Τι θ’ Αφήσει η Παγκόσμια Κρίση;

Επειδή έχουν αρχίσει να συσσωρεύονται σημάδια ότι τα χειρότερα απ’ την παγκόσμια οικονομική κρίση έχουν περάσει (ο γράφων είχε προβλέψει ότι η ανάκαμψη θ’ αρχίσει το 2010 - βλ. Athens News 13.6.2008 και 10.10.2008), έχει ενδιαφέρον να δούμε τι θ’ αφήσει αυτή η κρίση είτε ως γνώση είτε ως προβλήματα ή και ευκαιρίες.

Το πρώτο που θ’ αφήσει είναι μία επίγνωση ότι η αγορά από μόνη της δεν λύνει όλα τα προβλήματα - επομένως και μία μεγαλύτερη ετοιμότητα κρατικής παρεμβάσεως. Βεβαίως, όλα τα εγχειρίδια οικονομικής, από 10ετίες τώρα, αφιέρωναν παραγράφους ή και κεφάλαια στις περιπτώσεις αποτυχίας της αγοράς, αλλά στον καθημερινό λόγο όλων σχεδόν των πολιτικών η πιθανότητα αυτή συγκαλυπτόταν ή και μηδενιζόταν. (Μόνο οι κομμουνιστές ομιλούσαν για τέτοιου είδους αποτυχίες, αλλά ο λόγος των αδυνάτιζε - και αδυνατίζει - απ’ το ότι βλέπουν μόνο τις αποτυχίες ή τις πιθανότητες αποτυχίας και ποτέ τις επιτυχίες και εν γένει τα δυνατά σημεία του καπιταλισμού.)

Το δεύτερο που θ’ αφήσει είναι ένα αυστηρότερο κανονιστικό - ρυθμιστικό πλαίσιο, ιδίως στον χρηματοπιστωτικό τομέα, που, ελπίζεται, θα κατορθώσει ν’ αποτρέψει την εμφάνιση παρόμοιων κρίσεων στο μέλλον.

Το τρίτο είναι μία μεγαλύτερη ετοιμότητα των μεγάλων, τουλάχιστον, κρατών να συνεργάζονται μεταξύ των στο οικονομικό πεδίο, ώστε, παρά τους αναπόφευκτους ανταγωνισμούς, να είναι σε θέση εγκαίρως και κατ’ ανάγκην μες από συνεργασία να αντιμετωπίζουν τις όποιες προκλήσεις - τόσο οικονομικές όσο ενεργειακές ή περιβαλλοντικές.

Το τέταρτο, μία μεγαλύτερη ετοιμότητα από μέρους των κυβερνήσεων των μεγάλων κρατών να δώσουν ώθηση στη λεγόμενη «πράσινη» ανάπτυξη - στόχος, που έχει προταθεί τόσο απ’ τον Obama όσο απ’ τον Brown και άλλους ως απάντηση τόσο στην αναμενόμενη κλιματική αλλαγή όσο στην κρίση της παραδοσιακής μεταποιήσεως.


Θα μειωθεί όμως η ανεργία;

Το αν όμως το ξεπέρασμα της κρίσεως, που ήδη, έστω και δειλά, αρχίζει να διαγράφεται, συνεπάγεται και επαναπρόσληψη των ανέργων, ο αριθμός των οποίων αυξήθηκε δραματικά μες στο 2008 και το 2009, είναι αμφισβητούμενο. Ας δούμε τι λέει η μεταπολεμική εμπειρία του καπιταλιστικού κόσμου, ιδίως μετά την (ηπιότερη από τη σημερινή) κρίση, που τον σημάδεψε τη 10ετία του 1970. Θα συγκρίνουμε ρυθμούς οικονομικής αναπτύξεως (βάσει ετήσιων μεταβολών του πραγματικού ΑΕΠ) και ποσοστά ανεργίας, για 4 χώρες: ΗΒ, ΗΠΑ, ευρωζώνη και Ελλάδα.

Μεταβολή πραγματικού ΑΕΠ (%)

                                                70-73   73-79  79-89  89-00
Ην. Βασίλειο                               4.3     1.5      2.4       2.2
ΗΠΑ                                            5.0     3.0      3.0      3.1
Ευρωζώνη                                  4.8     2.8      2.3       2.1
Ελλάς                                         8.7     3.3      0.8       2.1

Ποσοστά ανεργίας   (%) 
                                               70-73  74-79  80-89  90-00
Ην. Βασίλειο                             2.6     4.2       9.7      7.9
ΗΠΑ                                         5.2      6.7      7.2      5.6
Ευρωζώνη                                          4.8      9.3     10.3
Ελλάς                                       2.8      1.9      6.6     9.8

(Πηγή: «ΟΟΣΑ: Ιστορικές Στατιστικές 1970-2000».)


Βλέπουμε ότι στις ανωτέρω χώρες, μετά την κρίση του 1973 (που πυροδοτήθηκε απ’ το πετρέλαιο) έπεσαν οι ρυθμοί οικονομικής αναπτύξεως και αυξήθηκε, βεβαίως, η ανεργία. Το σημαντικό όμως είναι ότι, παρά τη σταθεροποίηση - σε χαμηλότερα επίπεδα - των ρυθμών οικονομικής αναπτύξεως, τα επόμενα χρόνια η ανεργία είτε δεν επανήλθε στα χαμηλά επίπεδα της περιόδου 1970-'73 (προ της κρίσεως, δηλαδή) είτε αυξήθηκε σημαντικά και παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα.

Η αιτία γι’ αυτό είναι πολλαπλή. Πολλές επιχειρήσεις προχώρησαν σε περαιτέρω εκμηχάνιση της παραγωγής, άλλες μετέφεραν αλλού παραγωγικές των μονάδες, η δε αυξημένη παραγωγικότης επέτρεψε ευρύτερη αναδιάρθρωση της παραγωγής, όπου πολλοί εργάτες πιο παραδοσιακών ειδικοτήτων δεν είχαν θέση.

Πιθανότατα το ίδιο θα συμβεί και τώρα. Ηδη γινόμαστε μάρτυρες μίας με το ζόρι αναδιαρθρώσεως της παραγωγής σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι επιχειρήσεις, που τώρα απολύουν - τράπεζες, βιομηχανίες - δεν πρόκειται μετά την κρίση να επαναπροσλάβουν το απολυθέν προσωπικό, όχι στον ίδιο βαθμό, ούτε εντός της δεδομένης χώρας.

Θα υπάρξει ανάπτυξη και κέρδη, αλλά με ολιγότερο προσωπικό (εξέλιξη, που θα επιβαρύνει και τα συστήματα κοινωνικής προστασίας, όπου υπάρχουν). Σε αυτό το πλαίσιο, η μόνη ελπίδα για σημαντική μείωση της ανεργίας είναι να περιλάβει η αναδιάρθρωση, με τη βοήθεια και καθοδήγηση των κρατών, την περιλάλητη στροφή στην «πράσινη» οικονομία, η οποία έχει τη δυνατότητα να απασχολήσει πολύ κόσμο (και να σώσει τον πλανήτη απ’ την κλιματική αλλαγή, αν γίνει αρκετά γρήγορα).

(Ο κ. Ν. Γ. Πειρουνάκης είναι καθηγητής Οικονομικών στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος)

(από την εφημερίδα "ΚΕΡΔΟΣ", 18/06/2009)