μπορεί να μειώσει κατά 28 bcm, τις εισαγωγές ρωσικού αερίου προτού επιφέρει αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου! Το 2021, η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε, κατά μέσο όρο, πάνω από 380 εκατ. κυβικά μέτρα (mcm) φυσικού αερίου ημερησίως μέσω του δικτύου αγωγών από την Ρωσία, ή περίπου 140 δισεκ. κυβικά μέτρα (bcm) για το σύνολο του έτους. Επιπλέον, περίπου 15 bcm παραδόθηκαν με τη μορφή υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Τα συνολικά 155 bcm που εισήχθησαν από την Ρωσία αντιστοιχούσαν περίπου στο 45% των εισαγωγών φυσικού αερίου της Ε.Ε. για το περασμένο έτος και σχεδόν στο 40% της συνολικής κατανάλωσης φυσικού αερίου στις χώρες-μέλη.
Στην τελευταία έκθεσή του που παρουσιάστηκε σήμερα, Πέμπτη 3 Μαρτίου, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) προτείνει δέκα άμεσα μέτρα και δράσεις που θα συμβάλουν ώστε να μειωθεί, ήδη από φέτος, η εξάρτηση της Γηραιάς ηπείρου από το ρωσικό φυσικό αέριο κατά ένα 30-50%, ενισχύοντας παράλληλα τη βραχυπρόθεσμη ανθεκτικότητα του δικτύου φυσικού αερίου της Ε.Ε. και ελαχιστοποιώντας τις δυσκολίες για τους ευάλωτους καταναλωτές
Ο επικεφαλής του ΙΕΑ, δρ. Φατίχ Μπιρόλ δήλωσε απογοητευμένος από τις εξελίξεις στην αγορά, ενώ η Γαλλίδα Υπουργός Ενέργειας, Μπάρμπαρα Πομπίλι τόνισε πως η κυβέρνηση Μακρόν παρακολουθεί πολύ στενά τα τεκταινόμενα, σε συνεργασία με την Κομισιόν και αποκάλυψε πως υπάρχουν ήδη στο συρτάρι μια σειρά σενάρια συμπεριλαμβανομένου και εκείνου που προβλέπει την πλήρη διατάραξη του εφοδιασμού της Ε.Ε με αέριο. Υποστήριξε όμως ότι βραχυπρόθεσμα, το σύστημα είναι ασφαλές και ότι υπάρχει επάρκεια αερίου και πετρελαίου. Τέλος, η Ευρωπαία Επίτροπος Ενέργειας, Κάντρι Σίμσον μίλησε για τις προκλήσεις που θέτει μια πλήρης διακοπή του εφοδιασμού της Ένωσης με ρωσικό αέριο, καθώς και στα σχέδια έκτακτων αναγκών που έχει εκπονήσει η Επιτροπή για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου ενδεχομένου, σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο, δεδομένου του διαφορετικού ενεργειακού μείγματος των χωρών-μελών και της εξάρτησής τους από τις εισαγωγές ενέργειας. Αναφέρθηκε στα σχέδια ενίσχυσης των ηλεκτρικών διασυνδέσεων ως αποτελεσματικό τρόπο για να αντισταθμιστούν τυχόν ελλείψεις στην παραγωγή ενέργειας σε εθνικό επίπεδο, καθώς και στην αποτελεσματικότητα που θα έχει η αύξηση των τερματικών σταθμών αεριοποίησης LNG στη διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας αερίου από τις χώρες-μέλη.
Όπως αναφέρεται στην έκθεση του ΙΕΑ, η πρόοδος για την επίτευξη των στόχων για ουδετερότητα άνθρακα στην Ευρώπη θα μειώσει τη χρήση και τις εισαγωγές φυσικού αερίου με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι η τρέχουσα κρίση εγείρει συγκεκριμένα ερωτήματα σχετικά με τις εισαγωγές από τη Ρωσία και το πώς μπορούν, οι φορείς χάραξης πολιτικής και οι καταναλωτές, να τις μειώσουν.
Με αυτά τα μέτρα θα μπορούσε να μειωθεί η ετήσια προσφυγή της Ε.Ε. στις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου κατά περισσότερο από 50 bcm ετησίως, δηλαδή, να μειωθεί κατά το ένα τρίτο. Αυτοί οι αριθμοί αυτοί λαμβάνουν υπόψη την ανάγκη για πρόσθετη πλήρωση των ευρωπαϊκών εγκαταστάσεων αποθήκευσης φυσικού αερίου το 2022, αφού οι χαμηλές ρωσικές προμήθειες συνέβαλαν στο να οδηγηθούν σε ασυνήθιστα χαμηλά επίπεδα. Όπως αναφέρει ο ΙΕΑ, το σχέδιο 10 σημείων συνάδει με τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες για το κλίμα και την ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία και συμβάλει στην πλήρη εξάλειψη της ανάγκης εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου πριν από το 2030.
Εάν η Ευρώπη λάβει αυτά τα πρόσθετα μέτρα, υποστηρίζει ο ΙΕΑ, τότε οι βραχυπρόθεσμες εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου θα μπορούσαν να μειωθούν κατά περισσότερο από 80 bcm, δηλαδή κατά πολύ περισσότερο από το ήμισυ.
Παράλληλα, η έκθεση του Οργανισμού αναδεικνύει ορισμένα αντισταθμιστικά οφέλη, όπως είναι η επιτάχυνση των επενδύσεων σε καθαρές και αποδοτικές τεχνολογίες. «Όσο ταχύτερα οι υπεύθυνοι χάραξης της ευρωπαϊκής πολιτικής επιδιώξουν να απομακρυνθούν από τις προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου, τόσο μεγαλύτερες θα είναι οι πιθανές επιπτώσεις όσον αφορά στο κόστος και τις βραχυπρόθεσμες εκπομπές CO2», τονίζεται.
Φυσικά, ο ΙΕΑ αναγνωρίζει ότι η μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο δεν θα αποβεί απλή υπόθεση και θα απαιτήσει συντονισμένες και διαρκείς προσπάθειες σε πολλούς τομείς, εκ παραλλήλου με την εκκίνηση ενός διεθνούς διαλόγου για το μέλλον των ενεργειακών αγορών και την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού.
Όσον αφορά στις προτάσεις του ΙΕΑ, καθαυτές, περιλαμβάνουν:
1) Τερματισμό των νέων συμβολαίων προμήθειας αερίου με τη Ρωσία.
Τα συμβόλαια εισαγωγής φυσικού αερίου με την Gazprom, που καλύπτουν περισσότερα από 15 bcm ετησίως πρόκειται να λήξουν έως το τέλος του 2022, και αντιστοιχούσαν σε περίπου 12% των προμηθειών αερίου του Ομίλου προς την Ε.Ε. το 2021. Συνολικά, οι συμφωνίες με την Gazprom, που αφορούν σε σχεδόν 40 bcm ετησίως πρόκειται να λήξουν έως το τέλος της δεκαετίας. Αυτό δίνει στην Ε.Ε. ένα σαφές βραχυπρόθεσμο παράθυρο ευκαιρίας για να διαφοροποιήσει σημαντικά τις προμήθειες και τις συμβάσεις φυσικού αερίου της προς άλλες πηγές, αξιοποιώντας τις επιλογές για εισαγωγές που παρέχονται από τη μεγάλη υποδομή υγροποιημένου φυσικού αερίου και αγωγών της.
2) Αντικατάσταση ρωσικών προμηθειών με αέριο από εναλλακτικές πηγές.
Η έκθεση του ΙΕΑ δείχνει ότι η ευρωπαϊκή παραγωγή και οι εισαγωγές από άλλες χώρες, όπως το Αζερμπαϊτζάν και η Νορβηγία μπορούν να αυξηθούν κατά 10 bcm σε σχέση με το 2021. Επίσης, η Ε.Ε. μπορεί, θεωρητικά, να αυξήσει τις εισροές LNG κατά 60 bcm ετησίως, αν και αυτό θα σήμαινε μια πολύ "σφιχτή" αγορά που θα χαρακτηρίζεται από τις πολύ υψηλές τιμές. Εντούτοις, ο ΙΕΑ υπολογίζει ότι είναι εφικτή η εισαγωγή 20 bcm. LNG για το τρέχον έτος, παράλληλα με τα 10 bcm που θα μεταφερθούν μέσω αγωγών. Επίσης, οι αυξήσεις στις παραδόσεις αερίου από αγωγούς εκτός Ρωσίας αλλά και υγροποιημένου φυσικού αερίου, προϋποθέτουν μια συντονισμένη προσπάθεια για την αντιμετώπιση των διαρροών μεθανίου, τόσο για το σύνολο της Ε.Ε., όπου οι διαρροές εκτιμώνται σε 2,5 bcm ετησίως από δραστηριότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου, όσο και μεταξύ άλλων, μη ευρωπαϊκών προμηθευτών, ιδίως εκείνων που χρησιμοποιούν σήμερα σημαντικές ποσότητες φυσικού αερίου.
3) Εισαγωγή ελάχιστων υποχρεώσεων στην αποθήκευση για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της αγοράς
Η αποθήκευση φυσικού αερίου παίζει βασικό ρόλο στην εποχική κάλυψη της ζήτησης. Οι υφιστάμενες εποχικές μεταβολές των τιμών στις αποθήκες, δεν παρέχουν επαρκή κίνητρα για εισροές ενόψει της θερινής περιόδου, όπως φάνηκε από τις πρόσφατες δημοπρασίες χωρητικότητας στην Ε.Ε. Η έκθεση του ΙΕΑ δείχνει ότι χρειάζονται να επιτευχθούν επίπεδα τουλάχιστον 90% στις αποθήκες την 1η Οκτωβρίου, άρα οι εγχύσεις θα πρέπει να αυξηθούν κατά 18 bcm από τα αντίστοιχα επίπεδά τους το 2021. Για να συμβεί αυτό, χρειάζεται μια εναρμονισμένη προσέγγιση για ελάχιστες απαιτήσεις στην ευρωπαϊκή αγορά, ταυτόχρονα με την προώθηση μηχανισμών εξασφάλισης χωρητικότητας. Με αυτό τον τρόπο θα ενισχυθεί η ανθεκτικότητα του συστήματος φυσικού αερίου, αν και οι υψηλότερες απαιτήσεις έγχυσης για την αναπλήρωση των αποθηκών, το 2022, θα αυξήσουν τη ζήτηση αερίου καθώς και τις τιμές του.
4) Επιτάχυνση της ανάπτυξης νέων αιολικών και φωτοβολταϊκών έργων
Φέτος, οι προσθήκες-ρεκόρ αιολικών και φωτοβολταϊκών έργων, σε συνδυασμό με τις ήπιες καιρικές συνθήκες, προβλέπεται να ενισχύσουν την ηλεκτροπαραγωγή από ανανεώσιμες πηγές κατά 100 TWh, δηλαδή σε ποσοστό 15% περισσότερο από πέρυσι. Αν υπάρξει συντεταγμένη προσπάθεια για περαιτέρω εγκαταστάσεις ΑΠΕ, η παραγωγή μπορεί να αυξηθεί κατά ακόμη 20 TWh. Αυτό θα γίνει εφικτό μέσω της επιτάχυνσης των προθεσμιών παράδοσης νέων έργων, αλλά και της αντιμετώπισης των όποιων γραφειοκρατικού χαρακτήρα καθυστερήσεων στην αδειοδότησή τους. Πιο ειδικά, τα φωτοβολταϊκά στέγης είναι σήμερα σε θέση να προσφέρουν ακόμη 15 ΤWh, από ένα σύνολο πρόσθετων 35 TWh, μειώνοντας τη χρήση φυσικού αερίου κατά 6 bcm.
5) Μεγιστοποίηση της παραγωγής από υφιστάμενες πηγές χαμηλών εκπομπών ρύπων, όπως βιοενέργεια και πυρηνική ενέργεια
Το 2021 ένας σημαντικός αριθμός πυρηνικών αντιδραστήρων τέθηκαν εκτός λειτουργίας για λόγους συντήρησης. Η επιστροφή σε όρους λειτουργίας, φέτος, μαζί με το νέο πυρηνικό σταθμό της Φινλανδίας, μπορούν να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή παραγωγή κατά 20 ΤWh. Παράλληλα, τέσσερις αντιδραστήρες προβλέπεται να αποσυρθούν έως τα τέλη του έτους και ένας ακόμη το 2023. Μια προσωρινή αναβολή της απόσυρσης μπορεί να μειώσει τις ανάγκες για φυσικό αέριο κατά 1 bcm μηνιαίως. Παράλληλα, οι μονάδες βιοενέργειας που λειτούργησαν πέρυσι στο 50% της δυνατότητάς τους, μπορούν να παράγουν φέτος επιπλέον 50 TWh, αν διαθέτουν τα κατάλληλα κίνητρα και προμήθειες, από ένα σύνολο 70 TWh μαζί με τα πυρηνικά. Αυτή η χωρητικότητα θα μειώσει τη χρήση φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή κατά 13 bcm.
6) Θέσπιση βραχυπρόθεσμων μέτρων για την προστασία των ευάλωτων καταναλωτών ηλεκτρικής ενέργειας από τις υψηλές τιμές
Με τον υφιστάμενο σχεδιασμό της αγοράς, οι υψηλές τιμές του αερίου στην Ε.Ε. αντανακλώνται ως υψηλές τιμές χονδρικής στον ηλεκτρισμό, με τρόπο που μπορεί να αποφέρει υπέρμετρα κέρδη στους παραγωγούς. Ο ΙΕΑ θεωρεί ότι αυτό έχει σημαντικές συνέπειες για την πρόσβαση στον ηλεκτρισμό, καθώς και για τα οικονομικά κίνητρα για τον εξηλεκτρισμό του ενεργειακού τομέα. Ήδη τα μέτρα στήριξης των ευάλωτων καταναλωτών στην Ε.Ε. ανέρχονται σε 55 δισ. ευρώ. Οι υφιστάμενες χονδρεμπορικές αγορές ηλεκτρισμού δημιουργούν υπερκέρδη για τους ενεργειακούς ομίλους, πολύ πέραν του κόστους τους, που υπολογίζονται σε 200 δισ. ευρώ για το τρέχον έτος. Ως εκ τούτου, απαιτείται η λήψη προσωρινών φορολογικών μέτρων για την περικοπή αυτών των κερδών αλλά και την ενίσχυση των καταναλωτών. Με αυτό τον τρόπο θα μειωθούν οι λογαριασμοί ενέργειας για τους καταναλωτές ακόμη και εάν οι τιμές του φυσικού αερίου παραμείνουν υψηλές.
7. Επιτάχυνση της αντικατάστασης των λεβητών αερίου με αντλίες θερμότητας
Η στροφή από το φυσικό αέριο στην ηλεκτρική ενέργεια για τη θέρμανση των κτηρίων θα μπορούσε να έχει το αντίστοιχο αποτέλεσμα της αύξησης της ζήτησης φυσικού αερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο, η όποια αύξηση θα ήταν πολύ χαμηλότερη από τη συνολική ποσότητα φυσικού αερίου που θα εξοικονομηθεί. Μια τέτοια μετατόπιση θα μετέφερε επίσης τις εποχικές διακυμάνσεις της ζήτησης από την αγορά φυσικού αερίου στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Με αυτό τον τρόπο θα μειωθεί η χρήση φυσικού αερίου για θέρμανση κατά επιπλέον 2 bcm ετησίως. .
8) Επιτάχυνση της ενεργειακής αποδοτικότητας σε κτήρια και βιομηχανία
Η μείωση της κατανάλωσης αερίου για θέρμανση μπορεί να μειωθεί κατά 2 bcm ετησίως, κάτι που θα μειώσει, ταυτόχρονα, τους λογαριασμούς και θα τονώσει την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας. Επί του παρόντος, μόνο το 1% περίπου του κτιριακού αποθέματος της ΕΕ ανακαινίζεται κάθε χρόνο. Μια ταχεία επέκταση σε ένα επιπλέον 0,7%, με στόχο τις λιγότερο αποδοτικές κατοικίες και τα μη οικιστικά κτίρια, θα ήταν δυνατή, μέσω τυποποιημένων αναβαθμίσεων, κυρίως μέσω βελτιωμένης μόνωσης. Αυτό θα εξοικονομούσε περισσότερα από 1 bcm φυσικού αερίου σε διάστημα ενός έτους και θα απέφερε επίσης οφέλη για την απασχόληση, αν και θα απαιτούσε παράλληλες προσπάθειες για τη βελτίωση των αλυσίδων εφοδιασμού υλικών και την ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού.
9) Να ενθαρρυνθούν οι καταναλωτές να χαμηλώνουν το θερμοστάτη
Η προσαρμογή του θερμοστάτη στα κτήρια που θερμαίνονται με φυσικό αέριο θα ήταν μια άλλη λύση για προσωρινή δράση, καθώς μπορεί να εξοικονομήσει σημαντικά ποσά ενέργειας. Η μέση θερμοκρασία για τη θέρμανση των κτιρίων σε ολόκληρη την ΕΕ είναι σήμερα πάνω από 22°C. Η προσαρμογή του θερμοστάτη κατά μόλις 1 βαθμό Κελσίου, θα επέφερε άμεση ετήσια εξοικονόμηση ενέργειας περίπου 10 bcm, για κάθε βαθμό μείωσης, με παράλληλη μείωση των λογαριασμών ενέργειας.
10) Εντατικοποίηση των προσπαθειών για διαφοροποίηση και απανθρακοποίηση των πηγών ευελιξίας του συστήματος
Μια βασική πρόκληση πολιτικής για την Ε.Ε. τα επόμενα χρόνια είναι η κλιμάκωση των εναλλακτικών μορφών ευελιξίας για το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, ιδίως της εποχικής ευελιξίας, αλλά και της μετατόπισης της ζήτησης και της εξοικονόμησης αιχμής. Προς το παρόν, το φυσικό αέριο είναι η κύρια πηγή αυτής της ευελιξίας και, ως εκ τούτου, οι δεσμοί μεταξύ του φυσικού αερίου και της ασφάλειας της ηλεκτρικής ενέργειας πρόκειται να αναπτυχθούν περαιτέρω κατά τα επόμενα χρόνια, ακόμη και αν η συνολική ζήτηση φυσικού αερίου στην ΕΕ μειωθεί. Χρειάζεται, ακόμη, σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, μια ώθηση στην καινοτομία που να μπορεί να αποσυνδέσει τον ισχυρό δεσμό μεταξύ της προμήθειας αερίου και της επάρκειας ηλεκτρισμού. Τιμολογιακά σήματα για την τιμή του ηλεκτρισμού σε πραγματικό χρόνο μπορούν να ξεκλειδώσουν πιο ευέλικτη ζήτηση και να μειώσουν τις ανάγκες για παραγωγή αιχμής με αέριο. Αυτά τα μέτρα μπορούν να μειώσουν τις ανάγκες της Ευρώπης για ρωσικό αέριο κατά 30%, όμως ο ΙΕΑ παραθέτει και ορισμένα ακόμα που μπορούν να φτάσουν τη μείωση στο 50%. Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι η Ευρώπη μπορεί να στραφεί και πάλι στην ηλεκτροπαραγωγή με άνθρακα ή με υγρά καύσιμα, αυξάνοντας όμως τις εκπομπές της. Μια προσωρινή στροφή προς τον άνθρακα και το πετρέλαιο μπορεί να μειώσει κατά 28 bcm, τις εισαγωγές αερίου προτού επιφέρει άνοδο των εκπομπών CO2, όπως εκτιμά.