Το σημείο αναφοράς της Σουηδίας δοκιμάζεται,
αλλά αντιστέκεται στην παγκόσμια κρίση. Η ανάληψη της προεδρίας της
Ε.Ε. δίνει στη σκανδιναβική χώρα την ευκαιρία να το υπερασπιστεί και να
το προωθήσει.
Με την οικονομική κρίση, την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και τη... λησμονιά της ατυχούς τσεχικής προεδρίας στην κορυφή της ατζέντας αναλαμβάνει την προεδρία της Ε.Ε.
η Σουηδία. Για τον Σουηδό πρωθυπουργό, όμως,τον Φρέντρικ Ράινφελντ, οι επόμενοι έξι μήνες θα είναι επίσης μια ευκαιρία να υπερασπιστεί(και να προωθήσει) ένα κοινωνικο-οικονομικό μοντέλο που αποτελεί πάντα σημείο αναφοράς και δοκιμάζεται, αλλάαντιστέκεται στην παγκόσμια ύφεση.
Oι
κυβερνήσεις φεύγουν, το σουηδικό μοντέλο μένει. Η κεντροδεξιά κυβέρνηση
του Ράινφελντ κέρδισε τις εκλογές του 2006 βάζοντας τέλος σε 12 χρόνια
συνεχούς σοσιαλδημοκρατικής διακυβέρνησης- όπως λέει όμως στη «Figaro»
η ιστορικός Ελίζαμπετ Έλγκαν, «αν κέρδισαν, ήταν επειδή υποσχέθηκαν πως
θα διατηρήσουν το κοινωνικο-οικονομικό μοντέλο της Σουηδίας». Διότι ο
σουηδικός λαός εξακολουθεί να το στηρίζει ολόψυχα.
Ο Μίκαελ,
για παράδειγμα, στέλεχος της αμερικανικής ασφαλιστικής εταιρείας ΑΙG
τους τελευταίους 18 μήνες, βρίσκεται εδώ και μία εβδομάδα σε γονική
άδεια. «Ο σουηδικός νόμος είναι πολύ γενναιόδωρος», λέει. «Θα έχω τη
δυνατότητα να φροντίσω την κόρη μου για έναν χρόνο διατηρώντας
παράλληλα περισσότερο από το 80% του μισθού μου». Η σύζυγός του αρχίζει
τώρα μια νέα επιχείρηση και δεν έχει την πολυτέλεια να σταματήσει τη
δουλειά της για περισσότερο από δύο μήνες. Κανένα πρόβλημα. Στη
Σουηδία, το να αναλαμβάνει ο μπαμπάς τον παραδοσιακό ρόλο της μαμάς
είναι κάτι σύνηθες και ο νόμος το διευκολύνει. Και στη συνέχεια;
Άρχισαν να ψάχνουν για νταντά; Σκέφτηκαν να κατοχυρώσουν από τώρα μια
θέση σε κάποιο βρεφονηπιακό σταθμό; «Από τώρα; Μα δεν υπάρχει περίπτωση
να μη βρούμε θέση, ίσως όχι πολύ κοντά στο σπίτι αλλά σίγουρα στον δήμο
μας». Όσο για το ποσό που θα κληθούν να καταβάλουν όταν έρθει αυτή η
ώρα; 120 ευρώ τον μήνα.
Η φορολόγηση
Αυτό είναι το
διάσημο σουηδικό μοντέλο. Ισχυρό κοινωνικό κράτος στηριζόμενο στην
υψηλή φορολόγηση. Η κρίση, βέβαια, δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη τη
Σουηδία- κάθε άλλο. Η ανεργία μπορεί να φτάσει στο 10% φέτος, να
εκτοξευτεί στο 11,1% το 2010. Τον Μάιο, η μείωση των εξαγωγών και των
εισαγωγών έφτασε το 25%, το σουηδικό νόμισμα, η κορόνα, έχασε τον ίδιο
μήνα το 12% της αξίας της έναντι του ευρώ, το εμπορικό πλεόνασμα
μειώθηκε τους πρώτους πέντε μήνες του έτους κατά 20,4%, ειδικότερα η
αυτοκινητοβιομηχανία είδε τις πωλήσεις της να καταρρέουν κατά 52%. Στον
κοινωνικό τομέα, η κρίση επηρεάζει κυρίως τους δήμους- αυτοί είναι
υπεύθυνοι για την εκπαίδευση και τη φροντίδα των ηλικιωμένων.
Στο Χούντινγκε, για παράδειγμα, νότιο προάστιο της Στοκχόλμης, ο
δήμαρχος Ντάνιελ Νόρντκβιστ σχεδιάζει για την επόμενη διετία σταδιακή
μείωση του προϋπολογισμού του κατά 2%. Μεταξύ άλλων, εξετάζει και την
αύξηση του αριθμού των μαθητών στις τάξεις, ώστε να μειωθεί ο αριθμός
των εκπαιδευτικών. «Έτσι είναι», λέει με φιλοσοφική διάθεση. «Σε
περιόδους κρίσεις, το κράτος πρόνοιας είναι λίγο λιγότερο γενναιόδωρο».
Το σουηδικό μοντέλο έχει αντιμετωπίσει και άλλες κρίσεις: την
πετρελαϊκή κρίση του 1973, την τραπεζική και βιομηχανική κρίση της
δεκαετίας του 1990, το σπάσιμο της φούσκας των διαδικτυακών εταιρειών
(το γνωστό dot-com bubble) το 2000... Χρειάστηκε να γίνουν επώδυνες
μεταρρυθμίσεις, να αυξηθεί η ηλικία συνταξιοδότησης (στη Σουη δία,
πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης είναι σήμερα τα 63 χρόνια), να
υιοθετηθούν αυστηροί δημοσιονομικοί κανόνες, να γίνουν
ιδιωτικοποιήσεις, να αυξηθούν κάποιοι φόροι, αλλά το πνεύμα του
παρέμεινε ζωντανό.
Η οικονομία της Σουηδίας δεν ξέφυγε από την κρίση
Πράσινοι φόροι και εναλλακτική ενέργεια
Να πείσει τους Ευρωπαίους εταίρους να ακολουθήσουν το παράδειγμά της,
θεσπίζοντας «φόρο άνθρακα» ανάλογο με αυτόν που ισχύει στη χώρα από το
1991, επιδιώκει η Σουηδία, με το βλέμμα στραμμένο στη διεθνή διάσκεψη
για την κλιματική αλλαγή που θα πραγματοποιηθεί στην Κοπεγχάγη τον
ερχόμενο Δεκέμβριο. Το ισχυρότερο επιχείρημά της, ο απολογισμός των
τελευταίων 17 ετών.
Από το 1991 μέχρι σήμερα, οι εκπομπές
αερίων του θερμοκηπίου έχουν μειωθεί στη Σουηδία κατά 9%· παράλληλα,
την ίδια περίοδο, η οικονομία αναπτύχθηκε κατά 48%, απόδειξη πως ο
επίμαχος φόρος που αφορά την κατανάλωση ενέργειας δεν σκοτώνει την
ανάπτυξη.
Ο «φόρος άνθρακα» αποφέρει κάθε χρόνο στο σουηδικό κράτος 15 δισ. κορόνες (περίπου 1,4 δισ. ευρώ). Το 1991, όταν πρωτοεφαρμόστηκε,
αντιστοιχούσε σε 27 ευρώ ανά τόνο διοξειδίου του άνθρακα. Σήμερα, έχει
φτάσει τα 108 ευρώ ανά τόνο- οι Σουηδοί συμπεριλαμβάνονται στους
Ευρωπαίους με τις λιγότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα: 6,7 τόνοι
ανά κάτοικο ετησίως, έναντι 9,3 τόνων κατά μέσο όρο στην Ε.Ε.
Άλλωστε χάρη στην πυρηνική ενέργεια, τους υδροηλεκτρικούς σταθμούς και
την αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, η Σουηδία είναι μία από
τις λιγότερο εξαρτημένες από το πετρέλαιο χώρες.
Με μια ματιά
Το σουηδικό μοντέλο περιγράφεταιαπό πολλούς αναλυτές ως ένας μέσος δρόμος ανάμεσα σε μια καπιταλιστική και μια σοσιαλιστικήοικονομία Γεννήθηκε κάπου στα μισάτου 19ου αιώνα, όταν η Σουηδία ψήφισε τους πρώτους «νόμους ανακούφισηςτων φτωχών» Στην κορύφωσή του έφτασετη δεκαετία του 1970, όταν πια το ΚράτοςΠρόνοιας- το οποίο κατά παράδοση στηρίζεται στην υψηλή φορολογία-συμπεριελάμβανε τους πάντες, από την παιδική φροντίδα έως το συνταξιοδοτικό σύστημα
Για την οικοδόμησή του πιστώνονται το Σουηδικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, που κυριάρχησε στη χώρα τον 19ο και τον 20ό αιώνα, τα μεγάλασυνδικάτα, που περικλείουνσχεδόν το σύνολοτου πληθυσμού, οι λιγοστέςαλλά παγκόσμιες βιομηχανίες και το επονομαζόμενο«πνεύμα Saltsjobaden», που σημαίνειδιάθεση συνεργασίαςκαι αμοιβαία αίσθησηευθύνης για τις εξελίξειςστην αγορά εργασίας Η Σουηδία έχει ακόμακαι σήμερα ένα απότα χαμηλότερα επίπεδαφτώχειας στον κόσμο (6% σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ) και συμπεριλαμβάνεται στο τοπ-5 των χωρών με τη δικαιότερη διανομή εισοδήματος.
(από την εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ", 04-05/07/2009)