Σπύρος Μαντάς: «Γεφυρογραφία της Πίνδου»

Για τη σπουδή των πέ­τρι­νων γε­φυ­ριών, τα πε­ρι­ε­χό­μενα που συ­νι­στούν την ι­στο­ρία τους κα­τα­τάσ­σον­ται σε τρία μέρη, που εί­ναι: 

Α. Ταυ­τό­τητα –τέ­χνη και τε­χνική: Τόμος Ι, «Ύστεροι Μαΐστορες!»

Πρώτα, οι μαστόροι, κι ας μην είναι το κύριο θέμα. Όμως η έμμεση προσέγγιση αποδεικνύεται συχνά σοφή. Αρκεί ο δημιουργός να ταυτίζεται με το έργο του. Και τότε δεν γινόταν αλλιώς -δεν υπήρχε παντοδυναμία να αυθαδιάσεις. Είναι οι πρωτεργάτες, αυτοί που γεφύρωναν το άπειρο. Αυτοί που σκάλιζαν την πέτρα, που έχτιζαν το γεφύρι. Σε αυτούς αναφέρεται ο πρώτος τόμος στους Πε­τρά­δες, Γε­φυ­ρά­δες Μα­στο­ρο­γε­νιές και Σιακάδες.

Χτού­σανε τον κό­σμο όλο, / χτού­σανε και τα γι­ο­φύ­ρια του…

Έτσι εί­ναι: για όλα όσα φτι­ά­ξανε, κο­πί­α­σαν πολύ· για τα γε­φύ­ρια ό­μως, πε­ρισ­σό­τερο τόλ­μη­σαν. Τόλ­μη­σαν -ε­ξο­μο­λο­γή­θη­καν- για τα καμ­πα­να­ριά, γι­ατί έ­πρεπε να «ση­κω­θούν» ψηλά, τόλ­μη­σαν και για τα γε­φύ­ρια, γι­ατί έ­πρεπε να “φύ­γουν” α­πέ­ναντι, πέρα απ’ το νερό, α­ψη­φών­τας νό­μους και βα­ρύ­τητα.

Ο λό­γος, για αυ­τούς που τα βά­λανε με την πέ­τρα, που πά­λε­ψαν μαζί της και την νί­κη­σαν. Όχι γι­ατί υ­πήρ­ξαν πιο σκλη­ροί -ψυ­χού­λες πα­ρέ­με­ναν-, αλλά γι­ατί φέρ­θη­καν έ­ξυ­πνα. Της άλ­λα­ξαν με νό­ημα το σχήμα, τη συν­δύ­α­σαν με άλ­λες και πο­ρεύ­τη­καν δί­χως τύψη. Και κά­πως έτσι, ε­πειδή το α­γώγι κά­νει τον α­γω­γι­άτη, γί­ναν μα­στό­ροι της τέ­χνης και της ζωής. Την τε­λευ­ταία βέ­βαια δεν την χόρ­τα­σαν, μα κι αυτό, κατά μία ά­ποψη, συ­νι­στά κα­τά­κτηση. Η κού­ραση χω­ρίς ε­νο­χές εί­ναι προ­σω­ρινή και αυ­τοί για τί­ποτα δεν ντρά­πη­καν. Ε­πι­στρέ­φον­τας απ’ το τα­ξίδι -ούτε το τσί­πουρο δεν χρει­ά­ζον­ταν τότε- ξα­νά­βλε­παν τη γυ­ναίκα τους και τα παι­διά τους κατά τι με­γα­λύ­τερα και χαί­ρον­ταν δι­πλά. Δη­λαδή ξε­χνού­σαν ό,τι τους είχε πι­κρά­νει στο «κουρ­μπέτι», την ε­ρη­μιά του κό­σμου, και νι­ώ­θαν και πάλι νοι­κο­κύ­ρη­δες.

 Τον βίο και την πο­λι­τεία λοι­πόν αυ­τών των αν­θρώ­πων θέ­λουμε να δι­η­γη­θούμε σε τούτο, τον πρώτο τόμο της «Γε­φυ­ρο­γρα­φίας» μας. Το πώς, σιγά-σιγά όσο και ε­πώ­δυνα, έ­γινε η ι­στο­ρία τους πα­ρα­μύθι. Τους α­πο­κα­λέ­σαμε “ύ­στε­ρους”, γι­ατί τους τε­λευ­ταί­ους μόνο γνω­ρί­σαμε, τους ο­ρα­τούς κρί­κους μιας α­λυ­σί­δας που η αρχή της α­γνο­εί­ται. Ω­στόσο, από έν­στι­κτο και αρ­κε­τές εν­δεί­ξεις -δεν λεί­πουν και οι α­πο­δεί­ξεις- πι­στεύ­ουμε πως η τέ­χνη στα συγ­κε­κρι­μένα μέρη ε­ξα­σκού­ταν για αι­ώ­νες -εξ ου και το βυ­ζαν­τινό Μα­ΐ­στο­ρες! Πολλά βέ­βαια τα ε­ρω­τη­μα­τικά, ευ­τυ­χώς αρ­κε­τές και οι α­παν­τή­σεις… 

Β. Κα­τα­γραφή –20 ο­δοι­πο­ρικά: Τόμοι ΙΙ, ΙΙΙ και ΙV, Τα «Ηπειρώτικα» Πετρογέφυρα!

Ύστερα, τα ίδια τα γεφύρια, τα μέσα για απέναντι. Αμέτρητα περάσματα ηδονής, όπου η αίσθηση διαφοροποιείται. Και δεν πλήττεις. Γιατί αλίμονο αν αρκεστείς στις εικόνες και τα κλικ της φωτογραφικής. Πρέπει να αφουγκραστείς τη σοφία της κάθε πέτρας ξεχωριστά - συσσωρευμένη σε πολιορκεί από παντού. Μύθος η σκληράδα της! Αφέθηκε να σμιλευτεί από χέρια πανάξια, να διαμορφωθεί κατάλληλα για να ταιριάξει σε γύρισμα, μέχρι που, στο αποκορύφωμα, να κλειδώσει. Συνιστούν θαύμα τα πετρογέφυρα, είσοδο στο άγνωστο με εξασφαλισμένη την επιστροφή. Αλλά, αυτό δεν σημαίνει μέτρο, ελευθερία επιλογής; Που τελικά, πειστικά, ξαναγράφει την ιστορία ως παραμύθι.

Έτσι λοι­πόν, λέει, και γι’ αυτό, χτί­στη­καν τα πρώτα γε­φύ­ρια! Μα ε­δω­πάνω, στην Ή­πειρο, φαί­νε­ται πως ο σα­τα­νάς το πα­ρά­κανε. Α­μέ­τρη­τοι οι λάκ­κοι, τα ρέ­ματα που σκά­ρωσε, να γί­νον­ται ύ­πουλα πο­τά­μια, να τρέ­χουν για τη θά­λασσα με βουή και α­πει­λών­τας. Φό­βος, τρό­μος και θά­να­τος παν­τού..! Ε, τι να σου κά­νουν και οι αγ­γέ­λοι; Ήρ­θαν, εί­δαν, έ­στη­σαν 9 γε­φύ­ρια, 9 γερά Θε­ο­γέ­φυρα, και τρά­βη­ξαν για αλ­λού. Κι α­πέ­μει­ναν οι άν­θρω­ποι α­νήμ­πο­ροι, με το πα­ρά­πονο και την α­γω­νία να τους πα­ρα­λύει… Αλλά κά­ποια στι­γμή -δεν γι­νό­ταν αλ­λιώς-, κά­ποιοι τους, οι πιο θαρ­ρα­λέοι, το γύ­ρι­σαν σε πεί­σμα και προ­σπά­θη­σαν να μι­μη­θούνε τους αγ­γέ­λους. Μα δεν ή­ταν κα­θό­λου εύ­κολο και αρ­κε­τοί γκρε­μοτ­σα­κί­στη­καν. Δυο, τρεις που τα κα­τά­φε­ραν, πα­ρα­λίγο να βρουν και τον μπελά τους -α­πί­στευτο! Τους κα­τη­γό­ρη­σαν για μά­γους –πού α­κού­στηκε να στέ­κουν στον α­έρα οι πέ­τρες! Τούτα εί­ναι έργα τού σα­τανά, τους πέ­τα­ξαν κα­τά­μου­τρα, και τα  ’πανε …δι­α­βο­λο­γέ­φυρα!

Η ι­στο­ρία πάει μα­κριά, κι α­πο­φά­σισα να σας τη δι­η­γηθώ. Μα για να μην πέσω κι εγώ στο ί­διο λά­θος, τα θε­ω­ρήσω όλα δι­α­βο­λο­γέ­φυρα, το έ­ψαξα χρό­νια πολλά. Ήδη με όσα έως τώρα δι­α­βά­σατε (α΄ τό­μος), θα πει­στή­κατε πως οι πε­τρο­φα­γά­δες μα­στό­ροι μας κάθε άλλο παρά «δι­α­ο­λε­μέ­νοι» ή­ταν –των δι­α­ο­λε­μέ­νων το βιός με­γα­λώ­νει πολύ και γρή­γορα. Γι’ αυτό άλ­λω­στε στην τρι­λο­γία μας προ­τά­ξαμε τους δη­μι­ουρ­γούς· γνω­ρί­ζον­τας αυ­τούς, η προ­σέγ­γιση των έρ­γων τους κα­θί­στα­ται πιο εύ­κολη. Και κυ­ρίως πιο αν­τι­κει­με­νική.

Το γεφύρι στη λογοτεχνία - Παράρτημα στον Τόμο IV

Πέζα και ποιήματα των Κώστα Κρυστάλλη, Χρυσάνθης Ζιτσαία, Γιάννη Δάλλα, Μαρίας Στούπη, Κίτσου Μακρή.

Αρμοί της πέτρας  - Παράρτημα στον Τόμο IV

Έγγραφα, κείμενα, μαρτυρίες από παλιούς μαστόρους και τεχνίτες.

Γ. Ο κό­σμος των πε­τρο­γέ­φυ­ρων –ό­ψεις και το­μές: Τόμος V, Του γιοφυριού της Άρτας ...τραγουδώντας τον θρύλο

Χιλιάδες τα παραμύθια των γεφυριών -το κτίσμα, λέει, με τους περισσότερους θρύλους! Ξεχωρίζει, μακρά του δεύτερου, ένα: εκείνο όπου πετρώνει η γυναίκα του ίδιου του πρωτομάστορα. Το άλλο του μισό δηλαδή, ακριβό τίμημα κάθε πρωτοπόρου δημιουργού! Αλήθεια, πόσες στον χωροχρόνο οι παραλλαγές τούτου του μύθου; Τόσες και οι εκπλήξεις, που καταλαγιάζουν σε βαθύ συναίσθημα, συνώνυμο της ανθρώπινης περιπέτειας.

Όλα τούτα, προσφέρθηκαν απλόχερα εκεί πάνω, σε έναν χώρο που σήμερα τεμαχίστηκε επώδυνα· διαμοιράστηκε σε δυο κράτη και μπήκαν σύνορα. Δεν πειράζει όμως· όσο υπάρχουν γεφύρια, τα κάστρα θα καταρρέουν. Η κυρά του τραγουδιού θα συνεχίσει να μερεύει τους καιρούς. Άλλωστε για χάρη της περπάτησα τους χωρισμένους χάρτες, με πέντε βέργες σκαλωσιά να δέσω τους αρμούς. Προς το παρόν δεν χρειάζονται περισσότερα.

«Υστερόγραφο»: Δύο Οδοιπορικά (βιβλίο και DVD) 

-Α΄ Οδοιπορικό (Ελλαδικός κύκλος)

Δυτική & Ανατολική Θράκη  - Μακεδονία - Ήπειρος - Θεσσαλία - Στερεά (Ρούμελη)  -  Εύβοια & Σποράδες -  Πελοπόννησος (Μοριάς)  -  Επτάνησα -  Κρήτη  -Δωδεκάνησα  -  Κύπρος  - Μικρά Ασία / Καππαδοκία  - Πόντος 

-Β΄ Οδοιπορικό (Βαλκανικός κύκλος)

Κοσσοβάρικες & Αλβανικές  - Σερβοκροατικές -Ρουμανικές & Μολδαβίας  - Ουγγρικές (στη Ρουμανία)  -  Βουλγαρικές (στη Βουλγαρία, Ελλάδα, Β. Μακεδονία)  - Πομακικές (στην Ελλάδα) -  Βλάχικες (στην Ελλάδα & Σερβία)  - Γκαγκαβούζικες (στην Ελλάδα) 

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Σπύρος Μαντάς γεννήθηκε στην Κρέστενα Ηλείας το 1950. Τελείωσε Οικονομικό Πανεπιστήμιο και την Πάντειο και εργάστηκε ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση. Από το 1982, σχεδόν αποκλειστικά, ασχολείται με τη μελέτη των πέτρινων γεφυριών της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου (Πίνδου), αλλά και τους μαστόρους της. Το 1990 δημιούργησε το «Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων» (ΑΓΗ) και το 2001, μαζί με άλλους συνεργάτες, ίδρυσε το «Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών» (ΚΕΜΕΠΕΓ) στο οποίο είναι πρόεδρος.

Στόχος του Κέντρου είναι μέσα από τη διοργάνωση επιστημονικών συναντήσεων και την περιοδική έκδοση «Περί Πετρογέφυρων», να καταγραφούν και μελετηθούν όλα τα γεφύρια της Ελλάδας, να συγκριθούν μ’ εκείνα των γειτονικών χωρών και να ευαισθητοποιηθούν κοινό και αρμόδιοι φορείς για την διάσωσή τους.

Σπύρος Ι. Μαντάς «ΓΕΦΥΡΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ & των όμορων περιοχών», Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Ηπείρου - Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων

«Μαστόροι – Γεφύρια – Του γιοφυριού της Άρτας»: Μια ηπειρώτικη τριλογία, που θα ολοκληρωθεί με την έκδοση 5 τόμων κι ενός τεύχους ως «Υστερόγραφο».

Αναλυτικά τα περιεχόμενα των βιβλίων και του DVD:
https://pindusbridges.blogspot.com/

Διάθεση:

Σπύρος Μαντάς, τηλ. 6938121276

http://arhiogefirionipirotikon.blogspot.com/

Βιβλιοπωλείο – Εκδόσεις «Ελίκρανον», Πατούσα 2, πλατεία Κάνιγγος, Αθήνα, τηλ. 210 3303035