Η αβεβαιότητα στην Μέση Ανατολή, οι συνεχιζόμενες δολιοφθορές στην Νιγηρία, το αντάρτικο στις εκβολές του Νίγηρα, η διακοπή εξαγωγών από το Ιράκ, οι αναστατώσεις και η κάμψη της παραγωγής στην Βενεζουέλα, οι τυφώνες στον Κόλπο του Μεξικού και το γενικότερο τοπίο στη Μέση Ανατολή κάνουν άνω κάτω τις αγορές προσθέτοντας βάρη ανασφάλειας στις τιμές που τελικά διαμορφώνονται στον τομέα της ενέργειας.
Η Κίνα παράλληλα, καθώς και η Ινδία, με βουλιμία προσβλέπουν σε καινούργιες πηγές ενέργειας. Ο μέσος Αμερικανός σήμερα καταναλώνει περίπου 35 βαρέλια πετρελαίου τον χρόνο. Ο μέσος Ευρωπαίος γύρω στα 24 ενώ ο μέσος Κινέζος 5 και ο Ινδός 2,5-3. Και οι δύο τελευταίες χώρες, με πληθυσμό γύρω στα 2,4 δις κατοίκους, αναπτύσσονται με ετήσιους ρυθμούς από 8-10%. Εύλογα οι ανάγκες τους σε ενέργεια πιέζουν τις διεθνείς αγορές και τινάζουν στα ύψη τις τιμές του πετρελαίου.
Κοντά σε όλα αυτά, η Ρωσία βλέπει πλέον προς την Κίνα, αντί για την Δύση, σαν ένα καινούργιο πελάτη για τα αποθέματά της σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Οπως σημείωσε πετυχημένα ο Αμερικανός ειδικός Ντάνιελ Γιέργκιν, «η σχέση των δύο αυτών υπερδυνάμεων ήταν αναπόφευκτο να αρχίσει να στηρίζεται πλέον αντί για τον Μάρξ και τον Λένιν, στο πετρέλαιο και το αέριο». Αντικειμενικά πλέον για την Δύση, και την Ευρώπη ιδιαίτερα, τα υπαρκτά διαθέσιμα αποθέματα γίνονται όλο και λιγότερα.
Μέσα σε όλα αυτά αρχίζουν να αναδεικνύονται και τα ζητήματα των αγωγών των Βαλκανίων. Οπως σημειώνω και στο τελευταίο μου βιβλίο «Ολοκληρωτικός Πόλεμος για την Ενέργεια», τα γεγονότα που εκτυλίσσονται πάνω στην επιφάνεια του εδάφους έχουν συχνά μεγαλύτερη σημασία για την τιμή του πετρελαίου από τα αποθέματα που υπάρχουν κάτω από αυτό. Αν λ.χ. στο σημερινό κλίμα έντασης στη Μέση Ανατολή εμπλακεί και η Συρία ή ξεσπάσει θερμό επεισόδιο με το Ιράν, τότε η τιμή, μαζί και με το premium της ανασφάλειας, θα σκαρφαλώσει δίχως δυσκολία στα 140-150 δολ. το βαρέλι. Στα Βαλκάνια, Ρωσία και Δύση παίζουν ένα είδος θεάτρου σκιών. Οι Ρώσοι υπόσχονται αέριο και πετρέλαιο σχεδόν σε όλους. Ενώ ΕΕ και ΗΠΑ επιχειρούν να μπλοκάρουν την απόλυτη εξάρτηση από την Μόσχα.
Το πραγματικό πρόβλημα όμως δεν είναι αν οι αγωγοί θα είναι Ρωσικοί ή Δυτικοί. Αλλά τί προϊόντα θα μεταφέρουν. Σύμφωνα με την ρωσική νομοθεσία αγωγός που μεταφέρει ρωσικό προϊόν οφείλει να ελέγχεται από ρωσικές εταιρείες. Αυτό έχει ήδη γίνει με τον αγωγό πετρελαίου Μπουργκάς–Αλεξανδρούπολη. Το ίδιο θα γίνει με τον όποιο αγωγό αερίου στον οποίο το προϊόν που θα μεταφέρεται θα είναι ρωσικής ιδιοκτησίας. Το πρόβλημα είναι πως οι υπεσχημένοι αγωγοί είναι πολλοί. Και το διαθέσιμο πετρέλαιο και αέριο λίγο.
Μια τελευταία μελέτη του Research Institute for the Economics of the Gas Industry, (NIIGazekonomika), θυγατρικής εταιρείας μελετών της ρωσικής εταιρίας αερίου Γκάζπρομ, καταλήγει (Δεκέμβριο του 2005) στο συμπέρασμα πως σε λίγα χρόνια οι ανάγκες της ίδιας της Ρωσίας για αέριο θα έχουν τόσο πολύ αυξηθεί, ώστε να είναι ελάχιστα τα αποθέματα που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εξαγωγές, κατά κύριο λόγο, στην Ευρώπη. Η μελέτη επισημαίνει πως οι πελάτες της Γκάζπρομ, κυρίως οι ευρωπαϊκές χώρες, θα πρέπει έγκαιρα να στραφούν για τις ανάγκες τους στους παραγωγούς αερίου της Κεντρικής Ασίας - δίχως βέβαια να αναφέρει πως κι εκείνοι εξαρτώνται για τις εξαγωγές τους, για την ώρα, από το δίκτυο αγωγών της Γκάζπρομ. Και πως, παράλληλα, η Ρωσία –που θα χάσει πολύτιμα συναλλαγματικά έσοδα από την εξέλιξη αυτή- οφείλει να ενθαρρύνει την εξερεύνηση καινούργιων αεριοφόρων πεδίων, ώστε τουλάχιστον η εθνική κατανάλωση να μην αντιμετωπίσει προβλήματα. Δεν είναι τυχαίο πως πριν από τέσσερις μόλις μήνες ο Πρόεδρος της Γκάζπρομ και αντιπρόεδρος της ρωσικής κυβέρνησης Ντμίτρι Μεντβέντεφ, δήλωσε πως η εταιρεία δεν θα είναι σε θέση να εκπληρώσει τις υποσχέσεις που δίνει η κυβέρνησή του για αγωγούς προς όλες σχεδόν τις γειτονικές της χώρες (North Stream, South Stream, Blue Stream, προς Κίνα κλπ)!
Κοντά σε όλα αυτά, τρέχουσα ανάλυση του Derek Brower στο διεθνούς φήμης έγκυρο περιοδικό «Prospect» (“Gazprom’s Triumph”) προβλέπει την αύξηση των τιμών του αερίου με βάση την ευρωπαϊκή ζήτηση, τις αδυναμίες της υποτιθέμενα απελευθερωμένης ευρωπαϊκής αγοράς και την έλλειψη συντονισμένης ευρωπαϊκής πολιτικής στον τομέα των εισαγωγών με αποτέλεσμα την εμφάνιση κρίσης εξ ίσου οξείας με την πετρελαϊκή και στον τομέα του αερίου. Βέβαια η Μόσχα μόλις στις 29 Νοεμβρίου ανακοίνωσε την πρόθεσή της για μεγαλύτερες εξαγωγές. Με στήριγμα προφανώς την πεποίθησή της πως το Τουρκμενιστάν τελικά θα της παραχωρήσει την εμπορική εκμετάλλευση των αποθεμάτων του. Θα γίνει όμως τελικά έτσι;
Όλα αυτά δεν σημαίνουν πως οδηγούμεθα σε στενότητα παραγωγής ενέργειας γενικά. Πετρέλαιο και αέριο στο μέλλον θα υπάρξει διαθέσιμο. Είτε με την εξερεύνηση καινούργιων αποθεμάτων, είτε με την χρήση νέων τεχνολογιών ή ακόμη και με την αξιοποίηση άλλων πηγών –όπως οι Καναδικοί πετρελαιο-αμμόλοφοι. Αλλά τα διαθέσιμα αυτά δεν είναι ακόμη έτοιμα να βγουν στις αγορές. Και οι παραγωγοί πετρελαίου, αλλά σύντομα και αερίου, έχουν χάσει τον έλεγχο της κατανάλωσης.
Το ζήτημα είναι λοιπόν πως για να λειτουργήσουν οι αγωγοί που έχει υποσχεθεί η Μόσχα, είναι απαραίτητο να γεμίσουν με προϊόντα χωρών της Κεντρικής Ασίας. Δίχως το πετρέλαιο του Καζακστάν (πεδίο Κασαγκάν) δεν μπορεί να λειτουργήσει ο αγωγός Μπουργκάς–Αλεξανδρούπολη. Αλλά αυτό το πετρέλαιο το διαπραγματεύεται εμπορικά η αμερικανική Chevron. Που όμως είναι εκτός κονσόρτσιουμ του αγωγού. Αν τελικά συμμετάσχει, γιατί θα πρέπει υποχρεωτικά να αποκτήσει ποσοστά από το μερίδιο της Ελλάδας και της Βουλγαρίας; Και γιατί να μην μειωθεί το ποσοστό της Ρωσίας, που ελέγχει σήμερα διοικητικά τον αγωγό, αφού δεν μπορεί από μόνη της να τον γεμίσει;
Οσο για το αέριο, κανένας δεν γνωρίζει ακόμη πού θα καταλήξουν οι κυβερνήσεις των Τουρκμενιστάν, Αζερμπαϊτζάν και Καζακστάν. Εχουν υποσχεθεί ήδη την παραγωγή τους και στη Γκάζπρομ αλλά και στους Δυτικούς (ΕΕ και ΗΠΑ). Με το δικό τους αέριο θα λειτουργήσουν η θα περάσουν στην ανυπαρξία διαμετακομιστικοί αγωγοί και γεωστρατηγικά όνειρα. Ποιός διαπραγματεύεται με αυτούς για το προϊόν τους; Πάντως στα σίγουρα όχι η χώρα μας...