Του Ηλία Ευθυμιόπουλου*
Φταίει το κράτος, οι εργολάβοι, το φαινόμενο του θερμοκηπίου ή η τηλεόραση για τις πλημμύρες, τους καύσωνες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα; Που βρίσκεται η αλήθεια και που η υπερβολή και πως εκπαιδεύονται οι πολίτες μια ψύχραιμη και αντικειμενική αξιολόγηση των αιτιών και των ευθυνών;
Ας ξεκινήσουμε με την τηλεόραση. Πέρα από την επιστράτευση ενός κραυγαλέου στυλ για λόγους τηλεθέασης, καλλιεργείται μια ιδιότυπη σχέση των ανθρώπων με το περιβάλλον που ακόμη θεωρείται εχθρικό. Οι ανταποκρίσεις, είτε πρόκειται για τον Έβρο είτε πρόκειται για τον Σπερχειό, τονίζουν τις αποκλίσεις της συμπεριφοράς των ποταμών από το «φυσιολογικό». Συμμεριζόμαστε βέβαια την αγωνία των ανθρώπων στις ακραίες περιοχές της χώρας (και του πλανήτη) όταν απειλούνται οι βάσεις των φτωχών, κατά κανόνα, εισοδημάτων τους.
Όμως από την άλλη μεριά ξέρουμε πολύ καλά αλλά φροντίζουμε να το ξεχνάμε, ότι τα πλημυρικά φαινόμενα στα δελτία των ποταμών, όχι μόνο δεν αποτελούν εκτροπή από το φυσιολογικό, αλλά αντίθετα αποτελούν συστατικό στοιχείο της γεωγραφίας τους. Τα νερά, μαζί με τις προσχώσεις, δημιουργούν μια εκτεταμένη ζώνη εποχικών υγρότοπων, πάρα πολύ χρήσιμη για την υδρόβια ζωή τόσο στο χερσαίο όσο και στο θαλάσσιο κομμάτι της ακτής. Στο παρελθόν, αυτές οι επιφάνειες αποκτούσαν εμβαδόν αρκετών τετραγωνικών χιλιομέτρων. Στη συνέχεια, μεγάλο μέρος των εκτάσεων –μέσω αποξηράνσεων- αποδόθηκε σε καλλιέργειες, ενώ οι κοίτες των ποταμών εγκιβωτίστηκαν και διευθετήθηκαν με τρόπο που να αποκτήσουν μια ελεγχόμενη κανονικότητα. Είναι αυτό που σήμερα πολλοί θεωρούν φυσιολογικό και που η φύση δεν το καταλαβαίνει.
Είναι επίσης σωστό να ανησυχούμε για τη συμπεριφορά του Κηφισού, να εγκαλούμε την κυβέρνηση στην ανάληψη των ευθυνών της και να καταγγέλλουμε τους εργολάβους όταν εγκληματούν εις βάρος των συνανθρώπων τους. Ξεχνάμε όμως, ή αγνοούμε το γεγονός ότι η βασική αιτία του φαινομένου δεν είναι τόσο η αδιαφορία των μεν ή των δε, αλλά οι αλλεπάλληλες επεμβάσεις των κοινωνιών μας στο φυσικό περιβάλλον. Εξαιτίας της εκτεταμένης τσιμεντοποίησης και ασφαλτόστρωσης της αττικής γης, οι επιφανειακές απορροές των νερών, αυτές δηλαδή που καταλήγουν στο ποτάμι, πολλαπλασιάστηκαν κατά ένα παράγοντα τέσσερα, σε σχέση με αυτό που συνέβαινε στο παρελθόν. Στις απορροές αυτές έρχονται να προστεθούν και εκείνες που κατεβαίνουν από τα γύρω βουνά, καθώς οι πυρκαγιές και η οικοπεδοποίηση αποψίλωσαν τις επιφάνειες και μείωσαν την απορροφητική ικανότητα του εδάφους.
Όσα λοιπόν μέτρα και αν επιστρατεύσουμε, όσες υπερνομαρχίες κι αν δημιουργήσουμε, όσο κι αν οι τηλεοπτικοί εισαγγελείς κατακεραυνώνουν τους ανάλγητους αρμοδίους, τα φαινόμενα θα επιτείνονται όσο θα συνεχίζεται η βάρβαρη παρέμβαση στο περιβάλλον και η αδιαφορία για τους απλούς κανόνες της «φυσικής υδραυλικής». Εκείνο που θα καταφέρουμε βέβαια να κάνουμε, είναι να δημιουργούμε παραπληροφορημένους πολίτες, οι οποίοι με κάθε βροχόπτωση και κάθε παγωνιά θα βγαίνουν στους δρόμους και στα μικρόφωνα ελπίζοντας πως διά της κατακραυγής θα μπουν στη λίστα των αποζημιώσεων.
Τα παραπάνω απαλλάσσουν το κράτος και την κυβέρνηση από τις ευθύνες τους; Κάθε άλλο μάλιστα. Όμως τις τοποθετούν σε μια άλλη βάση. Η μέριμνα για τις λεγόμενες υποδομές δεν μπορεί να καταλήγει σε ακόμα περισσότερο τσιμέντο, αλλά σε έναν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό με βάση τις συμπεριφορές των γεωφυσικών σχηματισμών και τη χωροταξία της διαφοροποίησης (που δεν θεωρεί τη γη ως ένα απέραντο οικόπεδο). Μας επιβάλλουν επίσης να ξανασκεφτούμε και τις συλλογικότερες ευθύνες και συνευθύνες για την προστασία του κλίματος.
Σε πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος διαπιστώνεται μια σημαντική απόκλιση των στόχων των 15 από τις υποχρεώσεις του Κιότο. Εξαιρουμένων της Γερμανίας και της Βρετανίας, οι υπόλοιπες χώρες (της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης) δεν φαίνεται να μπορούν (ή να θέλουν) να ασκήσουν μια αποτελεσματικότερη πολιτική για τη διαχείριση της ενέργειας. Αποτέλεσμα: οι εκπομπές των «αερίων του θερμοκηπίου» συνεχίζουν τον ανήφορο και αυτά που είδαμε στην Πράγα, την Ινδία και την Ανταρκτική δεν αποτελούν παρά το πρελούδιο σε μια «συμφωνία των καταστροφών», της οποίας δεν γνωρίζουμε ούτε την παρτιτούρα ούτε τα επόμενα μέρη.
* Ηλίας Ευθυμιόπουλος είναι πρώην υφυπουργός.
(Από την εφημερίδα Ελευθεροτυπία 21-22/06/03)