«Ο ιρανικός λαός δεν πρέπει να ανησυχεί. Σε κάθε περίπτωση, δεν θα υπάρξει καµία αναστάτωση στη λειτουργία του κράτους». Αυτό ήταν το λακωνικό µήνυµα του Αγιατολάχ Χαµενεΐ προς το έθνος το βράδυ της Κυριακής, όταν είχε γίνει γνωστό ότι το ελικόπτερο που µετέφερε τον πρόεδρο Εµπραχίµ Ραϊσί, τον υπουργό Εξωτερικών Χοσεΐν Αµιραµπντολαχιάν και άλλους επτά αξιωµατούχους είχε καταπέσει στην επαρχία του Ανατολικού Αζερµπαϊτζάν. Αµέσως µετά την επίσηµη επιβεβαίωση του θανάτου τους, ο ανώτατος ηγέτης της Ισλαµικής ∆ηµοκρατίας έσπευσε να διορίσει προσωρινό πρόεδρο τον µέχρι χθες πρώτο αντιπρόεδρο Μοχάµεντ Μοχµπέρ, µε εντολή να οργανώσει προεδρικές εκλογές εντός 50 ηµερών, όπως ορίζει το σύνταγµα.
Η προσπάθεια του καθεστώτος να δώσει µια αίσθηση κανονικότητας, παρά το αναπάντεχο πλήγµα, ήταν από την πρώτη στιγµή φανερή. Αλλωστε όλοι γνωρίζουν ότι ο τελευταίος λόγος για τα καίρια θέµατα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας ανήκει όχι στον πρόεδρο, που εκλέγεται από τον λαό, αλλά στον ανώτατο ηγέτη, που αναδεικνύεται από ένα αυστηρά ελεγχόµενο σώµα, τη Συνέλευση των Ειδικών. Ωστόσο ο θάνατος του Ραϊσί βρήκε το καθεστώς σε µια κρίσιµη καµπή, όπου αντιµετωπίζει καίριες εξωτερικές και εσωτερικές προκλήσεις, γεγονός που προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην κούρσα για τη διαδοχή του.
Ακήρυκτος πόλεµος
Εχοντας εµπλακεί εδώ και χρόνια σε έναν ακήρυκτο πόλεµο χαµηλής έντασης µε το Ισραήλ λόγω της υποστήριξης που παρέχει στη λιβανέζικη Χεζµπολάχ και την παλαιστινιακή Χαµάς, το Ιράν έφτασε ένα µόνο βήµα πριν από την ανοιχτή, µετωπική σύγκρουση τον περασµένο µήνα. Ρόλο πυροκροτητή έπαιξε η απόφαση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπέντζαµιν Νετανιάχου να βοµβαρδίσει το προξενείο του Ιράν στη ∆αµασκό, για να ακολουθήσει ένα πρωτοφανές, µετά τους αραβοϊσραηλινούς πολέµους, µπαράζ πυραύλων εναντίον του εβραϊκού κράτους, αυτή τη φορά από την Τεχεράνη και η περιορισµένης έκτασης ανταπάντηση του ισραηλινού στρατού.
Από τη στιγµή που εξελέγη πρόεδρος, τον Ιούνιο του 2021, ο Ραϊσί, εκπρόσωπος της πιο σκληροπυρηνικής πτέρυγας του καθεστώτος, ακολούθησε έντονα αντιαµερικανική και αντιδυτική γραµµή, επενδύοντας σε στρατηγικές συµφωνίες συνεργασίας µε την Κίνα, στην οποία προσέφερε φτηνό πετρέλαιο αντί βιοµηχανικών προϊόντων και επενδύσεων, αλλά και µε τη Ρωσία. Τα φτηνά ιρανικά drones είναι πολύτιµη βοήθεια στον στρατό του Βλαντιµίρ Πούτιν, στον πόλεµο της Ουκρανίας.
Ωστόσο ο Ραϊσί δεν στερούνταν πραγµατισµού και ευελιξίας. Αποκατέστησε οµαλές σχέσεις µε τον παραδοσιακό αντίπαλο του Ιράν στον Κόλπο, τη Σαουδική Αραβία, και οι δύο χώρες δροµολόγησαν την ταυτόχρονη ένταξή τους στην οµάδα των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική). Μόλις το περασµένο Σάββατο, οι New York Times αποκάλυψαν ότι ανώτεροι αξιωµατούχοι των ΗΠΑ και του Ιράν συναντήθηκαν στο Οµάν για να ανιχνεύσουν τρόπους αποφυγής µιας κλιµάκωσης του πολέµου της Γάζας και επαναπροσέγγισης στο καίριο πρόβληµα του ιρανικού, πυρηνικού προγράµµατος.
Η πτώση του µοιραίου ελικοπτέρου συνέβη ενώ ο Ραϊσί και η ακολουθία του επέστρεφαν από το γειτονικό Αζερµπαϊτζάν, όπου ο Ιρανός πρόεδρος εγκαινίασε φράγµα µαζί µε τον Αζέρο οµόλογό του, Ιλχάµ Αλίεφ, κοντά στα σύνορα των δύο χωρών. Οι σχέσεις µεταξύ των δύο γειτόνων ήταν από καιρό προβληµατικές, καθώς το Ιράν κατηγορούσε το Αζερµπαϊτζάν ότι υποθάλπει αυτονοµιστικές τάσεις της δικής του, αζερικής µειονότητας. Ωστόσο επιδεινώθηκαν επικίνδυνα πριν από ένα χρόνο λόγω των στενών δεσµών που ανέπτυξαν οι Αζέροι µε το Ισραήλ, το οποίο τους βοήθησε στον πόλεµο του Ναγκόρνο-καραµπάχ και τους προσέφερε τη στήριξη του ισραηλινού λόµπι σε ΗΠΑ και Γαλλία, ως αντίβαρο στην ισχυρή παρουσία της αρµενικής διασποράς. Πάντως, ανώτατος Ισραηλινός αξιωµατούχος έσπευσε να δηλώσει στο Reuters ότι η χώρα του δεν είχε καµία ανάµειξη στην πτώση του ελικοπτέρου, ενώ σε ταυτόσηµη δήλωση προέβη ο Αµερικανός υπουργός Aµυνας Λόιντ Oστιν.
Στο εσωτερικό του Ιράν, ο Ραϊσί χρεώθηκε την άγρια καταστολή του µεγάλου γυναικείου και δηµοκρατικού κινήµατος που πυροδότησε η υπόθεση της 22χρονης Μαχσά Αµινί, η οποία πέθανε ενώ βρισκόταν υπό κράτηση γιατί δεν φορούσε την ισλαµική µαντίλα, τον Σεπτέµβριο του 2022. Κληρικός χωρίς χάρισµα επικοινωνίας µε τον λαό, ο Ραϊσί υπήρξε προστατευόµενος του Χαµενεΐ, στον οποίο χρωστάει την ανάδειξή του στις εκλογές του 2021, αφού όλοι οι αξιόµαχοι υποψήφιοι όχι µόνο των µεταρρυθµιστών, αλλά και των µετριοπαθών, ακόµη και των συντηρητικών είχαν αποκλειστεί. Εκείνες οι εκλογές είχαν το χαµηλότερο ποσοστό προσέλευσης στην Ιστορία της Ισλαµικής ∆ηµοκρατίας, γεγονός που κατέδειξε την αποξένωση µεγάλου µέρους του πληθυσµού από το καθεστώς.
Με την υγεία του 85χρονου Χαµενεΐ ολοένα και περισσότερο ευάλωτη, ο Ραϊσί προέβαλλε ως ένας από τους επικρατέστερους διαδόχους του, αν όχι ο επικρατέστερος. Στα υπέρ του, πέρα από το µαύρο τουρµπάνι που φορούν όσοι κατάγονται από την οικογένεια του Μωάµεθ, µετρούσε και το γεγονός ότι από το 2006 ήταν συνέχεια µέλος της Συνέλευσης των Ειδικών, που εκλέγει και (υποτίθεται ότι) ελέγχει τον ανώτατο ηγέτη. Σε αυτό το φόντο, έχει µεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθήσουµε σε ποιους θα επιτρέψει το ιερατείο να ανταγωνιστούν για τη διαδοχή του Ραϊσί και τι πολιτικά χαρακτηριστικά θα τους συνοδεύουν.
Με τον πληθωρισµό να έχει εκτοξευθεί στο 40% και το ριάλ να χάνει µέσα σε λίγες εβδοµάδες το 15% της αξίας του έναντι του δολαρίου, το ιρανικό καθεστώς έχει ισχυρούς λόγους να επιδιώξει µια κάποια εξοµάλυνση των σχέσεών του µε τη ∆ύση προκειµένου να καταπραΰνει την εσωτερική δυσαρέσκεια και να ενισχύσει τα στηρίγµατά του. Αποµένει να αποδειχθεί ότι κάτι τέτοιο είναι δυνατό στη σκληρή πραγµατικότητα που έχει δηµιουργήσει ο πόλεµος της Γάζας, αυτή τη στιγµή το πρόβληµα των προβληµάτων στην ευρύτερη περιοχή.
Ο πρόεδρος και ο ΥΠΕΞ σκοτώθηκαν ενώ επέστρεφαν από το Αζερµπαϊτζάν, µε το οποίο η Ισλαµική ∆ηµοκρατία είχε έρθει σε σύγκρουση.
*Από την Καθημερινή