Για την υλοποίηση της νέας στρατηγικής στην Ενέργεια και το Περιβάλλον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε στις 23 Ιανουαρίου 2008 συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής που περιλαμβάνουν τις προσπάθειες που πρέπει να καταβάλλει κάθε χώρα-μέλος για την επίτευξη των στόχων. Χρειάζεται αλλαγή δομής του ενεργειακού μείγματος καθώς και βελτίωση του τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Για την Ελλάδα, μεταξύ των άλλων, προτείνεται δεσμευτικός στόχος 18% συμμετοχής των ΑΠΕ στην τελική χρήση ενέργειας το 2020. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει ένα μακροπρόθεσμο όραμα για το μέλλον των ΑΠΕ με βιώσιμη πορεία ανάπτυξης, περιορίζοντας δραστικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Η επίτευξη του φιλόδοξου στόχου αποτελεί μεγάλη πρόκληση και ευκαιρία για ανάπτυξη με νέες θέσεις εργασίας και μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Οι ΑΠΕ θα καλύψουν ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια που αναλύεται παρακάτω, σε θερμότητα/ψύξη και σε βιοκαύσιμα για τις μεταφορές.
Ηλεκτρική ενέργεια από τις ΑΠΕ
Από το 11% περίπου σήμερα η συμμετοχή των ΑΠΕ στον ηλεκτρικό τομέα θα πρέπει να φθάσει το 20,1% το 2010 σύμφωνα με την Οδηγία 2001/77/EC, πράγμα ανέφικτο με τα σημερινά δεδομένα, ενώ εκτιμάται ότι ο εθνικός στόχος για το 2020 θα διαμορφωθεί κοντά στο 30%. Επομένως, η παρούσα αδράνεια και μή ικανοποιητική προσέγγιση των στόχων του 2010 θα μεταφέρει επιπρόσθετες δραστηριότητες στην επόμενη δεκαετία και θα απαιτήσει πολύ μεγαλύτερες προσπάθειες.
Για μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στον ηλεκτρικό τομέα με μεγιστοποίηση του κοινωνικού και οικονομικού οφέλους χρειάζονται:
- Κατάλληλη μείξη των διαφόρων μορφών ΑΠΕ,
- Προηγμένες τεχνολογίες φιλικές στο ηλεκτρικό δίκτυο βελτιώνοντας και την ποιότητα παροχής ηλεκτρικής ενέργειας,
- Απλοποίηση διαδικασιών στις εφαρμογές με ευέλικτους υποστηρικτικούς μηχανισμούς χωρίς αγκυλώσεις (no stop and go), κατάλληλο επενδυτικό περιβάλλον για εφαρμογές και βιομηχανικές δραστηριότητες,
- Εύκολη πρόσβαση και σύνδεση στο δίκτυο με λογικό κόστος, επέκταση/ενίσχυση του δικτύου,
- Εφαρμοσμένη έρευνα για μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στο ηλεκτρικό δίκτυο και ιδιαίτερα στα νησιά, ειδικές μελέτες,
- Εξειδικευμένο προσωπικό, εκπαίδευση σε τεχνολογίες ΑΠΕ και έξυπνα ηλεκτρικά δίκτυα.
Οι παραπάνω παράμετροι πρέπει να αναλυθούν για την κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης. Παρακάτω δίδεται έμφαση στη μείξη των ΑΠΕ για την επίτευξη του στόχου.
Μείξη των μορφών ΑΠΕ για μεγάλη διείσδυση
Η ανάπτυξη των ΑΠΕ δεν συναρτάται μόνο με το διαθέσιμο δυναμικό αλλά εξετάζεται συνάμα η στοχαστική πλευρά της διαθεσιμότητάς τους, οι τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής για κάθε μορφή και το κόστος παραγωγής, η βέλτιστη ενσωμάτωσή τους στο δίκτυο και στη λειτουργία του, η συμπληρωματικότητά τους στο σύστημα, το βέλτιστο τεχνικό και οικονομικό αποτέλεσμα από τη μείξη μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα καθώς αναμένεται τεχνολογική ανάπτυξη σε ωρισμένους τομείς.
Η συμμετοχή των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή (11%) καλύπτεται σήμερα κατά τα 2/3 από τα υδροηλεκτρικά (μεγάλα ΥΗΣ 3.060MW και μικρά 112MW) ενώ το υπόλοιπο 1/3 κυρίως από τα αιολικά (871MW) και ελάχιστα από τη βιομάζα και τα φωτοβολταϊκά, ενώ η συμμετοχή της γεωθερμίας είναι μηδενική. Η ζήτηση παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις με χαμηλό ετήσιο συντελεστή φορτίου και υφίσταται ανάγκη κάλυψης αιχμών αρκετών εκατοντάδων MW για λίγες δεκάδες ώρες (π.χ. 500MW για 20 ώρες, 1000MW για 100 ώρες ετησίως).
Έτσι, η ένταξη των ΑΠΕ στα ηλεκτρικά συστήματα παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:
- H παραγωγή των Φ/Β ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις καλοκαιρινές αιχμές του ηλεκτρικού συστήματος με σημαντικά οφέλη ενώ εκτιμάται ότι το 2015 το κόστος παραγωγής θα φθάσει εκείνο των συμβατικών μονάδων,
- Η παραγωγή από τη γεωθερμία εντάσσεται στα φορτία βάσεως ενώ της βιομάζας μπορεί να εντάσσεται και στα ενδιάμεσα φορτία,
- Η παραγωγή των αιολικών με τους εποχικούς ανέμους καλοκαίρι και χειμώνα μπορεί να εξυπηρετεί τα αντίστοιχα εποχικά φορτία με κόστος ανταγωνιστικό εκείνου των ορυκτών καυσίμων. Σε περίπτωση όμως μεγάλης διείσδυσης αιολικής ενέργειας τα ελάχιστα φορτία της νύχτας και οι περίοδοι πολύ ισχυρών ή χαμηλών ανέμων μαζί με την άεργη ισχύ δημιουργούν προβλήματα στα δίκτυα που πρέπει να αντιμετωπισθούν,
- Τα υδροηλεκτρικά με ταμιευτήρες νερού προσφέρουν άμεσα ισχύ στο ηλεκτρικό σύστημα και ανταποκρίνονται στη ζήτηση όποτε αυτή παρουσιασθεί προσφέροντας και πολύτιμες βοηθητικές υπηρεσίες, απαιτείται όμως συνετή διαχείριση των υδατικών αποθεμάτων. Τα υδροηλεκτρικά ροής, συνήθως οι ΜΥΗΣ, εντάσσονται στο φορτίο βάσεως,
- Τα αναστρέψιμα υδροηλεκτρικά (αντλητικά) εξομαλύνουν την καμπύλη φορτίου προσθέτοντας νυχτερινό φορτίο και συνεισφέροντας στις αιχμές, μόνο που αυτό πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές (πχ αιολικά, γεωθερμία) για να μην αυξάνονται οι εκπομπές CO2.
Η συνδυασμένη εκμετάλλευση των υδροηλεκτρικών με ταμιευτήρες και των αντλητικών μαζί με τις άλλες μορφές των ΑΠΕ (ιδιαίτερα των αιολικών) μπορεί να οδηγήσει σε βέλτιστα αποτελέσματα επιτυγχάνοντας μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ και εξασφαλίζοντας τις αναγκαίες βοηθητικές υπηρεσίες για την ποιότητα παροχής ενέργειας και ευστάθεια του συστήματος. Θα ήταν χρήσιμο να αναφερθεί η περίπτωση της Δανίας με μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στο σύστημά της (περί το 30%) χάρις στις ισχυρές διασυνδέσεις με τις Σκανδιναυικές χώρες με υψηλό δυναμικό υδροηλεκτρικών.
Ανάπτυξη των υδροηλεκτρικών ως έργων πολλαπλού σκοπού και αναστρέψιμων ΥΗΕ
Η αξιοποίηση του τεχνικά και οικονομικά εκμεταλλεύσιμου υδροδυναμικού της χώρας για ηλεκτροπαραγωγή φθάνει σήμερα κοντά στο 40% (άλλες χώρες της ΕΕ στο 80%), που έγινε σχεδόν αποκλειστικά από τη ΔΕΗ με το πλείστον των έργων να λειτουργούν σαν έργα πολλαπλού σκοπού.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αναστολή στην κατασκευή νέων ΥΗΕ γιατί δεν υποστηρίζονται από την Πολιτεία σαν έργα πολλαπλού σκοπού. Το νερό είναι πολύτιμο αγαθό και χρειάζονται έργα για τη συλλογή σε ταμιευτήρες και διαχείρισή τους ώστε να καλύπτουν σημερινές και μελλοντικές ανάγκες παράλληλα με την πολύτιμη ενεργειακή τους συνεισφορά.
Τα αναστρέψιμα ΥΗΕ με υψηλό βαθμό απόδοσης (κύκλος έως 78%) είναι πολύτιμο εργαλείο στη βέλτιστη διαχείριση του συστήματος τόσο στην ηπειρωτική χώρα όσο και στα νησιά για την αντιμετώπιση των αιχμών και συμβάλλοντας παράλληλα στη μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ. Οι νέες τεχνολογίες ηλεκτρονικών ισχύος και οι προηγμένες τεχνικές ελέγχου παρέχουν μεγάλη ευελιξία λειτουργίας σε αδύνατα δίκτυα. Η διαφάνεια τιμολογίων και κόστους ηλεκτρικής ενέργειας μαζί με μακροπρόθεσμες εκτιμήσεις κόστους/οφέλους μπορούν να δημιουργήσουν το κατάλληλο επενδυτικό περιβάλλον.
Τα εμπόδια που υπάρχουν σήμερα στην ανάπτυξη των ΥΗΕ είναι η έλλειψη ρυθμίσεων για τη χωροθέτηση ταμιευτήρων, προβλήματα χρήσης νερού γιατί αργεί η ολοκλήρωση των θεσμικών μέτρων στη διαχείριση υδατικών πόρων καθώς και η αδικαιολόγητη πολλές φορές παρέμβαση φορέων για περιβαλλοντικούς λόγους αγνοώντας τα μακροπρόθεσμα και πολλαπλά οφέλη.
Για τα ΥΗΕ πολλαπλού σκοπού θα πρέπει οι κοινωνικοί εταίροι που θα ωφεληθούν να συμβάλλουν στην επένδυση και εν συνεχεία στη διαχείριση ώστε οι σχετικές δαπάνες να κατανεμηθούν ανάλογα. Επομένως, για ένα καλύτερο επενδυτικό περιβάλλον ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να αναλάβει τις υποχρεώσεις που του αναλογούν για τα οφέλη (κατανομή του κόστους στους χρήστες) ώστε το ενεργειακό μέρος να αποτελέσει μια βιώσιμη οικονομικά επένδυση. Πρέπει να τονισθεί με έμφαση ότι το ανάγλυφο της χώρας και οι διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι αποτελούν τις πλέον ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη των υδροηλεκτρικών καθώς και των αναστρέψιμων ΥΗΕ.
Η ΔΕΗ κατασκευάζει τρία νέα ΥΗΕ αντιμετωπίζοντας πολλά προβλήματα και καθυστερήσεις. Το έργο της Μεσοχώρας (160MW) έχει ολοκληρωθεί αλλά δεν μπορεί να λειτουργήσει γιατί πρέπει η Πολιτεία να ρυθμίσει θέματα κοινωνικής αποκατάστασης των θιγομένων από το έργο κατοίκων. Λόγω της παρατεινόμενης αδικαιολόγητης καθυστέρησης στη λειτουργία του υπάρχουν μεγάλα διαφυγόντα κέρδη και δαπάνες συντηρήσεως που θα μετακυλίσουν στους καταναλωτές. To έργο του Αγίου Ιλαρίωνα (153MW) και το Μετσοβίτικο (29MW) ακολουθούν αργούς ρυθμούς και αναμένεται να λειτουργήσουν μετά το 2010.
Τα έργα εκτροπής του Αχελώου Συκιά (120+6.5MW) και Πευκόφυτο (160MW) είναι υπό κατασκευή με αργούς ρυθμούς ελλείψει πόρων και λόγω περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΣτΕ). Ίσως κρίνεται αναγκαία η αναθεώρηση της εκτροπής του Αχελώου προς τη «λύση της επανεκτροπής» και λόγω της παρατηρούμενης τελευταία σημαντικής μείωσης των απορροών του Αχελώου. Επειδή έχουν επενδυθεί αρκετά κεφάλαια (απαλλοτριώσεις, έργα φράγματος και σήραγγας εκτροπής) θα ήταν πολύ οφέλιμο να εξετασθεί η δυνατότητα μετατροπής των έργων εκτροπής σε αναστρέψιμα ΥΗΕ (Πευκόφυτο και ίσως Συκιά) και σε συνδυασμό με την ανάπτυξη μεγάλων αιολικών πάρκων (πχ 500-800MW) στην περιοχή. Τα έργα Μουζάκι-Πύλη (270MW) και Μαυρομάτι (30MW) που συνδέονται με την εκτροπή και συγκεντρώνουν πρόσθετα νερά θα χρειασθεί να επανασχεδιασθούν σαν έργα πολλαπλού σκοπού στην κλίμακα που επιβάλλεται. Ένα τέτοιο σύνθετο έργο μπορεί να προσελκύσει και το ενδιαφέρον των επενδυτών για την αποπεράτωση και λειτουργία του μαζί με τα αιολικά με μεγάλη οφελιμότητα στο σύστημα και στη χώρα.
Υπάρχει όμως σειρά υποψήφιων ΥΗΕ, αρκετά ώριμων ήδη και στη δέουσα κλίμακα, που αναμένουν την πραγματοποίησή τους. Η Πολιτεία με όραμα και στρατηγική θα πρέπει το συντομότερο να δημιουργήσει το κατάλληλο επενδυτικό περιβάλλον με θεσμικά μέτρα για την ανάπτυξη των ΥΗΕ σαν έργα μακράς πνοής με πολλαπλή οφελιμότητα. Η συμβολή τους στο ηλεκτρικό σύστημα και στη μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ είναι πολύτιμη και οδηγεί σε βιώσιμη ανάπτυξη.
Ο κ. Γιάννης Χατζηβασιλειάδης είναι Μηχανολόγος – Ηλεκτρολόγος, μέλος της ΔΕ του Ινστιτούτου Ενέργειας Ν.Α Ευρώπης, Πρόεδρος Επιτροπής ΑΠΕ , και εθνικός αντιπρόσωπος στο MG/EC/PVTP.
