Του Κ. Ν. Σταμπολή
Ενώ τα σοβαρά προβλήματα ολοκλήρωσης και επιτυχούς λειτουργίας που αντιμετωπίζουν αρκετά Ολυμπιακά έργα έγιναν μόλις πρόσφατα γνωστά σε όλη τους την έκταση (Θόλος Ολυμπιακού Σταδίου, Κολυμβητήριο, Μαραθώνιος Διαδρομή, Διαμόρφωση Ελευθέρων Χώρων) και άλλα πολλά που σχετίζονται με την ομαλή διεξαγωγή των (προαστιακός σιδηρόδρομος, τράμ, οδικοί κόμβοι) ακόμα ένας παράγοντας αδυναμίας έρχεται να προστεθεί στους προβληματικούς έτσι και αλλιώς Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο παράγων αυτός αφορά την οικολογική διάσταση τόσο των ιδίων των Αγώνων όσο και της πανάκριβης κτιριακής υποδομής και των πέριξ χώρων.
Παρά το γεγονός ότι ο προϋπολογισμός των δικών μας Ολυμπιακών Αγώνων, (ξεπερνά τα 7.0 δισεκ. ευρώ με μετριότατους υπολογισμούς) υπερβαίνει κατά πολύ αυτούς άλλων πόλεων όπου διεξήχθηκαν αυτοί τις τελευταίες δύο δεκαετίες (Σίδνεϊ, Βαρκελώνη, Ατλάντα) ούτε ένα ευρώ δεν έχει διατεθεί για την μελέτη και εφαρμογή οικολογικών λύσεων τόσο στο κρίσιμο θέμα της ενέργειας, του πράσινου αλλά και του περιβάλλοντος χώρου. Δυστυχώς απουσιάζει περίτρανα ένας ευρύτερος οικολογικός σχεδιασμός.
Οι αρμόδιοι ασφαλώς θα υποστηρίξουν ότι προβλέπεται εκτενής δενδροφύτευση μέσα στους ίδιους τους χώρους του ΟΑΚΑ, (το οποίο σήμερα είναι ένα εργοτάξιο - κρανίου τόπος) στον Ιππόδρομο, στο κτίριο Αρσης Βαρών και αλλού. Δυστυχώς όμως η αλήθεια είναι ότι πέντε μήνες προ των Αγώνων στις περισσότερες εγκαταστάσεις δεν υπάρχει ίχνος πρασίνου αφού οι σοβαρές καθυστερήσεις στην πρόοδο των έργων δεν επέτρεψαν την φύτευση δέντρων, θάμνων και γκαζόν στη φυτευτική περίοδο του περασμένου Φθινοπώρου (ή και νωρίτερα) και τώρα πρέπει να περιμένουμε τον Απρίλιο. Αλλά ακόμα και εάν υποθέσουμε ότι οι δεντροφυτεύσεις θα γίνουν δεν υπάρχει επαρκής χρόνος για την ανάπτυξη των φυτών ενώ ουδεμία απολύτως μέριμνα έχει ληφθεί για το πράσινο των πέριξ των Ολυμπιακών εγκαταστάσεων χώρων και γενικότερα για το, έτσι και αλλιώς, ελάχιστο πράσινο της πόλης των Αθηνών. Όπως είναι γνωστό βάσει στατιστικών δεδομένων, αλλά και δια γυμνού οφθαλμού δια τους περισσότερους εξ ημών, η Αθήνα έχει τους λιγότερους ανοικτούς χώρους πρασίνου ανά τετραγωνικό μέτρο συγκρινόμενη με όλες τις άλλες πρωτεύουσες και μεγαλουπόλεις της υφηλίου.
Η σημασία του πράσινου για μία πόλη, ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη όπως η Αθήνα, δεν είναι απλά θέμα αισθητικής ή ψυχαγωγίας αλλά συνδέεται άμεσα με την υγεία μας και την ίδια μας την ζωή. Όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Καθηγ. του ΕΜΠ κ. Κώστας Κασσιός «Το πράσινο από μόνο του συσχετίζεται με τη βελτίωση των φυσικών συνθηκών της πόλης (περισσότερο οξυγόνο, λιγότερη σκόνη, μείωση της θερμοκρασίας, λιγότερος θόρυβος, βελτίωση του κλίματος, καλύτερη αισθητική, περισσότερη άγρια ζωή – πανίδα) και παρέχει πλείστα όσα άλλα ευεργετήματα για τον άνθρωπο και για τους κατοίκους μιας πόλης. Πέρα όμως από αυτά παρουσιάζει και μερικές ιδιαιτερότητες σε σύγκριση με τις άλλες παρεμβάσεις που γίνονται στην πόλη αναφορικά με τη φύση του και τη λειτουργία του. Το πράσινο, επειδή το συνθέτουν ζωντανοί οργανισμοί –τα φυτά-, μπορεί να αναπτυχθεί και να διατηρηθεί κάτω από ορισμένες ζωτικής σημασίας προϋποθέσεις, που αν δεν τηρηθούν οδηγούμαστε σε αποτυχίες».
Θα περίμενε λοιπόν κάποιος ότι με ευκαιρία τους Ολυμπιακούς Αγώνες θα καταβάλλετο μία στοιχειώδης προσπάθεια για ν’ αυξηθούν έστω και λίγο οι χώροι πρασίνου –πράγμα αντικειμενικά δύσκολο αφού λόγω των απαιτουμένων απολλοτριώσεων το κόστος είναι πολύ υψηλό- και κυρίως να προστατευθούν και αναδειχθούν οι υπάρχοντες ελάχιστοι χώροι. (π.χ. Λυκαβηττός, Εθνικός Κήπος, Αρδητός, Πεδίο του Άρεως, Άλσος Παγκρατίου, Κτήμα Συγγρού, Πανεπιστημιούπολη κλπ). Αντ’ αυτού έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε την πλήρη αδιαφορία και απαξίωση από πλευράς πολιτείας (Υπ. Γεωργίας, ΥΠΕΧΩΔΕ, Δήμου Αθηναίων) αφού όλοι ανεξαιρέτως οι χώροι έχουν καταντήσει σκουπιδότοποι, ελεύθερο πάρκιν και εστίες ναρκωτικών. Η εικόνα πρασίνου που εκπέμπει η σημερινή Αθήνα είναι πενιχρή και απογοητευτική, ανάξια μιας πόλεως που πρόκειται να φιλοξενήσει Ολυμπιακούς Αγώνες. Όμως το πράσινο για να εγκατασταθεί και ν’ αρχίσει να αποδίδει τα ευεργετήματα του θέλει χρόνο. Χρόνο που δεν μπορείς να τον επισπεύσεις ενώ τα φυτά δεν αποτελούν υλικά που τα έχει κανείς άμεσα στην διάθεση του για την προμήθειά τους. Έτσι το στοίχημα του πράσινου σε συνάρτηση με τους Ολυμπιακούς Αγώνες έχει οριστικά χαθεί.
Μία άλλη εξ’ ίσου σοβαρή οικολογική πτυχή των Αγώνων έχει να κάνει με τον τρόπο που παράγουμε και διαχειριζόμαστε την ενέργεια, η παραγωγή της οποίας στην Ελλάδα είναι μια εξαιρετικά ρυπογόνος υπόθεση. (λ.χ. Δημιουργία φωτοχημικού νέφους στις πόλεις λόγω της κυκλοφορίας ακατάλληλων οχημάτων και γεωμορφολογίας, καύση λιγνίτη και μαζούτ για παραγωγή ηλεκτρισμού κ.λπ.).
Η χώρα μας είναι μία ιδιαίτερα προικισμένη γεωγραφική περιοχή από πλευράς ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όπως η ηλιακή, η αιολική, οι υδατοπτώσεις, η βιομάζα και η γεωθερμία. Η Ελλάδα είναι ήδη πρωτοπόρος στο τομέα αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας για παραγωγή θερμού νερού χρήσης με 3.0 εκ. τετραγωνικά μέτρα εγκαταστημένης επιφάνειας ηλιακών συλλεκτών και με μία ανεπτυγμένη βιομηχανία με σημαντικές εξαγωγικές επιδόσεις, όπου απασχολούνται περισσότερα από 3.000 άτομα με ετήσια παραγωγή 250.000 τ.μ. συλλεκτών. Τελευταία αναπτύσσονται και εφαρμογές παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τον ήλιο, με φωτοβολταϊκά στοιχεία, ειδικευμένες εταιρείες για εγκαταστάσεις και δημιουργία σχετικής βιομηχανίας. Και στον κλάδο της αιολικής ενέργειας η Ελλάδα είναι δραστήρια με αρκετά αιολικά πάρκα σε λειτουργία και συνεχώς αυξανόμενη εγκατεστημένη ισχύ (380 MW σήμερα με πρόβλεψη για 500 MW τα τέλη του 2004). Παράλληλα, Έλληνες αρχιτέκτονες και μηχανικοί έχουν να επιδείξουν αρκετά κτίρια τα οποία θερμαίνονται, δροσίζονται και φωτίζονται βάσει βιοκλιματικών μεθόδων με ελαχιστοποίηση της χρήσης πετρελαίου και ηλεκτρισμού.
Παρά το γεγονός ότι όλοι οι αρμόδιοι φορείς (ΥΠΕΧΩΔΕ, Υπ. Πολιτισμού, ΟΕΚ, Αθήνα 2004) ήσαν ενήμεροι των δυνατοτήτων εφαρμογής φιλικών προς το περιβάλλον λύσεων τις αγνόησαν παντελώς μεγιστοποιώντας αντίθετα την χρήση του μπετόν, την εισαγωγή συμβατικών και ενεργοβόρων συστημάτων και γενικά ότι πιο απαράδεκτο οικολογικά από πλευράς υλικών. (π.χ. ατσάλινες βαριές κατασκευές, αλουμίνιο, μεγάλα θερμικά φορτία κλπ). Και ασφαλώς οι λόγοι για τους οποίους αγνοήθηκαν οι φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις δεν είναι οικονομικοί, αφού σύμφωνα με μελέτες ειδικών η ενσωμάτωση ηλιακών συλλεκτών ή βιοκλιματικών συστημάτων στο Ολυμπιακό Χωρίο, στο Κέντρο Τύπου, στα κτίρια του ΟΑΚΑ, στα κλειστά γυμναστήρια και αλλού δεν θα είχε επιβαρύνει τον προϋπολογισμό ούτε με 10 εκ. € σε ένα συνολικό κτιριακό προϋπολογισμό και ξεπερνά τα 5.0 δισεκ. €. Για να μην ομιλήσουμε για τα εντυπωσιακά αλλά όχι τελείως απαραίτητα έργα τύπου Καλατράβα, που επιβαρύνουν τον προϋπολογισμό με περισσότερα από 130 εκ. €. Έτσι ούτε ένας ηλιακός συλλέκτης, ούτε ένα φωτοβολταϊκό στοιχείο, ούτε ένα κτίριο με βιοκλιματικά συστήματα ούτε μια ανεμογεννήτρια δεν θα χρησιμοποιηθούν ανάμεσα στις πανάκριβες, και αντιαισθητικές, στην πλειοψηφία τους, Ολυμπιακές κατασκευές.
Δυστυχώς υπάρχει και πλήθος άλλων θεμάτων που αφορούν το περιβάλλον και σχετίζονται άμεσα με τους Αγώνες όπως λ.χ. η δημιουργία του φωτοχημικού νέφους στην Αθήνα τους καλοκαιρινούς μήνες, (αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης κυκλοφορίας 2.5 εκ. παντός είδους οχημάτων στο λεκανοπέδιο), η υπερθέρμανση του κτιριακού όγκου της πόλης (φαινόμενο θερμικής νήσου) λόγω της λειτουργίας χιλιάδων μονάδων air-conditioning αλλά και του ατυχούς συνδυασμού των υλικών κατασκευής των κτιρίων (σκυρόδερμα) και της κακής πολεοδομικής διάταξης (απαράδεκτα εγγύς τοποθέτηση του ενός κτιρίου με το άλλο, υψηλά κτίρια, στενοί δρόμοι) με την παράλληλη επικράτηση υψηλών θερμοκρασιών περιβάλλοντος καθ’ όλο το θέρος. Τέλος, λειτουργεί στην Αθήνα ένα άκρως προβληματικό σύστημα περισυλλογής και διαχείρισης απορριμμάτων, χωρίς δυνατότητα ανακύκλωσης, και έτοιμο να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή.
Τα προβλήματα αυτά δεν πρόκειται ως δια μαγείας να εξαφανισθούν το ερχόμενο καλοκαίρι αλλά θα είναι εκεί για να ταλαιπωρήσουν εμάς και τους χιλιάδες ξένους επισκέπτες μας, ιδιαίτερα τους αθλητές, οι οποίοι θα είναι αναγκασμένοι ν’ αγωνισθούν υπό αντίξοες συνθήκες σ’ ένα μάλλον ανθυγιεινό περιβάλλον. Και ενώ θα μπορούσε να καταβληθεί κάποια ελάχιστη έστω προσπάθεια (όπως λ.χ. αύξηση του πράσινου, κυκλοφορία μέσα στην ευρύτερη περιοχή των αγώνων με οικολογικά οχήματα, αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας, βιοκλιματικές λύσεις στα κτίρια) ώστε να καταδειχθεί τουλάχιστον το ενδιαφέρον μας, εάν όχι η δέσμευση των οργανωτών για αναβάθμιση του περιβάλλοντος, όλα έχουν αφεθεί στην τύχη τους. Το αποτέλεσμα είναι πλέον ορατό και ήδη οι περισσότεροι ξένοι επισκέπτες ομιλούν για τους πλέον αντι-οικολογικούς και ακαλαίσθητους αγώνες που θα έχουν οργανωθεί ποτέ από την αναβίωσή τους.