από την αποκρατικοποίηση του ΔΕΣΦΑ τo 2013, τον τότε προτιμητέο αγοραστή που ήταν η κρατική εταιρεία υδρογονανθράκων του Αζερμπαϊτζάν, SOCAR και την απόφαση για κατασκευή δύο αγωγών που θα μετέφεραν το αζέρικο αέριο προς την Ε.Ε. Ο ένας θα διερχόταν από το έδαφος της Τουρκίας - ο σημερινός ΤΑΝΑΡ - και ο άλλος από την Ελλάδα και θα κατέληγε στην Ιταλία -ο ITGI ή ο ΤΑΡ. Αποφάσεις που σύμφωνα με την Κομισιόν, τους πιστωτές της Ελλάδος και τις ΗΠΑ, χαιρετίστηκαν ως τα πρώτα βήματα μιας πετυχημένης ενεργειακής απεξάρτησης της Ε.Ε. από την Ρωσία.
Πριν ακόμη κοπάσουν τα πανηγύρια στις Βρυξέλλες και στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, η Ρωσία εντελώς αθόρυβα ενταφίασε το όλο εγχείρημα. Δυό μήνες μετά την κατοχύρωση της εξαγοράς του ΔΕΣΦΑ από την SOCAR και συγκεκριμένα στις 13 Αυγούστου 2013, η ROSNEFT και η SOCAR υπογράφουν μια συμφωνία (δες συνημμένο αρχείο) όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται ξεκάθαρα ότι οι δύο εταιρείες θα μπορούν να διαχειρίζονται από κοινού εγκαταστάσεις υποδομών, όπως αγωγούς και τέρμιναλ. Θα μπορούσαν, δηλαδή, να διαχειρίζονται από κοινού π.χ. το εθνικό σύστημα φυσικού αερίου του ΔΕΣΦΑ και το LNG terminal στην Ρεβυθούσα, καθότι και τα δύο είχαν περιέλθει στην κατοχή της SOCAR. Εν τω μεταξύ η στήριξη στο όλο εγχείρημα από την Κομισιόν και τις ΗΠΑ εξακολουθούσε να είναι αμέριστη.
Η νέα Επιτροπή υπό τον Jean Claude Juncker που προέκυψε από τις ευρωεκλογές του 2014 αντιλαμβάνεται ότι η συμφωνία ROSNEFT / SOCAR εμπεριέχει πολύ μεγάλο κίνδυνο για την ασφάλεια εφοδιασμού της Ε.Ε. και την 5η Νοεμβρίου 2014, με Δελτίο Τύπου ανακοινώνει ότι κινεί σε βάθος έρευνα για την προτεινόμενη απόκτηση του ΔΕΣΦΑ από την εταιρεία SOCAR. Βάσει των απαιτήσεων της έρευνας, η SOCAR έπρεπε να απαντήσει σε πολλές καυτές ερωτήσεις (δες συνημμένο αρχείο) μέχρι την 21η Ιανουαρίου 2015. Η SOCAR δεν απάντησε σε καμία ερώτηση της Επιτροπής και τελικά η Επιτροπή Ανταγωνισμού (DG Comp) ανακοίνωσε ότι η νόμιμη προθεσμία της διαδικασίας συγχώνευσης, ΔΕΣΦΑ- SOCAR ανεστάλη την 21η Ιανουαρίου 2015, καθώς η δεύτερη δεν παρείχε τις πληροφορίες που ζήτησε η Επιτροπή, σύμφωνα με το άρθρο 11(3) του κανονισμού συγχωνεύσεων (δες συνημμένο αρχείο). Το γιατί η SOCAR συνέχιζε τις συζητήσεις με την ελληνική πλευρά έως το τέλος του 2016, είχε να κάνει με την τύχη της εγγυητικής επιστολής που έπρεπε να εκπέσει υπέρ του ελληνικού δημοσίου, λόγω υπαιτιότητας της αζέρικης εταιρείας, η οποία δεν παρείχε τις πληροφορίες που ζήτησε η Κομισιόν και ως εκ τούτου ήταν αδύνατον η DG Comp να εγκρίνει αυτή την συγχώνευση.
Τελικά με την στρατηγική που σκοπίμως ακολούθησε η SOCAR, κατόρθωσε να πείσει τους πάντες ότι οι δύο πλευρές δεν τα βρήκαν στο τίμημα.
Όμως η όλη εξέλιξη ήταν μια ξεκάθαρη νίκη της Ρωσίας, καθότι με μια απλή συνεργασία απέδειξε στην Κομισιόν ότι έχει τη δυνατότητα να ελέγξει όλες τις πιθανές προμήθειες φυσικού αερίου που μεταφέρονται από αγωγούς προς την ευρωπαϊκή αγορά, είτε αυτές οι ποσότητες προέρχονται από την Ρωσία, είτε από γειτονικές της χώρες. Το απίστευτο όμως είναι ότι η ουτοπία της απεξάρτησης της αγοράς φυσικού αερίου της Ε.Ε. από την Ρωσία συνεχίζεται έως σήμερα, καθότι η Τουρκία, ο αγωγός ΤΑΝΑΡ και ο TURKISH STREAM που συνδέουν την Ρωσία με τη γειτονική χώρα, αποδεικνύουν με πραγματικά και όχι υποθετικά νούμερα, ότι ο κύριος όγκος φυσικού αερίου που θα μεταφέρεται από τον αγωγό ΤΑΡ προς την Ευρώπη θα προέρχεται από την Ρωσία και όχι από το Αζερμπαϊτζάν. Αυτό αποδεικνύεται από τα παρακάτω.
Τον Μάιο του 2015 ο επικεφαλής της SOCAR Turkey Energy, Kenan Yavuz, δήλωσε ότι ο Ρώσικος αγωγός TURKISH STREAM δεν είναι ανταγωνιστικός με τον αγωγό ΤΑΝΑΡ, καθότι ο ΤΑΝΑΡ πρόκειται να μεταφέρει κασπιανό αέριο προς την Ευρώπη και δεν θα επηρεαστεί από τον TURKISH STREAM, την ώρα που η τελική επενδυτική απόφαση είχε ήδη υπογραφεί. Τον Αύγουστο του 2016, ο Τούρκος ΥΠ.ΕΞ. Mevlut Cavusoglu ξεκαθάρισε ότι ο TURKISH STREAM μπορεί να ενωθεί με τον αγωγό ΤΑΝΑΡ και έτσι το ρώσικο αέριο μπορεί να εξαχθεί προς την ευρωπαϊκή αγορά μέσω του ΤΑΝΑΡ. Η Τουρκία θα καταναλώσει 16 bcm από τα 31.5 bcm του αερίου που θα μεταφέρεται από τον TURKISH STREAM και τα υπόλοιπα θα εξαχθούν προς την Ευρώπη.
Τον Οκτώβριο του 2016 οι υπουργοί Ενέργειας της Τουρκίας και της Ρωσίας υπέγραψαν συμφωνία για την έναρξη της κατασκευής του TURKISH STREAM, στην οποία έβαλαν την υπογραφή τους ο Vladimir Putin και ο Recep Tayyip Erdogan. Εν συνεχεία, ο επικεφαλής της GAZPROM, Alexey Miller δήλωσε ότι o TURKISH STREAM θα έχει δυο γραμμές με συνολική δυναμικότητα 31,5 bcm, εκ των οποίων τα 15,75 θα εξυπηρετούν τις ανάγκες της Τουρκίας, ενώ η δεύτερη και τα υπόλοιπα τους ευρωπαίους πελάτες της ρωσικής εταιρείας.
Όμως σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα της κατασκευής του ΤΑΝΑΡ, ο αγωγός αυτός θα έχει αρχική ικανότητα μεταφοράς 16 bcm, με προοπτική να φτάσει τα 31 bcm. Από τα 16 bcm που θα προέρχονται από το Αζερμπαϊτζάν η Τουρκία θα καταναλώνει τα 6 bcm και τα υπόλοιπα 10 bcm θα έχουν προορισμό την ευρωπαϊκή αγορά. Επειδή όμως είναι γνωστό ότι η μεταφορική ικανότητα του ΤΑΝΑΡ θα είναι 31bcm, σημαίνει ότι για να φτάσει στην πλήρη μεταφορική του ικανότητα θα απαιτούνται επιπλέον 15 bcm. Δηλαδή όσα ακριβώς θα μεταφέρει το ένα από τα δυο τμήματα του TURKISH STREAM, που σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της GAZPROM θα προορίζονται για την ευρωπαϊκή αγορά.
Το κομβικό σημείο κατά το οποίο η Δύση αναγνώρισε ότι η Ρωσία είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου ήταν το 2017, όταν η βοηθός υφυπουργός Εξωτερικών και αρμόδια για τη διπλωματία των ενεργειακών πόρων του State Department, Rοbin Dunnigan δήλωσε, μεταξύ άλλων, κατά την διάρκεια επίσκεψής της στην Ελλάδα ότι όσο περισσότερο αέριο προμηθεύεσαι και από περισσότερες πηγές, τόσο το καλύτερο, εξηγώντας ότι εφόσον οι κανονισμοί της Ε.Ε. επιτρέπουν την είσοδο τρίτων παικτών στον TAP και από τη στιγμή που συμφωνούν οι μέτοχοι του αγωγού (σημειωτέον ότι όλοι οι μέτοχοι του ΤΑΡ έχουν ήδη συμφωνήσει), τότε κάποια στιγμή το αίτημα της GAZPROM να δηλώσει χωρητικότητα στον ΤΑΡ θα μπορούσε να ικανοποιηθεί. Είχε διευκρινίσει βεβαίως ότι η προσέγγιση των ΗΠΑ, τόσο επί Barack Obama όσο και επί Donald Trump, δεν έχει αλλάξει, δηλαδή, ότι η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης διασφαλίζεται μόνο όταν η αγορά φυσικού αερίου λειτουργεί ανταγωνιστικά, με βάση τους κανόνες της αγοράς και κυρίως με διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας.
Από όλα τα ανωτέρω προκύπτει ότι η Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία έχουν συμφωνήσει να μεταφέρουν μέσω του ΤΑΝΑΡ και εν συνεχεία μέσω του ΤΑΡ και ρώσικο και αζέρικο αέριο προς την Ευρώπη.
Έτσι το μόνο που κατάφεραν η Κομισιόν και οι ΗΠΑ για την απεξάρτηση της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου από την Ρωσία, είναι να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις ώστε η η Ευρώπη να εξαρτάται, εκτός από την Ρωσία και από την Τουρκία. Σε ό,τι αφορά δε στην Ελλάδα, ευτυχώς που στην Κομισιόν του Jean Claude Juncker, αλλά και στην DG Comp, κατάλαβαν έγκαιρα ποιος θα ήταν ο ρόλος της SOCAR στον ΔΕΣΦΑ, επειδή είναι ηλίου φαεινώτερο ότι το Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου (ΕΣΦΑ) και το LNG terminal στην Ρεβυθούσα, εκτός από την Ρωσία θα ελεγχόταν και από το Αζερμπαϊτζάν, δηλαδή την Τουρκία.
Για συνημμένα αρχεία δες εδώ: https://www.energia.gr/media/inlinepics/archive-savvas.zip
* Ο Σάββας Πούλος είναι σύμβουλος ενεργειακής διπλωματίας & ανάπτυξης αγοράς φυσικού αερίου