Του Θάνου Βερεμή
Σε πρόσφατο άρθρο στο περιοδικό Foreign Policy για τη θέσπιση της νέας υψηλής στρατηγικής των ΗΠΑ, ο γνωστός καθηγητής του Yale, John Lewis Gaddis, θεωρεί ότι η βιωσιμότητα της πολιτικής αυτής θα εξαρτηθεί από την έκβαση της ιρανικής κρίσης. Η στρατηγική της «προληπτικής επίθεσης» θα παγιωθεί μόνον αν οι Ιρακινοί υποδεχθούν τους Αμερικανούς, όπως η πλειοψηφία των Αφγανών. Αν τους υποδεχθούν στη Βαγδάτη όπως οι Τσετσένοι τους Ρώσους στο Γκρόσνι, τότε η πολιτική Μπους θα καταποντιστεί.
Η «νέα πολιτική για την εθνική ασφάλεια» την οποία η αμερικανική κυβέρνηση ανακοίνωσε στις 20 Σεπτεμβρίου 2002, προβάλλει σαν καινοτόμο στοιχείο τον «προληπτικό πόλεμο». Η αμερικανική στρατηγική σκοπό έχει να προλάβει στη γένεση της οποιασδήποτε αιτίας μελλοντικών δεινών για την ασφάλεια των ΗΠΑ.
Η αλλαγή καθεστώτος που επιδιώκει ο πρόεδρος Μπους στο Ιράκ, αποτελεί προχωρημένη μορφή πρόληψης που θα ανοίξει τις ορέξεις και άλλων ισχυρών. Οι ρωσικές απειλές κατά της Γεωργίας με την κατηγορία της στήριξης Τσετσένων τρομοκρατών θυμίζουν εξαιρετικά το αμερικανικό πρότυπο.
Η προληπτική επίθεση είναι, όπως απέδειξαν ως τώρα τα γεγονότα, αποτελεσματική ως απειλή. Στην εφαρμογή της πολλά απρόβλεπτα είναι δυνατό να προκύψουν. Το ένα θα είναι η αντίσταση της Βαγδάτης σε αμερικανική εισβολή και η χρήση όπλων μαζικής καταστροφής εκατέρωθεν. Το δεύτερο είναι ο κατακερματισμός του Ιράκ προς όφελος των αρπακτικών των γειτόνων και το τρίτο, οι επιπτώσεις του πολέμου στις δυτικές οικονομίες. Έτσι ο πρώιμος καταποντισμός της στρατηγικής Μπους δεν θα είναι βέβαια η χειρότερη συνέπεια αυτού του πολέμου. Υπολογίζεται ήδη ότι οι πολεμικές επιχειρήσεις θα κοστίσουν στους Αμερικανούς διακόσια δισεκατομμύρια δολάρια. Στην έκθεση της 2ας Νοεμβρίου OECD εκτιμά ότι ένας πόλεμος κατά του Ιράκ, θα επιβαρύνει τις προβληματικές δυτικές οικονομίες.
Διαμελισμός της χώρας
Η σοβαρότερη ωστόσο επίπτωση θα είναι ο διαμελισμός της χώρας υπέρ των γειτόνων. Η Τουρκία φαίνεται να έχει εξασφαλίσει από τους Αμερικανούς μια ισχυρή τουρκική στρατιωτική παρουσία στο βόρειο Ιράκ για να αποτρέψει τους Κούρδους από απόπειρες ανεξαρτησίας. Ο υπολογισμός του τουρκουμανικού πληθυσμού του Κιρκούκ εξάλλου έχει αυξηθεί κατακόρυφα από τα αμερικανικά ΜΜΕ τον τελευταίο χρόνο, ώστε να νομιμοποιηθεί το ενδιαφέρον της Τουρκίας για την προστασία των ομοεθνών της. Είναι άγνωστο αν οι δύο μεγάλες κουρδικές ομάδες, των Μπαρζανί και Ταλαμπανί θα ομονοήσουν στις ενέργειές τους. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, η Τουρκία θα εμπλακεί σε μακροχρόνια επιχείρηση καταστολής με δυσμενείς συνέπειες για την ευρωπαϊκή της πορεία. Στο νότιο Ιράκ σιίτες Αραβες βρίσκονται εκτοπισμένοι από την εποχή του πολέμου στον Κόλπο στην Μπάσρα και σε άλλες πόλεις του Ιράκ. Πολλοί ακόμα διώχτηκαν από τους υγρότοπους στις εκβολές του Τίγρη και του Ευφράτη, όταν η κυβέρνηση στη Βαγδάτη αποφάσισε να καταστρέψει συστηματικά τον βιότοπο του πληθυσμού αυτού, με μεγάλης κλίμακας αποξηραντικά έργα. Σκοπός της τακτικής αυτής ήταν η εκμετάλλευση των σημαντικών κοιτασμάτων πετρελαίου που βρίσκονται στο υπέδαφος των υγροτόπων του Νότου. Από τον πληθυσμό των τετρακοσίων χιλιάδων που κάποτε κατοικούσαν στην περιοχή αυτή, μόνο σαράντα χιλιάδες απόμειναν. Αν οι Αμερικανοί θελήσουν να εφαρμόσουν τη δημοκρατία στο Ιράκ, τότε το 60% του πληθυσμού της χώρας που είναι σιίτες θα ελέγξει, τη νέα κυβέρνηση. Μολονότι οι Αραβες αυτοί στάθηκαν πιστοί στο Ιράκ κατά τον περσο-ιρακινό πόλεμο της δεκαετίας του 1980, οι σφαγές που τους επεφύλαξε ο Σαντάμ Χουσεΐν όταν εξεγέρθηκαν μετά την «καταιγίδα τη Ερήμου» το 1991, τους καθιστά σήμερα αστάθμητο παράγοντα. Η παρότρυνση των Αμερικανών να εξεγερθούν κατά της Βαγδάτης και η εγκατάλειψή τους στη διάθεση του Σαντάμ Χουσεΐν, δεν εγγυώνται για τα φιλικά προς τη Δύση αισθήματά τους. Το Ιράν αντίθετα στάθηκε φιλικό προς τους ομοδόξους του και κάποιοι από τους θρησκευτικούς ηγέτες των ιρακινών σιιτών βρίσκονται ακόμη υπό ιρακινή προστασία.
Το κεντρικό τμήμα του Ιράκ υπό την άρχουσα μειοψηφία των Σούντι που συνιστά κυρίως την πελατεία του κόμματος της εξουσίας Μπαθ, έχει τα περισσότερα να χάσει από την αμερικανική επίθεση: την εξουσία, την ακεραιότητα της χώρας, και για τα μέλη της πολυάριθμης πολιτικής ηγεσίας, τη ζωή τους. Θα είναι εξαιρετικά δύσκολο για οποιαδήποτε δύναμη κατοχής να αποτρέψει τις αντεκδικήσεις και τις μαζικές αυτοδικίες που θα προκύψουν μετά την ανατροπή του καθεστώτος Μπαθ.
Ευκαιρία για τους Ευρωπαίους
Εφόσον οι Αμερικανοί είναι αποφασισμένοι να πραγματοποιήσουν σύντομη επιχείρηση στο Ιράκ και να αφήσουν την περιοχή σε τραυματική κατάσταση στο κατώφλι της Ευρώπης, η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να ασχοληθεί εγκαίρως με τα μέτρα αποκατάστασης που θα πρέπει να ληφθούν την επομένη του πολέμου. Η ευκαιρία για τους Ευρωπαίους να επανακτήσουν το γόητρό τους στη Μέση Ανατολή, είναι μοναδική.
Σε τελευταία ανάλυση, όμως, θα ήταν ευχής έργον αν η Ενωμένη Ευρώπη προχωρούσε ένα βήμα παραπάνω –στο Ιράκ και αλλού- επιλέγοντας την προληπτική διπλωματία αντί να αρκείται στο εκ των υστέρων ρόλο της συμπληρωματικής πολιτικής.
·Θάνος Βερεμής: Καθηγητής στην έδρα Κ. Καραμανλή στο Fletcher School of Law & Dimplomacy, ΗΠΑ και μέλος του Δ.Σ. στο Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).
(Από την εφημερίδα Καθημερινή 19/02/03)