Τα εγκαίνια της λειτουργίας του αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου από την Τουρκία στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκαν, μετά από αλλεπάλληλες αναβολές, από τους πρωθυπουργούς των δύο χωρών, με την παρουσία του υπουργού Ενέργειας των ΗΠΑ και την απουσία του αρμόδιου Ευρωπαίου επιτρόπου, το 2007, και μέσα σε κλίμα γενικής ευφορίας. Η κατασκευή και αξιόπιστη λειτουργία του αγωγού αποτελεί γεγονός μείζονος οικονομικής σημασίας για την εθνική οικονομία, καθώς ενισχύει την ασφάλεια τροφοδοσίας της χώρας σε φυσικό αέριο, αυξάνοντας και διαφοροποιώντας τις πηγές τροφοδοσίας της σε αυτό το αυξανόμενης σημασίας ενεργειακό καύσιμο. Επιπλέον, ο αγωγός αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου αγωγού που στοχεύει στη μεταφορά φυσικού αερίου από το αζέρικο κοίτασμα του Shah Deniz (τουλάχιστον) προς την Ιταλία και ενδεχομένως άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ήδη, προς αυτή την κατεύθυνση διεξάγονται από ετών συζητήσεις και διαπραγματεύσεις μεταξύ των ενδιαφερόμενων κυβερνήσεων και εταιρειών της Ιταλίας, της Ελλάδας, της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν, με παράλληλη υπογραφή αντίστοιχων μνημονίων κατανόησης (ΜoU).
Λειτουργία
Ο αγωγός, μέχρι τη στιγμή έναρξης της λειτουργίας του, αποτέλεσε μια απτή επιτυχία των ελληνικών κυβερνήσεων και των στελεχών της ΔΕΠΑ που χειρίσθηκαν το θέμα αυτό.
Η κατασκευή και αναμενόμενη αξιόπιστη λειτουργία του θεωρήθηκε ως η αρχή υλοποίησης της πολιτικής της Ε.Ε. για τη διαφοροποίηση των πηγών τροφοδοσίας της, με τη δημιουργία ενός ενεργειακού διαδρόμου, του νότιου ενεργειακού διαδρόμου, από τα κοιτάσματα της Κασπίας, της Κεντρικής Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της Β. Αφρικής (Αίγυπτος) προς τις μεγάλες καταναλώσεις της Ε.Ε.
Η αισιοδοξία αυτή, ιδιαίτερα ως προς την αξιοπιστία της πρότασης, υπέστη σοβαρό πλήγμα όταν την 5η Ιανουαρίου 2008 κατά τη ΔΕΠΑ (ή την 2α Ιανουαρίου 2008 κατά την BOTAS) διεκόπη η παροχή αερίου προς την Ελλάδα. Αν και η διακοπή αυτή στέρησε την ελληνική αγορά μόλις 1,3 εκ. m3 ημερησίως, εν τούτοις θέτει εκ των πραγμάτων το θέμα της αξιοπιστίας του όλου εγχειρήματος, πολύ περισσότερο που στο μέλλον αναμένεται ότι μέσω αυτού θα διέρχονται περί τα 12 δισ. m3 προς Ελλάδα και Ιταλία.
Η τουρκική πλευρά επικαλέσθηκε προβλήματα στην ικανοποίηση της εσωτερικής ζήτησής της, που την οδήγησαν στη διακοπή των εξαγωγών προς την Ελλάδα. Αν και οι συνθήκες με τις οποίες έγινε η διακοπή δεν είναι πλήρως γνωστές, ιδιαίτερα αν η ελληνική πλευρά συμφώνησε εκ των προτέρων και με ποιους όρους σε αυτή, η εκ των πραγμάτων αδυναμία της BOTAS να εγγυηθεί την τροφοδοσία του αγωγού θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη σε μελλοντικές συμφωνίες. Βεβαίως, η τουρκική πλευρά αντιμετωπίζει προβλήματα τροφοδοσίας της σε φυσικό αέριο από το Ιράν, αλλά η συμφωνία προμήθειας της Ελλάδος σήμερα και της Ιταλίας αύριο δεν έγινε υπό την αίρεση της κάλυψης των αναγκών της εσωτερικής αγοράς της Τουρκίας και επομένως δεν θα έπρεπε η τουρκική πλευρά να θεωρεί ως επιτρεπτή πολιτική την εκ των πραγμάτων εξαγωγής των προβλημάτων της στις χώρες της Ε.Ε. προς τις οποίες επιδιώκει να αναγνωρισθεί ως αξιόπιστος εναλλακτικός διακομιστής φυσικού αερίου.
Αξιοπιστία
Καθώς το διακύβευμα δεν είναι οι συγκεκριμένες ποσότητες φυσικού αερίου τις οποίες στερήθηκε η ελληνική αγορά, αλλά η διαμορφούμενη αξιοπιστία της υπό διαμόρφωση νότιας όδευσης, θα ήταν χρήσιμη μία περισσότερο λεπτομερής προσέγγιση των εξελίξεων που προηγήθηκαν.
Η τουρκική πλευρά ανακοίνωσε ότι το Ιράν διέκοψε της τροφοδοσία της Τουρκίας με 20 εκατ. m3 ημερησίως, επικαλούμενο τις άσχημες καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή και τη διακοπή τροφοδοσίας του από το Τουρκμενιστάν, από το οποίο εισάγει 8 δισ. m3 ετησίως. Αν και το Ιράν επιμένει ότι ποσότητες της τάξης των 4 - 5εκατ. m3 συνεχίζουν να τροφοδοτούν την Τουρκία, η τελευταία ανακοίνωσε ότι η κατανάλωση στην αγορά της μειώθηκε από 142 εκατ. m3 σε 124 εκ. m3 ημερησίως.
Διακοπή
Ανεξαρτήτως του αν η διακοπή της τροφοδοσίας της Τουρκίας από το Ιράν υπήρξε πλήρης ή μερική, γεγονός είναι ότι αυτή οφείλεται στη διακοπή των ημερήσιων εισαγωγών του Ιράν από το Τουρκμενιστάν, που ανέρχονται στα 23 εκατ. m3. Εξηγώντας τους λόγους της διακοπής αυτής, ο αντίστοιχος υπουργός Ενέργειας του Τουρκμενιστάν, Baymurat Hojamuhammedor, ανακοίνωσε, στις 2 Ιανουαρίου, ότι η παροδική διακοπή της τροφοδοσίας του Ιράν οφείλεται «μόνο στην αναγκαιότητα εκτέλεσης κάποιων τεχνικών επισκευών για την καλύτερη χρήση του αγωγού φυσικού αερίου Τουρκμενιστάν - Ιράν».
Δικαιολογία που δεν έπεισε ούτε τους Ιρανούς, ούτε κανέναν άλλο, καθώς τέτοιου είδους εργασίες δεν πραγματοποιούνται σε περιόδους αιχμής της ζήτησης τον χειμώνα, αλλά στη διάρκεια του καλοκαιριού. Προβάλλονται, όμως, όταν ο προμηθευτής επιθυμεί να επαναδιαπραγματευθεί τους όρους εκτέλεσης ενός υφιστάμενου συμβολαίου, προκειμένου να ζητήσει μη συμβατικά προβλεπόμενη αύξηση της τιμής διάθεσης του προϊόντος. Η ερμηνεία της μη ομολογούμενης, αλλά εικαζόμενης, απαίτησης του Τουρκμενιστάν για αύξηση της τιμής μπορεί να αναζητηθεί στη συμφωνία με τη Ρωσία (Gazprom).
Σύμφωνα με τη συμφωνία αυτή, η Gazprom δέχθηκε να αυξήσει την τιμή αγοράς των 1.000 m3 φυσικού αερίου από 100 δολ. σε 130 δολ. στις αρχές του 2008 και σε 150 δολ. στο δεύτερο εξάμηνο του 2008. Αυτή η απροσδόκητα σημαντική αύξηση υποστηρίχθηκε ότι θα επιτρέψει στο Τουρκμενιστάν να επιταχύνει την κατασκευή του νέου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου στην ανατολική πλευρά της Κασπίας, που θα συνδέει αντίστοιχα κοιτάσματα του Τουρκμενιστάν και του Καζακστάν με το ρωσικό σύστημα αγωγών, το οποίο -όπως ανακοινώθηκε από τη Gazprom- σχεδιάζεται να ενωθεί με τις χώρες της Ε.Ε. (Βουλγαρία - Ελλάδα - Ιταλία) μέσω υποθαλάσσιου αγωγού στον Εύξεινο Πόντο, παρακάμπτοντας την Ουκρανία και την Τουρκία (South Stream). Καθώς η αξιοπιστία του εγχειρήματος μεταφοράς φυσικού αερίου προς τις χώρες της Ε.Ε. από ανεξάρτητες του διηπειρωτικού ρωσικού δικτύου πηγές και οδεύσεις υφίσταται ισχυρά πλήγματα, μια επιπλέον πληροφορία ενισχύει τη θέση της Gazprom στο γεωπολιτικό παίγνιο.
Παραδόσεις
Η Gazprom ανακοίνωσε ότι μετά από αίτημα της BOTAS αύξησε τις παραδόσεις στην Τουρκία, μέσω των αγωγών Blue Stream από 30εκατ. m3 σε 38 εκατ. m3/ημερησίως, ενώ αντίστοιχο αίτημα υποβλήθηκε από τη ΔΕΠΑ για αύξηση των παραδόσεων κατά 1,5 εκατ. m3 ημερησίως και επιπλέον δήλωσε ότι «η Gazprom για μια ακόμη φορά ικανοποίησε αίτημα έκτακτης ανάγκης πελάτη της για επιπλέον ποσότητες φυσικού αερίου εγκαίρως». Μια δήλωση με σαφείς αναφορές, αυξημένη βαρύτητα και πολλαπλούς αποδέκτες, που δεν θα πρέπει να αγνοηθεί από την ελληνική, ιταλική και τουρκική πλευρά, αλλά ιδιαίτερα από την Ε.Ε., όσο η τελευταία δεν επιτυγχάνει να αναπτύξει μια αποτελεσματική ενεργειακή πολιτική στην ευρύτερη περιοχή.
* Ο Δημ. Μαυράκης είναι Διευθυντής του Κέντρου Ενεργειακής Πολιτικής και Ανάπτυξης
(δημοσιεύτηκε στην ΗΜΕΡΗΣΙΑ στις 19/1/2008)