Η γενεά που κυβερνά την Ευρώπη ενηλικιώθηκε σε μια περίοδο με γεωπολιτική και οικονομική σταθερότητα, μοναδική στην Ιστορία. Έζησε εκ του σύνεγγυς την διαδικασία της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Οι εμπειρίες αυτές επηρέασαν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο.
Εδώ και είκοσι χρόνια οι αντιλήψεις αυτές διαψεύδονται με επιταχυνόμενο ρυθμό. Περίεργο δεν είναι ότι αλλάζει ο κόσμος, αλλά το ότι αδυνατούμε να παρακολουθήσουμε πνευματικά την αλλαγή. Αντιθέτως, οι ομήλικοί μας οι οποίοι είχαν την ατυχία να γεννηθούν από την άλλη πλευρά του Σιδηρού Παραπετάσματος ανέστειλαν τις ψευδαισθήσεις τους.
Η οικονομική κρίση κλονίζει τον Φιλελευθερισμό, το alter ego του Κομμουνισμού. Το «Τέλος της Ιστορίας», η μεγάλη ψευδαίσθηση, είτε ως κομμουνιστική ουτοπία είτε ως συμμετρική πίστη στην αόρατη χείρα της αγοράς, προσκρούει επώδυνα στις γεωπολιτικές πραγματικότητες. Ο Καπιταλισμός καλά κρατεί· αναδύεται όμως και η συνείδηση ότι τα προβλήματα δεν επιλύονται διά της αγοράς.
Πίσω από την κατάρρευση του Κομμουνισμού και την αστοχία του Φιλελευθερισμού προβάλλει απειλητικά η βίαιη επιστροφή της Ιστορίας· όχι μόνο στον εξω-ευρωπαϊκό κόσμο, τον οποίο εξάλλου ουδέποτε εγκατέλειψε, αλλά και στην Ευρώπη. Οι δυτικές πρωτεύουσες αντιμετώπισαν τα αθηναϊκά επεισόδια ως κακό προμήνυμα: η απειλή της εσωτερικής βίας στοιχειώνει την πολιτική ατμόσφαιρα.
Πώς θα αναλύονται σε είκοσι χρόνια οι ενέργειες για την επαναρρύθμιση του οικονομικού συστήματος; Μήπως θα συγκρίνονται με την Περεστρόϊκα; Μήπως οι προσπάθειες του χαρισματικού outsider Μπάρακ Ομπάμα θα παραλληλίζονται με τις πρωτοβουλίες του επίσης χαρισματικού outsider Μιχαήλ Γκορμπατσώφ; Μήπως, τέλος, η «Ηθικοποίηση του Καπιταλισμού» αντιστοιχεί στον «Σοσιαλισμό με Ανθρώπινο Πρόσωπο»;
Η μεθοδευόμενη έξοδος από την τρέχουσα κρίση αδυνατεί δυστυχώς να λύσει τα δομικά προβλήματα. Κινδυνεύει να οδηγήσει σε μιά νέα περίοδο εφησυχασμού, προάγγελο της επόμενης, ακόμη βαθύτερης, κρίσης.
Η Ευρώπη έφτασε στο απόγειο της ακμής της στα τέλη του 19ου αιώνα. Τα μεγάλα ευρωπαϊκά πνεύματα δεν άργησαν να αντιληφθούν ότι η παρακμή ήταν επί θύραις. Πίσω από τις διαδοχικές συγκρούσεις του 20ου αιώνα διαγράφεται η αμφισβήτηση της δυτικής κυριαρχίας. Η σημερινή οικονομική κρίση έχει ως βαθύτερο αίτιο την τεράστια παγκόσμια γεωγραφική ανισότητα.
Η είσοδος των μέχρι τούδε καταπιεσμένων λαών στον παγκόσμιο στίβο έχει ως μαθηματικό αποτέλεσμα να συγκλίνουν, αργά αλλά σταθερά, οι αμοιβές της εργασίας. Στις δυτικές χώρες, οι συνέπειες στην κοινωνική και πολιτική ισορροπία, ήδη ορατές, μπορεί να γίνουν εφιαλτικές. Η αντι-παγκοσμιοποίηση με την μορφή του προστατευτισμού, ακόμη και αν δεν κατορθώσουν να την αποτρέψουν οι Κινέζοι, συνιστά προσωρινή λύση, με κινδύνους για την διεθνή ειρήνη. Η αμερικανική φυγή προς τα εμπρός, ο δανεισμός, οδήγησε στην παρούσα κρίση. Πρόκειται για αναβολές, όπως και στην Ρωσία πριν από 25 χρόνια.
Ασφαλώς πρέπει να καταπολεμηθεί το κλίμα της βραχυπρόθεσμης απαισιοδοξίας. Όμως, εξ ίσου αναγκαίο είναι να μετριαστεί η μακροπρόθεσμη αισιοδοξία της κυρίαρχης γενεάς, ώστε να προετοιμαστούν οι λαοί για τις επερχόμενες δοκιμασίες.
Η χώρα μας διαθέτει σημαντικά εφόδια για να αντεπεξέλθει. Σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, χωρίς βιομηχανική παράδοση, κινδυνεύει λιγότερο να ακολουθήσει την παρακμή του δυτικού πολιτισμού. Όμως, οφείλει να θεραπεύσει την ηθική της ασθένεια, μεγάλο μέρος της οποίας οφείλεται στον μιμητισμό της Δύσης.
Η Ελλάδα πρέπει να εστιαστεί στο μόνο αναλλοίωτο στοιχείο, την Γεωγραφία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, δημιούργημα πρόσφατο, μπορεί να ανασταλεί- όπως συνέβη με την Σοβιετική Ένωση. Οι Έλληνες, όμως, θα εξακολουθήσουν να ζουν στην γειτονία των Αλβανών, των Σλάβων, των Τούρκων.
Τα ζητήματα τα οποία μας χωρίζουν από τους γείτονες λαούς ενδέχεται να αποδειχθούν ασήμαντοι «βυζαντινισμοί», μπροστά στις επερχόμενες θύελλες. Η άνοδος της Δύσης συνέβαλε καθοριστικά στις συγκρούσεις των λαών που συμβίωναν κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τώρα οι ηγεσίες πρέπει να επιδιώξουν την επανα-συμφιλίωσή τους. Οι σχέσεις καλής γειτονίας θα αναδειχθούν σε ανεκτίμητο αγαθό.
Ίσως ήλθε η ώρα της αντίστροφης πορείας. Οπότε, οι γεωπολιτικές αναγκαιότητες θα αποδειχθούν αποτελεσματικότερες από τις εξαγγελίες για την «φιλία των λαών».
(Από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, 07/04/2009)