Ποιος φταίει, τελικά, για την «εκτόξευση» της τιμής του πετρελαίου; Προ λίγων ημερών, ο Αμερικανός υπουργός Ενέργειας, Σ. Μπόντμαν, απηύθυνε έκκληση στον ΟΠΕΚ να αυξήσει την παραγωγή του, φωτογραφίζοντάς τον ως υπεύθυνο της «κούρσας» των τελευταίων μηνών. Οι ηγέτες των κρατών-μελών του Οργανισμού, από την πλευρά τους, δηλώνουν αποφασισμένοι να μην λάβουν τέτοια απόφαση, κατά τη σύνοδο που έχουν, αυτό το Σαββατοκύριακο, στη Σ. Αραβία.
Αντιθέτως, μιλούν ανοικτά για κερδοσκοπία των τραπεζών που οδηγεί τις τιμές σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα, τα οποία δεν δικαιολογούνται από τα θεμελιώδη μεγέθη της αγοράς. Θέση με την οποία διαφώνησε έντονα ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Χ. Μπαρόζο, τονίζοντας ότι «πιστεύουμε στις αγορές και αντιστεκόμαστε στη ρύθμισή τους».
Γεγονός είναι ότι η αναπτυξιακή έκρηξη των τελευταίων ετών στην Ασία, προκαλεί σημαντική αύξηση της ζήτησης για καύσιμα. Τα δε αποθέματα πετρελαίου προφανώς δεν είναι αστείρευτα. Άρα, όσο η ζήτηση αυξάνεται και η προσφορά αδυνατεί να ακολουθήσει, λογικό είναι το προϊόν να ανατιμάται. Η τιμή του πετρελαίου, όμως, δεν αυξήθηκε απλώς: Μέσα σε 9 χρόνια σχεδόν δεκαπλασιάστηκε, καθώς τις παραμονές των Χριστουγέννων του 1998 κατάφερε με δυσκολία να διατηρηθεί σε διψήφια επίπεδα και στα φετινά Χριστούγεννα είναι πολύ πιθανό να κινείται σε τριψήφια επίπεδα.
Aιτίες της ανοδικής πορείας
Ακόμα κι αν, όντως, η «κούρσα» της τελευταίας δεκαετίας οφείλεται στην ταχύρυθμη ανάπτυξη στην Ασία, τι έχει μεσολαβήσει το τελευταίο 12μηνο ώστε να αυξηθεί η τιμή κατά 80%; Ο ΟΠΕΚ, πάντως, αύξησε την ποσόστωση για το σύνολο της ημερήσιας παραγωγής των κρατών-μελών του κατά 1 εκατ. βαρέλια. Η δε εξασθένηση του αμερικανικού νομίσματος δικαιολογεί την άνοδο της τιμής του πετρελαίου σε δολάρια, όχι όμως και την πορεία της τιμής σε νομίσματα που έχουν ισχυροποιηθεί, όπως το ευρώ (σε όρους του οποίου η ανατίμηση ξεπερνά το 50%).
Όσο για τα γεωπολιτικά γεγονότα, η κρίση στα σύνορα Τουρκίας - Ιράκ και οι νέες κυρώσεις των ΗΠΑ στο Ιράν, δημιουργούν προβληματισμό, πλην όμως το «θερμόμετρο» στη Μ. Ανατολή ήταν σίγουρα υψηλότερο την περίοδο της εισβολής στο Ιράκ, το 2003 (η τιμή δεν ξεπέρασε τα 40 δολ.) ή των ισραηλινών επιθέσεων στο Λίβανο, πέρσι το καλοκαίρι (η τιμή δεν ξεπέρασε τα 77,5 δολ.). Η αλλαγή του κλίματος, τέλος, μπορεί να προκαλεί εξαιρετικά ισχυρούς τυφώνες, που καταστρέφουν εγκαταστάσεις εξόρυξης στον κόλπο του Μεξικού αλλά έχει φέρει και υψηλότερες θερμοκρασίες σε Ευρώπη και ΗΠΑ, περιορίζοντας την ζήτηση για πετρέλαιο θέρμανσης.
Οι παραπάνω παράγοντες μπορεί όντως να ερμηνεύουν την ανοδική πορεία της τιμής του πετρελαίου, δεν δικαιολογούν, όμως, τα εξαιρετικά υψηλά επίπεδα στα οποία αυτή έχει πλέον φτάσει. Για την «έκρηξη» των τιμών υπάρχουν δύο ακόμα ένοχοι και ένας... συνεργός.
Δύο ένοχοι και ένας συνεργός
Συνεργός στην ανατίμηση του πετρελαίου είναι η αμερικανική κεντρική τράπεζα. Με τις μειώσεις επιτοκίων, η Fed οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα το πετρέλαιο για δύο λόγους: Αφενός στηρίζει την ανάπτυξη και άρα τη ζήτηση για καύσιμα. Αφετέρου επιτρέπει στο αμερικανικό νόμισμα να υποχωρήσει ακόμα περισσότερο, προκαλώντας την άνοδο της τιμής του πετρελαίου σε δολάρια. Η Fed, βέβαια, επιδιώκει την εξασθένησή της τιμής του πετρελαίου, για να περιορίσει τις πληθωριστικές πιέσεις. Είναι τέτοιες, όμως, οι συνθήκες σήμερα, που με τις πράξεις της συμβάλλει στην ανατίμηση του «μαύρου χρυσού».
Αντίθετα, στις άλλες δύο περιπτώσεις το «έγκλημα» είναι... προμελετημένο: Πρώτος ένοχος, οι πετρελαϊκές εταιρείες, που συσσώρευσαν εντυπωσιακά κέρδη τα τελευταία χρόνια και βλέπουν τις μετοχές τους σε ιστορικά υψηλά. Οι επενδύσεις τους, όμως, σε νέες εγκαταστάσεις διύλισης είναι περιορισμένες, με αποτέλεσμα τα διυλιστήρια να λειτουργούν κοντά στο όριο των δυνατοτήτων τους. Η διακοπή της παραγωγής κάπου, δεν είναι δυνατόν να αντικατασταθεί από αύξηση κάπου αλλού ενώ και η συντήρηση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων παραμελείται, αυξάνοντας τα ατυχήματα. Ο βασικός ένοχος, όμως, είναι οι μεγάλες τράπεζες. Η ανοδική πορεία του πετρελαίου δημιουργεί ιδανική βάση για κερδοσκοπία. Ο Ε. Μορς, επικεφαλής αναλυτής του κλάδου ενέργειας στην Lehman Brothers, «ομολογεί»: Οι τράπεζες τοποθετούν μεγάλα κεφάλαια στην προθεσμιακή αγορά (αγοράζουν, το δικαίωμα να αποκτήσουν στο μέλλον ποσότητες πετρελαίου σε προκαθορισμένη τιμή) «ποντάροντας» στο σενάριο ανόδου της τιμής του πετρελαίου. Με τον τρόπο αυτό, προκαλούν μόνες τους την ανατίμηση. Ακόμα και όταν αυτή δεν συμβαίνει, οι τράπεζες, προκειμένου να μη χάσουν τα κεφάλαιά τους, αγοράζουν πετρέλαιο στην κανονική αγορά, για να οδηγήσουν υψηλότερα την τιμή και να «ξεφορτωθούν» προθεσμιακά συμβόλαια που λήγουν.
Ο κύκλος κλείνει...
Η ειρωνεία είναι ότι, σε μεγάλο βαθμό, η όλη διαδικασία στηρίζεται στην... ανακύκλωση: Η άνοδος του πετρελαίου αποφέρει εντυπωσιακά έσοδα στα πετρελαιοπαραγωγά κράτη. Μεγάλο μέρος των κεφαλαίων που εισρέουν, διατίθεται σε επενδυτικά σχήματα ελεγχόμενα από το κράτος (sovereign wealth fund). Τα τελευταία επενδύουν στις διεθνείς αγορές, προσφέροντας στις τράπεζες τα κεφάλαια με τα οποία κερδοσκοπούν. Προφανώς, δηλαδή, τα κράτη-μέλη του ΟΠΕΚ δεν είναι άμοιρα ευθυνών. Αποτελούν έναν από τους κρίκους της... τροχαλίας που «ανεβάζει» την τιμή του πετρελαίου. Πότε αυτή θα σπάσει; Πιθανότατα όταν οι υψηλές τιμές οδηγήσουν σε σημαντική επιβράδυνση της ανάπτυξης στην Ασία. Όταν, δηλαδή, καταρρεύσει το βασικό επιχείρημα σε επίπεδο θεμελιωδών μεγεθών, πάνω στο οποίο χτίστηκε το οικοδόμημα της κερδοσκοπίας. Οι αγορές, στις οποίες τόσο πολύ πιστεύει ο κ. Μπαρόζο, είναι... επιρρεπείς στις «φούσκες». Κι αυτές έχουν τη... συνήθεια να σκάνε.