Οι «οικονομικές» ιδιοφυΐες που έφεραν τον κόσμο στο χείλος του χάους ακόμη δεν μπορούν να μας εξηγήσουν τι συνέβη, γιατί, ποιος ευθύνεται ή πού είναι όλα τα λάφυρα.
Βασίζονται στην αφέλεια του μέσου πολίτη και στην πλαστή οργή των πολιτικών, που για δεκαετίες ήταν οι αποδέκτες της γενναιοδωρίας των επιχειρηματιών, των τραπεζιτών και διαφόρων απατεώνων. Για να προστατεύσουν συλλογικά τα νώτα τους, οι κλητήρες ενός οικονομικού συστήματος χωρίς θεμέλια, συγκεντρώθηκαν στο Λονδίνο να σφυρηλατήσουν «νέες» πολιτικές, ελπίζοντας να καθυστερήσουν την ημέρα της κρίσης. Ομως επιμένουν να παραγνωρίζουν το γεγονός ότι δεν φτάσαμε εκεί που φτάσαμε τυχαία. Υπήρχε προδιάθεση λεηλασίας του εθνικού πλούτου και λογική στην τέχνη του κλέπτειν.
Η αμερικανική πολιτικο-οικονομική συμμαχία ξεκίνησε το πλιάτσικο του δημόσιου πλούτου με μια καλά ενορχηστρωμένη διαδικασία αλληλένδετων βημάτων. Αρχικά, το ρυθμιστικό σύστημα της εποχής του Ρούσβελτ κατεδαφίστηκε κατά τη διάρκεια της τρέλας των ιδιωτικοποιήσεων, συγχωνεύσεων και εξαγορών. Η κατάρρευσή του σφραγίσθηκε από τους ανθρώπους του Κλίντον, τους ίδιους που τώρα βρίσκονται στο υπουργικό συμβούλιο του Ομπάμα, προφασιζόμενοι ότι λύνουν ένα πρόβλημα, το οποίο αυτοί και δημιούργησαν.
Πράγματι, ο Μπομπ Ρούμπιν, ο Λόρενς Σάμερς και ο Τίμοθι Γκάιθνερ ήταν παρόντες στη δημιουργία της κρίσης, αλλά τώρα, πολύ βολικά, παρουσιάζουν ότι εργάζονται για τη λύση της. Η «λύση» που προτείνουν είναι να παρέχουν μια νομική ασπίδα και «νέες ευκαιρίες» για εξελιγμένους απατεώνες, που κάθονται πάνω σε περίπου τέσσερα τρισ. δολάρια, περιμένοντας να καταρρεύσουν οι χώρες και οι επιχειρήσεις, ώστε να παρακαλέσουν για τη γενναιοδωρία και τις επενδύσεις τους. Πρόκειται για ένα γνωστό σχέδιο: οι απατεώνες να μεταμορφώνονται σε ευεργέτες. Ταχυδακτυλουργικά κόλπα είναι δυνατόν να προβάλλονται ως λύση, λόγω της οικονομικής και της ιστορικής άγνοιας των πολιτών.
Για περισσότερα από 40 χρόνια το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα, το ίδιο σύστημα που επιχειρούμε τώρα να εξαγάγουμε στον υπόλοιπο κόσμο, έχει αντικαταστήσει την κριτική σκέψη με τα αντανακλαστικά, όπως αυτά στο παράδειγμα του Παβλόφ. Αυτό το σύστημα επίσης δημιούργησε μια γενιά επιχειρηματικής και πολιτικής ελίτ, που έχει εξισώσει την απληστία με την αρετή. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που εκπαίδευσαν αυτή την αμοραλιστική τάξη των επικεφαλής των επιχειρήσεων και των χρηματιστών κατέστρεψαν την από παλιά ισχύουσα ηθική της εργασίας και τη βάση για αποζημιώσεις. Σε αντίθεση με τους εργαζομένους, των οποίων η αξία αποφασίζεται από τους εργοδότες τους, οι χρηματιστές βάζουν τους δικούς τους κανόνες. Η αξία τους δεν αποφασίζεται με βάση τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, στις οποίες απασχολούνται, αλλά από την αξία των «μετοχών» τους. Είναι ένα τέλειο κίνητρο για να ψεύδονται, να κλέβουν, να εξαπατούν και πάντοτε να αποφεύγουν τις ευθύνες.
Δεν πάει πολύς καιρός από τότε που τα διευθυντικά στελέχη των μεγάλων επιχειρήσεων πληρώνονταν με μισθούς περίπου και τριάντα φορές μεγαλύτερους από εκείνους των απλών εργαζομένων. Τώρα η «ανταμοιβή» τους είναι τετρακόσιες φορές ψηλότερη και καθορίζεται με βάση την «αξία της μετοχής» επιχειρήσεων, κάποιες από τις οποίες υπήρχαν μόνο στα χαρτιά. Μέσα εκεί βρίσκεται η αιτία της πρόσφατης οικονομικής κατάρρευσης. Για να «πετύχουν» τα μέγιστα κέρδη, κι ως εκ τούτου τις μέγιστες ανταμοιβές, οι απατεώνες αυτοί «μαγείρεψαν τα στοιχεία» με τη βοήθεια «ειδικών» (συχνά πρόκειται για πρώην κυβερνητικούς αξιωματούχους) και τη βοήθεια ανέντιμων λογιστών. Τα τελευταία «επιβεβαιωμένα» πλασματικά κέρδη και οι Οίκοι Αξιολόγησης Πιστοληπτικής Ικανότητας (που πληρώνονται από τις ίδιες επιχειρήσεις τις οποίες αξιολογούν) νομιμοποιούν τους ισχυρισμούς τους. Αυτή η απάτη εξασφάλιζε προσωρινά πλασματικά υψηλές αξίες μετοχών, οι απατεώνες ρευστοποίησαν το χαρτοφυλλάκιό τους και προχώρησαν για να εκμεταλλευθούν άλλες ευκαιρίες, αφήνοντας πίσω τους οικονομικά ερείπια. Ολα έγιναν νόμιμα και στο όνομα της «ελεύθερης πρωτοβουλίας». Μας λένε ότι οι αόρατες «δυνάμεις της αγοράς», πάντοτε «διορθώνουν» τα οικονομικά κακά και δεν χρειάζονται κυβερνητικές ρυθμίσεις.
Στη διάρκεια του 2008, τη χρονιά της οικονομικής κατάρρευσης, τα ανώτατα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων κέρδισαν συνολικά 208 δισεκατομμύρια -είπα δισεκατομμύρια- σε μπόνους για την «εξαιρετική απόδοση» επενδυτικών κεφαλαίων που διαχειρίζονταν. Μεταξύ αυτών ήταν και διευθυντές επιχειρήσεων που κατέρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι. Για παράδειγμα, οι Lehman Brothers κατέρρευσαν μέσα σε 24 ώρες, αλλά ο διευθυντής τους πήρε 386 εκατομμύρια δολάρια ως «ανταμοιβή εξαιρετικής απόδοσης». Αυτές οι ανταμοιβές είναι πραγματικά χρήματα. Καταχωνιάστηκαν σε προσωπικούς λογαριασμούς, ενώ ορισμένα «λαμόγια» των επιχειρήσεων αναδύθηκαν εκ νέου ως «σωτήρες» και σύμβουλοι ενός νέου προέδρου.
Η χώρα έφτασε σε ένα τέλμα στις 15 Σεπτεμβρίου, όταν μυστηριώδη χέρια άρχισαν να αποσύρουν μισό τρισεκατομμύριο δολάρια από μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα κάθε δύο ώρες. Οι μετοχές κατέρρευσαν και γίγαντες της αμερικανικής βιομηχανίας, όπως η General Motors, κατήντησαν σκελετοί, έτοιμοι να καταβροχθιστούν από διαχειριστές επενδυτικών κεφαλαίων (hedge funds). Είναι πολύ γνωστό ότι οι ειδικοί της οικονομικής κατεδάφισης προτιμούν μια Αμερική απογυμνωμένη από τη βιομηχανική της δύναμη, με τους εργαζομένους της υποβαθμισμένους σε ζητιάνους και τη βαριά της βιομηχανία μεταφερμένη στην Ινδία, το Μπανγκλαντές και την Κίνα.
Το όργιο της παγκοσμιοποίησης έδωσε την τελική του ώθηση το 2008, σε αναζήτηση φτηνής εργασίας και υψηλών κερδών στο συντομότερο χρονικό διάστημα. Επί δέκα χρόνια, πριν από την οικονομική κατάρρευση του 2008, οι κανόνες του καζίνου της Γουόλ Στριτ αφέθηκαν στα καπρίτσια της άπληστης γενιάς. Το πρώτο πράγμα που έκανε αυτή η γενιά ήταν να δημιουργήσει χρηματοπιστωτικούς κολοσσούς, που θα έλεγαν κάποια στιγμή στην κυβέρνηση «είμαστε πολύ μεγάλοι για ν' αποτύχουμε» και στους πολιτικούς «είστε πολύ διεφθαρμένοι, για να μας βάλετε κανόνες». Το 40% των αμερικανικών εταιρικών κερδών αντιστοιχεί στους χρηματιστές. Εχουν κερδίσει αρκετά χρήματα για να αγοράσουν βουλευτές, να προσλάβουν δικούς τους ελεγκτές και να επηρεάσουν την επιλογή τού ποιος κατέχει ποια θέση στην Ουάσιγκτον. Οταν η προγραμματισμένη οικονομική κατάρρευση απείλησε τη βιομηχανική ραχοκοκαλιά της χώρας, προκαλώντας λαϊκή οργή, οι πολιτικοί πάτρωνες των απατεώνων έστησαν κοινοβουλευτικές ακροάσεις και έψαξαν για υποδειγματικούς αποδιοπομπαίους τράγους, προκειμένου να κατευνάσουν τους ιθαγενείς. Ομως οι ανακρινόμενοι κοιτούσαν τους ανακριτές τους με ύφος που έδειχνε διασκέδαση, αν όχι καθαρή περιφρόνηση. Καθόλου παράξενο.
Τα μέλη της κοινοβουλευτικής τραπεζικής επιτροπής που έστησαν απέναντι εννέα προέδρους των μεγαλύτερων τραπεζών, ζητώντας εξηγήσεις για τη συμπεριφορά τους, είχαν λάβει συνολικά από τους ίδιους αυτούς τραπεζίτες 2,8 εκατ. δολάρια για τις εκλογές του 2008. Παρομοίως, ο γερουσιαστής Κρίστοφερ Ντοντ (πρόεδρος της τραπεζικής επιτροπής της Γερουσίας), που έκανε κήρυγμα στα στελέχη της AIG για την απληστία τους, είχε λάβει από τα ίδια στελέχη 104.000 δολάρια για τις προεκλογικές του εκστρατείες. Οπως λένε, το ψάρι βρωμάει πρώτα από το κεφάλι.
Ο Νικόλαος Σταύρου είναι επίτιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Χάουαρντ.
(Από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 11/04/2009)