Είναι απίστευτο! Κι όμως, σε μια περίοδο αναζητήσεων και προβληματισμών για το μέλλον της κοινωνίας, μοναχά η πατρίδα μας απουσιάζει από κάθε είδους ουσιαστική συνεισφορά. Σε κάθε χώρα, της Δύσης τουλάχιστον, δημόσια πρόσωπα, ακαδημαϊκοί δάσκαλοι και λογής αναλυτές και δημοσιογράφοι μελετούν τα δεδομένα, δοκιμάζουν ιδέες και ψάχνουν σε επιστημονικά ευρήματα και προτάσεις για ιδέες που θα οδηγήσουν σε καινούργια κοινωνικά μορφώματα.
Στην Ελλάδα, εν τούτοις, το σύστημα καταρρέει, οι ειδικοί και μελετητές σιωπούν, ενώ οι δημοσιογράφοι κουτσομπολεύουν. Κανένας δεν προσπαθεί να ψάξει για λύσεις και προοπτικές πέραν από τα καθιερωμένα και τα γνωστά. Κυριαρχούν η αδράνεια, το παλιό και δοκιμασμένο, η φοβία για ο,τιδήποτε καινούργιο και δυναμικό. Το ψάξιμο για νέες ιδέες αποθαρρύνεται κάτω από το πάθος της δημοσιότητας για το εντυπωσιακό, το ευκολοχώνευτο και το παρακμιακά λαϊκό. Σε τι ακριβώς οφείλεται αυτή η αδράνεια;
Είναι πεποίθησή μου πως το άθλιο κι ελλειμματικό εκπαιδευτικό μας σύστημα άρχισε πλέον δραστικά να διαλύει την χώρα. Το κορυφαίο πολιτικό, επιχειρηματικό, διοικητικό και απασχολούμενο με την ενημέρωση προσωπικό της χώρας αποτελεί προϊόν της απηρχαιωμένης μας παιδείας. Ατομα δίχως ίχνος συγκροτημένης ηθικής προσωπικότητας, με σαθρές βάσεις στο οικοδόμημα των γνώσεων που κατέχουν, μαθημένοι στην πονηριά, τις ευκολίες και την με κάθε κόστος κοινωνική αναρρίχηση έφθασαν πλέον στην κορυφή της λεγόμενης κοινωνικής κυριαρχίας. Οι συμπεριφορές και οι προσωπικές τους αξίες επιβάλλονται πλέον σαν άτυχοι κανόνες κοινωνικής συμβίωσης και αλληλεπίδρασης.
Άθλια παιδεία, λοιπόν, καταλήγει σε προβληματική κοινωνική πραγματικότητα, σε ελλειμματική γνώση, σε ταχύτατη οπισθοδρόμηση. Η έλλειψη παραγωγής ιδεών δεν οφείλεται σε παρακμή των αρχουσών πολιτικο-κοινωνικών κυκλωμάτων. Είναι παράγωγο της οπισθοχώρησης του συνόλου της κοινωνικής μας πραγματικότητας. Δεν είναι τυχαία η πρωταγωνιστική θέση στη ζωή μας των ηρώων της Γιουροβίζιον, των πρωτοκλασσάτων των άθλιων ρηάλιτυ σόου της τηλεόρασης και των σχεδόν γυμνών παρουσιαστριών. Η κοινωνία δεν τα απορρίπτει αυτά, όπως θα έκανε παλιά. Τα δέχεται και συνήθως τα ηρωοποιεί. Η χαμηλή κουλτούρα είναι πλέον η εθνική κουλτούρα. Οι επιλογές ποιότητας έχουν στριμωχθεί στο περιθώριο. Δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα πιά.
Η έλλειψη γενικής καλλιέργειας φαντάζει τόσο ισχυρή που μοιάζει με παχύ τείχος ομίχλης που κόβεται σχεδόν με το μαχαίρι. Σαν αποτέλεσμα η αδυναμία αναζήτησης καινούργιων δρόμων δημιουργίας στην σκέψη, στην πολιτική, στην οικονομία, στην τέχνη, στην επιστήμη δεν θα έπρεπε να εντυπωσιάζει. Με την προχειρότητα και τα χαμηλά στάνταρντς που έχουμε πιά επιβάλει στην παιδεία, και της οποίας τα δημιουργήματα βρίσκονται πιά στα ηνία της κοινωνίας, είναι αναπόφευκτο αυτή να είναι η κατάληξη για όλους μας.
Η αλήθεια είναι πως στοιχεία παρόμοιας κοινωνικής παρακμής διακρίνονται και σε άλλες χώρες, και όχι μοναχά στην Ελλάδα. Αιτία είναι η ενίσχυση των εισοδηματικών δυνατοτήτων ευρύτερων ομάδων και η αυξητική πλημμυρίδα γούστων και αξιών στρωμάτων με παράδοση χαμηλής πνευματικής καλλιέργειας και εύκολων επιλογών στην διασκέδαση και στην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Εκεί όμως, γίνονται σοβαρές προσπάθειες το επίπεδο της γενικής παιδείας να παραμένει υψηλό. Κι έτσι δημιουργούνται ηγεσίες – έστω σε επίπεδο πολιτικής και κοινωνικής ελίτ - με γνώση, ενδιαφέρον για την αναζήτηση του καινούργιου και αρκετά υψηλά επίπεδα ηθικών αξιών.
Δεν είναι τυχαίο πως έχουμε βαλτώσει σε κάθε επίπεδο δημιουργίας. Πού είναι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, μουσικοί, διανοητές, επιστήμονες και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν τον κόσμο και να βάλουν την χώρα σε ένα διεθνές στερέωμα πρωτοπορίας; Ακόμα και στις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες και τις καινοτομίες, ελάχιστοι ξεχωριστοί άνθρωποι υπάρχουν. Αντίθετα, όλοι αναμασούν κλισέ παλιών δεκαετιών, επιμένουν σε ξεπερασμένες πρακτικές και αναζητούν λύσεις σε σημερινά προβλήματα με συνταγές του χθές. Είναι αυτονόητο πως η εμμονή σε επιλογές και λύσεις που δεν ενοχλούν τις κυρίαρχες πρακτικές μπορεί να διευκολύνει καριέρες και να εξασφαλίζει οικονομική επιτυχία. Σίγουρα όμως δεν οδηγεί μπροστά την κοινωνία. Η χώρα αύξησε θεαματικά τις τελευταίες δεκαετίες το βιοτικό της επίπεδο. Με χρήματα όμως δανεικά, με τεράστιες δημόσιες δαπάνες και δίχως τον παραμικρό δυναμισμό στην παραγωγή.
Η αντίθεση στο ρεύμα λοιπόν που κυριαρχεί κατά καιρούς στην κοινωνία συνιστά επιλογή επιβίωσης για την χώρα και τον κόσμο μας. Οι ξεχωριστές και ιδιαίτερες προτάσεις που πάνε αντίθετα στην τάση βολέματος, αδράνειας και αποτελμάτωσης αποτελούν τις μοναδικές ελπίδες για κάποιο σκίρτημα αποκόλλησης από τα αδιέξοδα και ανάπτυξης του τόπου. Αν δεν υπάρξει κινητικότητα αντίθετη προς το ρεύμα, το έλος της παρακμής θα μας απορροφήσει όλους. Το ζήτημα είναι πως μια τέτοια στάση όχι μόνο δεν επιβραβεύεται αλλά έχει και σημαντικό προσωπικό κόστος. Δίχως όμως θυσίες δεν μπορεί να υπάρξει εξέλιξη.
Ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος είναι Διευθυντής Ινστιτούτου Διπλωματίας – Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
(Από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, 18/05/2009)