθυμούν για την επίλυση της Ισραλο-Παλαιστινιακής διαμάχης, που παραμένει μία ανοικτή πληγή την οποία εκμεταλλεύονται οι φονταμενταλιστές Μουσουλμάνοι, είτε προέρχονται από τη Σ. Αραβία, είτε από οπουδήποτε αλλού. Φαίνεται ότι το Ιράκ δεν είναι τελικά ο στόχος των ΗΠΑ, αλλά μόνο το μέσο. Απώτερος επιτελικός στόχος η ισχυροποίηση της θέσης τους στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα, κάτι που θα τους επιτρέψει να αντιμετωπίσουν τις επόμενες κρίσεις και απειλές που ήδη διαφαίνονται στον ορίζοντα.