H Διεθνής συνάντηση στο Μπαλί που συγκλήθηκε αυτόν το μήνα θα έθετε ένα πλαίσιο κανόνων μέσω των οποίων θα επιχειρούσε να αποτρέψει την επερχόμενη καταστροφή εξαιτίας της αλλαγής του κλίματος.
Σήμερα, δεν υπάρχει πλέον καμιά αμφιβολία ότι οι εκπομπές ρύπων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, όπως το διοξείδιο του άνθρακα, οδηγούν σε σημαντικές κλιματικές μεταβολές. Ούτε υπάρχει πλέον καμιά αμφιβολία ότι αυτές οι αλλαγές συνοδεύονται από τεράστιο κόστος. Το ερώτημα που τίθεται δεν είναι πλέον κατά πόσο πρέπει να λάβουμε τα μέτρα μας, αλλά πώς θα ελέγξουμε με αποτελεσματικό τρόπο τις αυξημένες εκπομπές ρύπων.
Το Πρωτόκολλο του Κιότο αν και αποτέλεσε ένα μεγάλο επίτευγμα, δεν κατόρθωσε να ελέγξει το 75% των πηγών εκπομπών ρύπων. Οι ΗΠΑ, ο μεγαλύτερος ρυπαντής του κόσμου, αρνήθηκε να την υπογράψει (με τη νέα κυβέρνηση της Αυστραλίας να έχει υπογράψει το Πρωτόκολλο του Κιότο, οι ΗΠΑ αποτελούν πλέον τη μοναδική εξαίρεση μεταξύ των προηγμένων βιομηχανικών χωρών).
Οσον αφορά στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν ορίσθηκαν συγκεκριμένα όρια ρύπανσης, όμως σε ένα όχι τόσο απώτερο μέλλον εκτιμάται ότι θα επιβαρύνουν και αυτές τουλάχιστον κατά το ήμισυ τον κόσμο με εκπομπές ρύπων. Επιπλέον, καμιά πρόνοια δεν ελήφθη για την αποψίλωση των δασών, η οποία επιβαρύνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου σε τόσο μεγάλο ποσοστό όσο και οι ΗΠΑ.
ΗΠΑ και Κίνα βρίσκονται σε μια κούρσα δρόμου διεκδικώντας τον τίτλο του μεγαλύτερου ρυπαντή του κόσμου. Βέβαια, εδώ και αρκετό καιρό οι ΗΠΑ έχουν κατακτήσει τον τίτλο, όμως τα επόμενα χρόνια η Κίνα θα διεκδικήσει αυτά τα θλιβερά πρωτεία. Με φιλοδοξίες ακολουθεί στην τρίτη θέση η Ινδονησία, εξαιτίας του ταχύτατου ρυθμού αποψίλωσης των δασικών της εκτάσεων.
Μία από τις συγκεκριμένες δράσεις που έπρεπε να αναληφθούν στο Μπαλί ήταν η υποστήριξη για την πρωτοβουλία Rainforest Coalition, μια ομάδα αναπτυσσόμενων κρατών που αναζητούν βοήθεια για να διατηρήσουν ανέπαφα τα δάση τους.
Οι χώρες αυτές, παρέχουν παγκοσμίως περιβαλλοντικές υπηρεσίες για τις οποίες δεν ανταμείβονται. Εχουν ανάγκη τους οικονομικούς πόρους και τα κίνητρα για να διατηρήσουν τις δασικές τους εκτάσεις. Τα παγκόσμια οφέλη που απορρέουν από την υποστήριξή τους, υπερβαίνουν κατά πολύ τα κόστη της βοήθειας που ζητούν.
Η χρονική συγκυρία της διάσκεψης δεν ήταν ευνοϊκή. Ο Τζορτζ Μπους, δύσπιστος εδώ και πολύ καιρό για τις συνέπειες του φαινομένου του θερμοκηπίου και ένας από τους φανατικούς υπονομευτές της πολυμερούς συμφωνίας, παραμένει πρόεδρος των ΗΠΑ. Οι στενές του σχέσεις με την πετρελαιοβιομηχανία τον κάνουν να αποστρέφεται το ενδεχόμενο να πρέπει να καταβάλλουν οι ΗΠΑ το τίμημα της συμβολής της πετρελαιοβιομηχανίας στη μόλυνση του περιβάλλοντος.
Παρ' όλα αυτά, οι συμμετάσχοντες στη διάσκεψη του Μπαλί θα μπορούσαν να είχαν συμφωνήσει σε ορισμένες αρχές, «οδηγούς» για τις μελλοντικές διαπραγματεύσεις. Μεταξύ αυτών των αρχών περιλαμβάνονται: Πρώτον, οι λύσεις στο παγκόσμιο πρόβλημα του φαινομένου του θερμοκηπίου απαιτούν τη συμμετοχή όλων των χωρών.
Δεύτερον, δεν πρέπει να υπάρχουν «μοναχικοί καβαλάρηδες», έτσι ώστε οι εμπορικές κυρώσεις, ο μόνος τρόπος αποτελεσματικής αντίδρασης που διαθέτει η διεθνής κοινότητα, να μπορούν να επιβάλλονται σε όσους δεν δέχονται να συμπορευθούν με τους άλλους.
Τρίτον, το πρόβλημα του φαινομένου του θερμοκηπίου είναι τόσο ευρύ, που απαιτεί τη χρησιμοποίηση κάθε δυνατού μέσου για την επίλυσή του.
Η παροχή καλύτερων κινήτρων θα πρέπει να είναι μέρος της λύσης. Υπάρχει όμως, μια έντονη αντιπαράθεση αναφορικά με το ποιο σύστημα αποδίδει καλύτερα στο πλαίσιο του Πρωτοκόλλου του Κιότο: το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων ή επιβολή φόρων;
Το πρόβλημα με το Πρωτόκολλο του Κιότο εστιάζεται στην οριοθέτηση ορίων, αποδεκτών τόσο από τις αναπτυγμένες όσο και από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η χορήγηση δικαιωμάτων για ελεγχόμενες εκπομπές ρύπων ισοδυναμεί με σπατάλη χρημάτων, πιθανότατα εκατοντάδων δισ. δολαρίων.
Η βασική αρχή του Κιότο ότι οι χώρες που εξέπεμπαν περισσότερο το 1990, επιτρέπονται να συνεχίζουν να εκπέμπουν περισσότερους ρύπους στο μέλλον, είναι απαράδεκτη για τις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς εκχωρεί περισσότερα δικαιώματα εκπομπής ρύπων σε χώρες με υψηλότερο ΑΕΠ.
Η μόνο αρχή που είναι ηθικά αποδεκτή είναι ίσα δικαιώματα εκπομπής κατά κεφαλή (συνοδευόμενα από ορισμένες τροποποιήσεις - για παράδειγμα, οι ΗΠΑ έχουν ήδη εξαντλήσει το μερίδιό τους στη μόλυνση της ατμόσφαιρας, έτσι θα πρέπει να έχουν λιγότερα δικαιώματα εκπομπών ρύπων).
Ομως, η υιοθέτηση τέτοιων προτύπων συνεπάγεται ενδεχομένως τόσο μεγάλες καταβολές κονδυλίων από τις αναπτυγμένες προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, τις οποίες δυστυχώς δεν πρόκειται να αποδεχθούν οι πρώτες χώρες.
Η οικονομική αποτελεσματικότητα απαιτεί ότι αυτοί που προκαλούν τις εκπομπές ρύπων θα πρέπει να πληρώσουν το κόστος, και ο απλούστερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι μέσω της επιβολής φόρου άνθρακα. Θα έπρεπε να υπάρξει μια διεθνής συμφωνία στο πλαίσιο της οποίας κάθε χώρα θα καλείτο να επιβάλει ένα φόρο άνθρακα, σε ένα συμφωνηθέν συγκεκριμένο ποσοστό (ανάλογο του παγκόσμιου κοινωνικού κόστους).
Πράγματι, είναι πολύ πιο λογικό να φορολογούνται «κακά πράγματα», όπως η μόλυνση, αντί να φορολογούνται «καλά πράγματα» όπως η εργασία και οι αποταμιεύσεις. Ενας αντίστοιχος φόρος θα είχε παγκόσμια αποτελεσματικότητα.
Φυσικά, οι ρυπογόνες βιομηχανίες προτιμούν το σύστημα εμπορίας εκπομπών δικαιωμάτων ρύπων. Ενώ τους παρέχει ένα κίνητρο για να μη μολύνουν, τα δικαιώματα εκπομπών ρύπων αντισταθμίζουν τα ποσά που θα έπρεπε να καταβάλλουν στην περίπτωση της λειτουργίας ενός συστήματος επιβολής φόρων.
Μάλιστα ορισμένες εταιρείες, μπορεί να αποκομίσουν κέρδη από μια τέτοια συμφωνία. Επιπλέον, η Ευρώπη έχει συνηθίσει την ιδέα της εμπορίας ρύπων, και πολλοί διστάζουν να δοκιμάσουν ένα εναλλακτικό σύστημα. Παρ' όλα αυτά, ουδείς έχει προτείνει αποδεκτούς κανονισμούς για τον καθορισμό δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων.
Για ορισμένους, αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα. Με τις αναπτυσσόμενες χώρες να έχουν να χάσουν πολύ περισσότερα από τις ανεπτυγμένες χώρες σε περίπτωση που δεν ληφθεί κανένα μέτρο για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου φαινομένου του θερμοκηπίου, πολλοί πιστεύουν ότι θα πρέπει να φιλοτιμηθούν, να απειληθούν ή να παρακινηθούν να γίνουν μέλη μιας παγκόσμιας συμφωνίας. Οι ανεπτυγμένες χώρες θα πρέπει να υπολογίσουν το ελάχιστο όριο που πρέπει να καταβάλλουν οι αναπτυσσόμενες χώρες για να ακολουθήσουν.
Ομως, οι αναπτυσσόμενες χώρες ανησυχούν ότι μια νέα συμφωνία για τις εκπομπές ρύπων, όπως και τόσες άλλες διεθνείς συμφωνίες, θα τους φέρει σε μειονεκτική θέση. Αλλωστε, η λογική της realpolitik κυβερνά. Ομως, σήμερα ο κόσμος είναι εντελώς διαφορετικός συγκριτικά με πριν από 25 ή και 10 χρόνια. Η αύξηση του αριθμού των δημοκρατιών σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, δείχνει ότι οι πολίτες τους απαιτούν ίση μεταχείριση.
Οι ηθικοί κανόνες εξακολουθούν να έχουν σημασία. Οι συμμετάσχοντες στη διάσκεψη του Μπαλί θα πρέπει να το έλαβαν αυτό υπόψη τους: το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι πολύ σημαντικό θέμα για να παραμείνει δέσμιο άλλης μιας προσπάθειας σύνθλιψης των φτωχών.
* Ο κ. Joseph Stiglitz είναι κάτοχος Νόμπελ Οικονομίας. Το τελευταίο του βιβλίο είναι «Μaking Globalization Work».
(δημοσιεύτηκε στη ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ στις 18/12/07)