Ἡ συστηματική, κατευθυνόμενη ἰσλαμικὴ προπαγάνδα γιὰ τὴ μετατροπὴ τῆς Ἁγ. Σοφίας πάλι σὲ τζαμί κοντὰ 90 χρόνια ἀφότου μετατράπηκε σὲ μουσεῖο, δὲν προοιωνίζεται κάτι καλὸ γιὰ τὸ ὑπερχιλιετὲς μνημεῖο τῆς Χριστιανοσύνης. Οἱ χλιαρὲς ἕως χαμερπῶς γλοιώδεις «ἐκκλήσεις» καὶ «διαμαρτυρίες» διεθνῶν φορέων (συγκεκριμένες περιπτώσεις θὰ βρεῖ ὁ ἀναγνώστης σὲ διπλανὲς στῆλες) ἐξαντλοῦνται σὲ εὐχολόγια – φυσικὰ εἰς ὦτα μὴ ἀκουόντων! Καταλαβαίνεις, πὼς περισσότερο μετράει τὀ οἰκονομικὸ ἀλισβερίσι μὲ μιὰ ἀγορά ὀγδόντα ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων – κλασικὴ περίπτωση τὰ μισόλογα τῆς Ε.Ε.! Ἄλλοι πάλι, κάτω ἀπὸ τὴ βαριὰ σκιὰ τοῦ νεοσουλτάνου, καταφεύγουν σὲ ποντιοπιλατικὲς εὐχές, λ.χ. νὰ λειτουργήσει ὁ ναὸς ὡς κοινὸς τόπος λατρείας Χριστιανῶν καὶ Μουσουλμάνων, μιὰ καὶ «ἕνας εἶναι ὁ Θεός»: Ἀπορεῖς μὲ τὴν ἀφέλεια καὶ τὴν ἄγνοια στοιχειωδῶν ἀληθειῶν, ποὺ θυσιάζονται ἐν ὀνόματι ἑνὸς ἀνύπαρκτου θρησκειολογικοῦ συγκρητισμοῦ! Ἕνα καὶ μόνο ἐρώτημα ἀρκεῖ γιὰ ν᾽ ἀνατινάξει στὸν ἀέρα τέτοια φτηνὰ μισόλογα: Τί θὰ γίνουν τὰ ψηφιδωτὰ τῆς Ἁγ. Σοφίας καὶ τὰ ψηφιδωτὰ καὶ οἱ τοιχογραφίες τῆς Μονῆς τῆς Χώρας στὰ χέρια τῶν ριζοσπαστικοποιημένων μουλάδων; Ποιὸς θὰ τὰ σώσει ἀπὀ τὴν εἰκονοκλαστικὴ μανία τους, ὅπως συνέβη ἤδη στὴν Ἁγ. Σοφία Τραπεζοῦντος καὶ ἕπεται συνέχεια, ἐνόσῳ συνεχίζεται ἡ αὐτὴ κρατικὴ πολιτική, ποὺ θεωρεῖ τὰ μνημεῖα ἀποκλειστική της περιουσία; Καὶ ποῦ ἀπουσιάζει, τ ώ ρ α, ἡ Οὐνέσκο σὲ τόσο κρίσιμες στιγμές;
Ὑπάρχει καὶ ἡ στάση τῆς ἐκκωφαντικῆς σιωπῆς. Εἶναι ἐπὶ θύραις ἡ 15η Ἰουλίου, ποὺ ὁ νεοσουλτάνος θὰ ἀναγγείλει τὴν ἀπόφασή του γιὰ τὴν ῾Αγ. Σοφία, μιὰ καὶ ἔτσι ἔκριναν, μέσα σὲ 17 μόλις λεπτά, ἀνώτατοι Τοῦρκοι δικαστὲς στὶς 2 Ἰουλίου! Ἄκουσε κανεὶς καμία φωνὴ διαμαρτυρίας ἀπὸ τὶς κορυφὲς τῆς Δυτικῆς Χριστιανοσύνης (Ρωμαιοκαθολικούς, Προτεστάντες, Ἀγγλικανούς, Καλβινιστές κλπ.); Ἄκρα τοῦ τάφου σιωπή, θαρρεῖς καὶ ξαναβρίσκεσαι στὶς παραμονὲς τῆς Ἁλώσεως, τότε ποὺ οἱ ἀλλεπάλληλες ἐκκλήσεις τῶν Βυζαντινῶν πρὸς τὴ Δύση γιὰ βοήθεια ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν ἐξαερώνονταν μέχρι τὴν τραγικὴ 29η Μαΐου!
Ὄχι, δὲν ἔλειψαν οἱ γενναῖες φωνὲς ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ ἴσως δὲν θὰ τὸ ὑποψιαζόσουν! Πρῶτα ἀπὸ τὸν ἐμπερίστατο, μαρτυρικὸ Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη μας κ. κ. Βαρθολομαῖο στὸ κήρυγμά του τῆς 30ῆς Ἰουνίου, ἀνήμερα τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων. Καὶ μερικὲς μέρες ἀργότερα ἀπὸ τὸν μεγάλο του ἀνταγωνιστὴ μετὰ τὴν Πανορθόδοξη Σύνοδο τῆς Κρήτης (2016), τὸν Πατριάρχη Μόσχας κ. κ. Κύριλλο, ποὺ προειδοποίησε τὴν τουρκικὴ ἡγεσία γιὰ πιθανὲς δυσάρεστες ἐπιπτώσεις σὲ περίπτωση μεταβολῆς τοῦ στάτους-κβό τῆς Ἁγ. Σοφίας, τονίζοντας δεόντως τὸν ρόλο τοῦ σεπτοῦ μνημείου στὸν ἐκχριστιανισμὸ τῶν Ρώσων (989 μ.Χ.).
Ἡ ρωσικὴ παρέμβαση μᾶς ξαναγυρίζει στὴ ρίζα τοῦ προβλήματος, γιατὶ τὰ σύμβολα εἶναι ἐπικίνδυνα! Γιὰ τοὺς Ρώσους προσκυνητὲς τοῦ δέκατου αἰώνα ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία ἦταν συνώνυμο τοῦ μυστικοῦ (ἀκτίστου) φωτὸς καὶ τῆς ἀγγελικῆς (βυζαντινῆς) μουσικῆς, μία φανέρωση τῆς σωστικῆς Ἀλήθειας. Καταλαβαίνουμε τὸ μυστηριῶδες φῶς μέχρι σήμερα, ἀλλὰ εἶναι χαμένη πιὰ ἡ μουσική, μὲ μιὰ ἀμυδρὴ ἰδέα της ἀπὀ τὸ πρόσφατο πείραμα ἐξομοίωσης στὸ Πανεπιστήμιο Στάνφορντ (ΗΠΑ).
Λίγο ἀργότερα οὶ Ρῶσοι ἔχτισαν μιὰν ἄλλη Ἁγία Σοφία στὸ Κίεβο, ποὺ τὴ θαυμάζουμε μέχρι σήμερα, ἀλλὰ δὲν εἰπώθηκε ποτέ, ὅσο γνωρίζω, πὼς εἶναι ἐφάμιλλη τοῦ προτύπου της, ἀκριβῶς διότι στερεῖται τῶν πνευματικῶν συνδηλώσεων τῆς ἀρχικῆς, ὅπως ἄλλωστε ὅλες οἱ μεσαιωνικὲς Ἅγιες Σοφίες σὲ ὀρθόδοξες χῶρες καὶ στὴν Ἰταλία! Στὸ ἰουστινιάνειο ἀρχιτεκτόνημα ἡ πατρογονικὴ κληρονομιὰ τοῦ ἀρχαίου κόσμου ἑνώθηκε μὲ τὴ βυζαντινή, ὀρθόδοξη ὑπερβατικότητα, μεταμορφωνόμενη μὲ τρόπο πραγματικὰ θαυμαστὸ σὲ ἐνυπόστατη ἔκφραση τῆς Σοφίας τοῦ Θεοῦ, δηλαδὴ τοῦ Λόγου, τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Υἱοῦ – Φῶς ἐκ φωτὸς, Θεὸς ἀληθινὸς ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ! Δὲν εἶναι λοιπὸν ἕνα ἁπλὸ κτίσμα, εἶναι ἡ σωματοποιημένη ἔκφραση τῆς Ἀλήθειας τῆς Θείας Ἐνσάρκωσης!
Ὧρες κρίσιμες γιὰ τὸ σεβάσμιο μνημεῖο καὶ θὰ εὐχόταν κανεὶς νὰ ἐγκύπταμε, μικροὶ-μεγάλοι, στὸν πρόσφατο Ὁδηγό τοῦ Χριστόφορου Σωφρονίου, Τὸ Εἰσοδικὸ τῆς Ἁγίας Σοφίας, Ἀθήνα (Δόμος) 2019, ποὺ μᾶς χειραγωγεῖ ἐμπνευσμένα σὲ ὅλα τὰ μυστικὰ τοῦ θαυμαστοῦ δημιουργήματος. Ὅπως ὀρθὰ λέει ὁ ἴδιος ὁ συγγραφέας, ἡ Ἁγ. Σοφία «εἶναι πεδίο ἄσκησης μεταφυσικῆς» – θὰ πρόσθετα καὶ αὐτογνωσίας!
Δὲν ξέρω πόσο δικαιούμαστε ν᾽ ἀπελπιζόμαστε γιὰ τὴν ἐξ ἀνθρώπων βοήθεια, πάντως ἀπὸ τὰ ἐφηβικά μου χρόνια μὲ καταδιώκει ἡ πυκνὴ γραφὴ τοῦ Στέφαν Τσβάϊχ, ὅταν περιγράφει μὲ μελανὰ χρώματα τὴν Ἅλωση τοῦ Βυζαντίου στὸ βιβλίο του Οἱ μεγάλες ὧρες τῆς ἀνθρωπότητας. Ἀντιγράφω ἀπὸ τὸ τέλος τῆς σπουδαίας μετάφρασης τῆς Σοφίας Σπανούδη (Ἀθήνα: Ἴκαρος, τρίτη ἔκδοση, 1954): «Ὁ μεγάλος Σταυρός, ποὺ ἦταν ὑψωμένος στὴν κορυφὴ τοῦ κεντρικοῦ θόλου τῆς Ἁγίας Σοφίας κι ἅπλωνε ἀπὸ χίλια χρόνια τὰ χέρια του γιὰ ν᾽ ἀγκαλιάσει ὅλη τὴν παγκόσμια θλίψη, ρίχνεται κάτω μὲ βαρὺ γδοῦπο. Ὁ κρότος αὐτὸς ἀντηχεῖ φοβερὰ μέσα στὸν ἱερὸ Ναὸ κ᾽ ἔξω ἀπ᾽ αὐτόν, μακρυά, στὰ πέρατα τοῦ κόσμου! Στὴν πτώση του αὐτή, συνταράζεται ὅλη ἡ Δύση. […] Βλέπει φανερὰ πὼς ἡ ἔνοχη ἀδιαφορία της τῆς ἔφερε τὴν εἰσβολὴ μιᾶς καταστρεπτικῆς δύναμης, ποὺ θὰ παραλύσει ἐπὶ αἰῶνες ὁλόκληρους τὶς δικές της δυνάμεις».
Ἀκούει κανεὶς σήμερα τέτοιες φωνές;
Πάλι μὲ χρόνια, μὲ καιρούς…
*Πρ. Καθηγητὴς Βυζαντινῆς Ἀρχαιολογίας στὸ Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Κυριακάτικη Δημοκρατία στις 12/7/2020.
Ως εικαστική πλαισίωση, ψηφιδωτό που βρίσκεται στην Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως.
(από antifono.gr)