Ι. Προ διετίας
και πλέον (28.3.07), από την παρούσα στήλη επισημαίνετο:
«Η πιστωτική επέκταση
έλαβε διαστάσεις υπερβολικές … τα πάντα … ακίνητα … αλλά και απολύτως αναλωτά …
π.χ. ταξίδια αναψυχής, επιχειρούνται με πιστώσεις εξοφλητέες μελλοντικώς. Οι
πιστώσεις διευρύνουν την αγοραστική δύναμη, παράγουν αίσθημα ευμάρειας
προϋποθέτουν –όμως– πραγματοποίηση εισοδήματος στο μέλλον. Αν το εισόδημα δεν
πραγματοποιηθεί, μοιραία η παγκόσμια συναλλαγή θ΄ αντιμετωπίσει κρίση … (με
συνέπεια) … την υποβάθμιση του επιπέδου ζωής».
Μήνες μόνον
αργότερα οι μεταπολεμικώς γεννηθέντες είδαμε φαινόμενο –για εμάς– πρωτοφανές.
Ουρές καταθετών περίμεναν στα ταμεία της βρεταννικής τράπεζας NorthernRock για ν΄ αποσύρουν καταθέσεις
τους υπό την διάχυτη αγωνία ότι η τράπεζα καταρρέει. Μετά πάροδο χρόνου ολίγου,
κορυφαίες επενδυτικές τράπεζες της Ν. Υόρκης όπως η Bear Sterns ή η Merril Lynch εξηφανίζοντο απορροφώμενες.
Ακόμη η Lehman Brothers, απαστράπτουσα, μέχρι και την παραμονή του εκμηδενισμού
της, αναγκάσθηκε να υπαχθεί και τυπικώς υπό καθεστώς πτώχευσης. Ακολούθησαν
παγκοσμίως καταρρεύσεις θρυλικών, ανά την υφήλιο, μέχρι τότε, επιχειρήσεων. Οι
δείκτες ανεργίας εκτινάχθησαν, παντού με άμεσο αποτέλεσμα την συρρίκνωση της ζήτησης
και την εντεύθεν αρνητική (πλέον) πρόοδο του παγκοσμίου ΑΕΠ.
Αλλ΄ ουδέν κακόν
αμιγές καλού. Κατέστη σαφής εκ της εμπειρίας της πράξης, ο μηχανισμός της
απληστίας που οδήγησε στην οικονομική πανωλεθρία. Αντιλήφθηκαν, οι οξυδερκείς,
τον φαύλο κύκλο. Ότι, δηλαδή, η αλόγιστη διεύρυνση των πιστώσεων οδήγησε σε
προσφορά πολύ μεγαλύτερη από την ζήτηση που (φυσιολογικά) μπορούσε να υπάρξει.
Έτσι –δευτερογενώς– οδηγηθήκαμε σε περαιτέρω (τεχνητή –όμως– πλέον) ζήτηση. Σε
ζήτηση, άρα, που είχε σαθρή –πράγματι– οικονομική θεμελίωση. Παραστατικά: Τη
μηχανή ελκτικής δύναμης δέκα βαγονιών φορτώσαμε με επί πλέον άλλα πολλά –μέχρι
και διακόσια. Αυτή υπήρξε η περίφημη μόχλευση (leverage) όπου κορυφαίοι του οικονομικού
καιροσκοπισμού διεπραγματεύονταν μέχρι και το διακοσιαπλάσιο του κατεβεβλημένου
κεφαλαίου τους. Ο κίνδυνος καταστροφής κατάδηλος: Ένα προς διακόσια, σημαίνει
ότι εάν η αξία του κεφαλαίου υποχωρήσει, έστω, και μόλις κατά 10%, ο μετέχων
του στοιχήματος (κατά λόγον 1/200) χάνει το κεφάλαιό του είκοσι φορές!
ΙΙ. Εν όψει του
άνω χαλασμού, από την αυτή θέση, την 29.4.09 επισημαίνετο: «Η αφετηρία του σωστού
βρίσκεται στην συνειδητοποίηση του λάθους. Και πρέπει πλέον να έχει καταστεί
σαφές ότι η αναστροφή προς ακμή προϋποθέτει οικονομία υγιέστερη (λιγώτερο
εκτεθειμένη σε πιστωτικούς κινδύνους) κατ΄ ανάγκη όμως –έτσι– μικρότερη … Εφ΄ εξής
δυνάμει αυστηρών νομισματικών κανόνων κάθε πίστωση κρατικής υφής, ή (και)
τραπεζική, πρέπει να αντικρύζεται με οικονομικό αποτέλεσμα σοβαρώς
πιθανολογούμενο. Επομένως αξιόπιστο και ευλόγως προεξοφλούμενο. Τότε μόνον η εν
γένει οικονομία θα εξυγιανθεί και θ΄ αποκατασταθεί επί υγιών βάσεων. Αλλ΄ αυτή
η σταθεροποίηση σημαίνει, ταυτόχρονα, μικρότερη οικονομία. Άρα θα πλεονάζουν
οργανικώς πλέον οι προσφάτως δημιουργηθείσες θέσεις εργασίας, μάλιστα δε κυρίως
στον τομέα των υπηρεσιών».
Είναι προφανές
ότι πρόκειται για τις θέσεις παροχής υπηρεσιών που αντιστοιχούν στην επισφαλή
διεύρυνση της οικονομίας. Στην διεύρυνση δηλαδή που οδήγησε στην κατάρρευση.
ΙΙΙ. Το κοινωνικό
κόστος της ανεργίας που συνεπάγεται η συρρίκνωση της οικονομίας κατέστησε
διστακτικές τις ανά την υφήλιο κυβερνήσεις. Γρήγορα, όμως, έγινε σαφές ότι οι
αρχικά επιχειρηθείσες θηριώδεις χρηματοδοτήσεις δεν οδηγούσαν πουθενά.
Παράδειγμα: Η General Motors
πτώχευσε μετά σπάταλη χρηματοδότησή της που άγγιξε ίσως (και) τα 20 δισ.
δολλαρίων! Ήδη –ομοφώνως– πλέον σε ΗΠΑ και Ε. Ευρώπη η απόφαση επί της αρχής
είναι ειλημμένη. Οι χρηματοδοτήσεις και οι πιστώσεις εν γένει θα υπαχθούν σε
σύστημα αυστηρής κεντρικής (κρατικής) εποπτείας.
Η αναμενόμενη
πραγματοποίηση των μέτρων –αναπότρεπτων στην βασική τους σύλληψη– άγει στην
αποφυγή (κατά πάσα πιθανότητα) ραγδαίας οικονομικής κατάρρευσης, συγχρόνως όμως
και σε οικονομική σταθεροποίηση σε χαμηλότερα επίπεδα. Ο λόγος προφανής. Η
αφαίρεση του «αέρα» της αλόγιστης πιστωτικής επέκτασης μοιραία άγει σε
μικρότερη οικονομία. Έτσι και σε βραδύτερους ρυθμούς ανάπτυξης.
Για την σαφή
εξήγηση χρήσιμο είναι και παράδειγμα: Έστω πολίτης ο οποίος με σταθερό εισόδημα
2.500 ευρώ διήγε, εν τούτοις, βίο ύψους 5.000 ευρώ με την διαχείριση πιστώσεων
του ύψους της διαφοράς (2.500 ευρώ). Αυτός –σε αδρές γραμμές– λογικώς πλέον θα
ισορροπήσει τις δαπάνες του στο συνολικό ποσό των 3.000 ευρώ. Αυτό θα σύγκειται
από το σταθερό εισόδημα (2.500 ευρώ) πλέον πιθανής πιστωτικής επέκτασης, σαφώς
ήδη περιορισμένης, κατ΄ εκτίμηση, στο 20% του εισοδήματός του. Δηλαδή σε,
περίπου, 500 ευρώ.
Αλλ΄ ακόμη το
δυσμενές οικονομικό κλίμα θα ευνοεί μάλλον αποταμίευση παρά την ξέφρενη ζήτηση
που τελευταίως «φούσκωσε» –κατ΄ εξοχήν– τις κάθε λογής υπηρεσίες. Επιτακτική,
άρα, ανάγκη είναι η αντιμετώπιση της ανεργίας. Με την διοχέτευση, μάλιστα, του
δυναμικού που είτε ήδη (είτε θα) αργεί στις υπηρεσίες, σε άλλους τομείς και δη
στους: πρωτογενή και δευτερογενή. Εκεί μάλλον ευχερέστερη θα είναι η ανάπτυξη
θέσεων εργασίας. Αλλως –δια της ανεργίας– στην οικονομική δυσπραγία θα προστεθούν
και κοινωνικές εντάσεις, επίσης όμως και επίταση της βαρειάς εγκληματικότητας.