Του Κ. Ν. Σταμπολή
Μέχρι τα τέλη Ιουνίου θα έχει συντελεσθεί το πρώτο αποφασιστικό βήμα για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με την έγκριση του «Κώδικα Διαχείρισης του Συστήματος και Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας», όπως έχει προταθεί από την ΡΑΕ. Την διαπίστωση αυτή έκανε ο Υφυπουργός Ανάπτυξης κ. Γιώργος Σαλαγκούδης μιλώντας πρόσφατα σε πολυπληθές ακροατήριο κατά την διάρκεια Ημερίδας για την Απελευθέρωση της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, που οργάνωσε το Ινστιτούτο Ενέργειας Ν.Α. Ευρώπης (ΙΕΝΕ). «Στόχος της πολιτικής μας» δήλωσε μεταξύ άλλων ο κ. Σαλαγκούδης στην ομιλία του «είναι η ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού στον κλάδο της ενέργειας με τρόπο ώστε να διασφαλίζονται οι επενδύσεις, η αξιοπιστία της τροφοδοσίας, η ανταγωνιστικότητα των τιμών και η προστασία του περιβάλλοντος.
Η καθυστέρηση της ανάπτυξης ανταγωνισμού στην αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας δρα αρνητικά για τον καταναλωτή, την εθνική οικονομία και την ασφάλεια ανεφοδιασμού, αλλά δρα αρνητικά και για την ίδια τη ΔΕΗ η οποία ως μετοχοποιημένη επιχείρηση θα ωφεληθεί από τον ανταγωνισμό».
«Είναι στρατηγικό σφάλμα να μην φροντίζουμε ώστε να εφαρμόζεται ουσιαστικά το κοινοτικό δίκαιο στη χώρα μας, γιατί εκτός της καθυστέρησης των θετικών επιπτώσεων, με τον τρόπο αυτό κινδυνεύουμε να υποστούμε τις αρνητικές επιπτώσεις από τυχόν βίαιη προσαρμογή στις κοινοτικές επιταγές» επισήμανε ο Υφυπουργός Ανάπτυξης.
Πράγματι η μη συμμόρφωση της χώρας μας μέχρι το 2007, οπότε θα πρέπει να έχει απελευθερωθεί πλήρως η αγορά, ενέχει τον κίνδυνο να λάβει μέτρα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εφαρμόζοντας την νέα Κοινοτική Οδηγία ΕΚ/2003/54, η οποία τίθεται σε ισχύ από την αρχή Ιουλίου φέτος, και να επιβάλλει τον διαχωρισμό της ΔΕΗ σε δύο ή τρεις εταιρείες με αντίστοιχη εγκατεστημένη ισχύ. Μία ακραία εξέλιξη η οποία όμως, καθώς προχωρεί η απελευθέρωση στην υπόλοιπη Ευρώπη, μπορεί να υιοθετηθεί για την περίπτωση της Ελλάδας ως η μόνη εναλλακτική λύση.
Ο κ. Σαλαγκούδης εκτιμά ότι τα πράγματα δεν θα φθάσουν σε αυτό το άκρο αρκεί από τώρα να ξεκινήσουν επιτέλους οι απαραίτητες διεργασίες. Ανεξάρτητα από τις κοινοτικές οδηγίες», είναι συμφέρον για τη χώρα μας να προσελκύσει ιδιωτικές επενδύσεις στην αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας και να αναπτύξει σταδιακά τον ανταγωνισμό στον τομέα αυτό. «Ας μην ξεχνάμε ότι οι επενδύσεις αυτές θα πραγματοποιηθούν εντός του πλαισίου του υγιούς ανταγωνισμού στην αγορά, δεν επιδοτούνται και θα συνυπάρξουν με τη ΔΕΗ η οποία διατηρείται υπό το σχήμα ενιαίας καθετοποιημένης επιχείρησης και ενισχύεται συνεχώς» εδήλωσε ο Υφυπουργός Ανάπτυξης.
Πώς θα λειτουργήσει η Νέα Αγορά
Εξειδικεύοντας περισσότερο τον τρόπο λειτουργίας και προσαρμογής της νέας αγοράς ο κ. Σαλαγκούδης θεωρεί ότι το εγχείρημα της σταδιακής ανάπτυξης ανταγωνισμού στην αγορά και της προσέλκυσης ιδιωτικών επενδύσεων είναι ιδιαίτερα δύσκολο και πολύπλοκο. «Για να επιτευχθεί υπό αυτούς τους όρους (η απελευθέρωση της αγοράς) και έτσι να απορριφθούν οποιαδήποτε μέτρα περιορισμού της επιχείρησης με δεσπόζουσα θέση (δηλ. της ΔΕΗ) είναι τουλάχιστον απαραίτητο οι κανόνες λειτουργίας του συστήματος και της αγοράς να είναι γνωστοί εκ των προτέρων και να είναι λεπτομερείς. Αυτό το ρόλο καλείται να επιτελέσει ο νέος Κώδικας Διαχείρισης του Συστήματος και των Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας.
Στην ομιλία του ο Υφυπουργός Ανάπτυξης ξεκαθάρισε ότι επί του παρόντος διατηρείται το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο (Ν 3175/2003) ως βάση για την έγκριση του Κώδικα Διαχείρισης και Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας, που έχει προτείνει η ΡΑΕ παρά το γεγονός ότι ο νόμος αυτός αντιμετωπίζει τα θέματα με αποσπασματικό τρόπο και δεν έχει το εύρος και το βάθος που απαιτούνται συγκριτικά με το μέγεθος των προβλημάτων και αδιεξόδων που δημιούργησε ο προηγούμενος νόμος 2773/1999. Έτσι η τωρινή κυβέρνηση θεωρεί δεδομένους τους κανόνες δικαίου που εισήγαγε ο νόμος 3175/2003.
Κατά την διάρκεια της Ημερίδας τονίσθηκε τόσο από τον κ. Σαλαγκούδη όσο και από τον πρόεδρο της ΡΑΕ, καθηγ. Παντελή Κάπρο, ο οποίος παρουσίασε με λεπτομέρεια την πρόταση της ΡΑΕ για την λειτουργία της καθημερινής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ότι σε όλες τις χώρες που έχουν εμπειρία από την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ο Κώδικας Διαχείρισης του Συστήματος και των Συναλλαγών είναι ένα πολύπλοκο και εξειδικευμένο κείμενο το οποίο υπόκειται σε συνεχή βελτίωση και προσαρμογή. Δεν έχει στατικό χαρακτήρα αλλά τροποποιείται, κυρίως επεκτείνεται και βελτιώνεται, συχνά μετά από διαβούλευση και άντληση εμπειρίας από την εφαρμογή του. Άρα ο Κώδικας στην σημερινή του μορφή δεν είναι απόλυτα δεσμευτικός για το πώς θα λειτουργεί η αγορά σε 5 ή 10 χρόνια, παρατηρεί ο κ. Κάπρος.
Ρόλο κλειδί στην οργάνωση της αγοράς για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος έχει ο ανεξάρτητος Διαχειριστής του Συστήματος, ο ΔΕΣΜΗΕ, ο πρόεδρος του οποίου Δρ. Ευάγγελος Λεκατσάς, ανέπτυξε διεξοδικά τον τρόπο καθημερινής διαχείρισης της αγοράς. Μάλιστα η νέα ηγεσία του ΥΠΑΝ σκοπεύει να ενισχύσει σημαντικά τον ΔΕΣΜΗΕ, τόσο οικονομικά όσο και θεσμικά, ώστε να εξασφαλίσει την απόλυτη ανεξαρτησία του από την ΔΕΗ ώστε να μπορέσει να παίξει έναν κεντρικό ρόλο στην διαχείριση και ανάπτυξη της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Σύμφωνα με τον σχεδιασμό του ΥΠΑΝ οι νέες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και η υλοποίηση των απαραίτητων επενδύσεων από ιδιώτες, θα υλοποιηθούν με βάση τον προτεινόμενο μηχανισμό Συμβάσεων Διαθεσιμότητος Ισχύος (ΣΔΙ) που σκοπό έχει να επιτρέψει στις νέες επενδύσεις να διαχειριστούν με εύλογο και θεμιτό τρόπο τους επιχειρηματικούς τους κινδύνους, όχι όμως να τους απαλλάξουν από τον επιχειρηματικό κίνδυνο. Οι ρυθμίσεις μετριασμού του επιχειρηματικού κινδύνου νεοεισερχομένων «παικτών» ενσωματώνονται σε μηχανισμό ανταγωνισμού στην αγορά που ηθελημένα δεν βασίζονται σε κρατικό σύστημα εγγυήσεων ή υποχρεωτικής αγοράς ενέργειας.
Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις είναι απόλυτα συμβατές και με τη νέα Ευρωπαϊκή Οδηγία 54/2003 για την αγορά ηλεκτρισμού. Στην Οδηγία αυτή προβλέπεται υποχρέωση των κρατών μελών να λαμβάνουν μέτρα για τη διασφάλιση του ενεργειακού ανεφοδιασμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα ερμηνευτικά της κείμενα έχει ήδη διευκρινίσει ποια μέτρα είναι συμβατά με τον ανταγωνισμό στην αγορά. Σε αυτά η Επιτροπή ρητά περιλαμβάνει τα μέτρα που στηρίζονται στις συμβάσεις διαθεσιμότητας ισχύος και τις συμβάσεις διαφορών, όπως αυτές που προβλέπονται στο σχέδιο Κώδικα.
Όπως έγινε γνωστό κατά την διάρκεια της Ημερίδας τους διαγωνισμούς για τις ΣΔΙ θα διενεργήσει ο ΔΕΣΜΗΕ, μετά την έγκριση του Κώδικα και θα προβλέπουν συμβάσεις συνολικής ισχύος μέχρι 900 MW. Μία διαδικασία η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με συμβατικούς διαγωνισμούς για κατασκευή νέων μονάδων. Η έκδοση των ΣΔΙ είναι ένα μέτρο που επιτρέπει την έναρξη εφαρμογής του συστήματος των συμβάσεων διαθεσιμότητας ισχύος, πάνω στο οποίο θα στηριχθεί η οργάνωση της νέας αγοράς που θα δημιουργηθεί. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι και η ίδια η ΔΕΗ θα συμμετέχει στον μηχανισμό ΣΔΙ που θα καθοριστούν μέσα στους αμέσως επόμενους μήνες βάσει της ήδη εγκατεστημένης ισχύος της. Προβλέπεται, ότι οι συμβάσεις αυτές, χωρίς την ανάγκη παρέμβασης του ΔΕΣΜΗΕ, θα συνεισφέρουν με μόνιμο τρόπο στη διατήρηση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας σε επίπεδα τέτοια που με ασφάλεια θα παρέχεται επάρκεια και εφεδρεία για τους καταναλωτές.
Βασικός επίσης στόχος της λειτουργίας της νέας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας είναι η εξασφάλιση τιμών σε ανταγωνιστικά επίπεδα. Με τους κατάλληλους κανόνες ρυθμιστικού χαρακτήρα ο στόχος αυτός είναι απόλυτα εφικτός στο πλαίσιο λειτουργίας της ημερήσιου ενεργειακού προγραμματισμού, ο οποίος αποτελεί την ημερήσια χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας υποστηρίζει η ΡΑΕ. Για τον ίδιο σκοπό, μεγάλη σημασία έχει η διατήρηση της ελευθερίας των συμβάσεων οικονομικού χαρακτήρα τις οποίες θα συνάπτουν χωρίς περιορισμό οι παραγωγοί με τους προμηθευτές και τους πελάτες και οι οποίες συμπληρώνουν τη λειτουργία του ημερήσιου ενεργειακού προγραμματισμού. Ο ΔΕΣΜΗΕ, σύμφωνα με τον Κώδικα θα έχει την ευθύνη για επικουρικές υπηρεσίες και εφεδρεία με τρόπο ώστε να ελαχιστοποιείται το κόστος για τον καταναλωτή χωρίς να κινδυνεύει η ποιότητα παροχής των υπηρεσιών ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι Θέσεις της ΔΕΗ
Μέχρι πρότεινος τόσο η διοίκηση της ΔΕΗ και η ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ, ήσαν κάθετα εναντίον κάθε μορφής απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με το σκεπτικό ότι αυτό αναπόφευκτα θα δημιουργήσει ένα αρνητικό οικονομικό κλίμα λειτουργίας για την ΔΕΗ και αργά ή γρήγορα θα οδηγήσει σε συρρίκνωση του αντικειμένου της και απαξίωση της Επιχείρησης. Φαίνεται ότι βάσει των κατευθύνσεων που έχει δώσει η νέα διοίκηση και υπό την πίεση των Βρυξελλών, ιδίως εν’ όψει ισχύος της Νέας Κοινοτικής Οδηγίας, οι ιθύνοντες οδηγούνται σε αναθεώρηση των θέσεων τους. Από την παρουσίαση της ΔΕΗ στην Ημερίδα προκύπτει ότι η ΔΕΗ αποδέχεται πλέον την αναγκαιότητα εισαγωγής του νέου μοντέλου λειτουργίας της αγοράς όπου οι ιδιώτες παραγωγοί θα συνδέονται και θα τροφοδοτούν το ίδιο δίκτυο όπως η ΔΕΗ, ενώ θα δημιουργηθεί σταδιακά ανταγωνισμός μεταξύ ΔΕΗ και ιδιωτών παραγωγών, για τους «επιλέγοντες» πελάτες. Ετσι η ΔΕΗ επικεντρώνει πλέον την κριτική της σε ατέλειες και σημεία του Κώδικα που «πρέπει ν’ αντιμετωπιστούν ώστε η ρύθμιση αυτή να λειτουργήσει σωστά».
Κύριο σημείο ανησυχίας για την ΔΕΗ αναδεικνύεται ο καθορισμός του Συντελεστή Επάρκειας Ισχύος, βάσει του οποίου προσδιορίζεται η υποχρέωση των προμηθευτών να διαθέτουν Αποδεικτικά Διαθεσιμότητα Ισχύος (ΑΔΙ). Η ΔΕΗ αμφισβητεί τον προτεινόμενο τρόπο υπολογισμού του Συντελεστή Επάρκειας Ισχύος αφού απ’ αυτόν εξαρτάται η αναγκαία ισχύς εφεδρείας του συστήματος και η επάρκεια της εγκατεστημένης ισχύος για κάλυψη της ζήτησης. Εδώ η ΔΕΗ θέτει και το ζήτημα της ψυχρής εφεδρείας των μονάδων που θα κληθούν να λειτουργήσουν σε εξαιρετικές περιπτώσεις και το κόστος που θα είναι αυτή υποχρεωμένη να καλύψει, εις βάρος της απόδοσης των κεφαλαίων της και προς όφελος των ιδιωτών παραγωγών. «Προφανώς πρόκειται για πλήρως αντι-οικονομική αντιμετώπιση της ηλεκτροπαραγωγής. Είναι δυνατό για λίγες ώρες το χρόνο να μην καλούνται να λειτουργήσουν μονάδες που βρίσκονται σε ετοιμότητα λειτουργίας; Ξεχάσαμε ότι ο απώτερος στόχος είναι η ελαχιστοποίηση του κόστους; Είναι αυτοσκοπός η προσέλκυση νέων ιδιωτικών επενδύσεων;» διερωτάται η διοίκηση της ΔΕΗ.
Το θέμα της ψυχρής εφεδρείας απασχολεί ιδιαίτερα την ΔΕΗ αφού, βάσει του προτεινόμενου κώδικα (Αρθρο 343) η ΔΕΗ εντός 4 μηνών υποχρεούται να θέσει σε ψυχρή εφεδρεία μονάδες ισόποσης ισχύος. Με άλλα λόγια ο Κώδικας νομοθετεί και επιβάλλει ότι η «ΔΕΗ δεν πρέπει στο μέλλον ν’ αυξήσει το παραγωγικό της δυναμικό πέρα από τα σημερινά επίπεδα. Προφανώς αυτό ξεπερνά τη δικαιοδοσία του Υπουργού στα πλαίσια της Υπουργικής Απόφασης και φυσικά κάθε έννοια ελεύθερου ανταγωνισμού», παρατηρούν υψηλόβαθμα στελέχη της επιχείρησης.
Οι Θέσεις των Επενδυτών
Aπό την πλευρά τους οι επενδυτές –υπάρχουν τρεις εν δυνάμεις επενδυτές, δηλ. τα ΕΛΠΕ, η ΤΕΡΝΑ και ο Μυτιληναίος- εστιάζουν την κριτική τους στην ανάγκη καθορισμού μιας εύλογης τιμής αγοράς ρεύματος από τον ΔΕΣΜΗΕ που αυτό με την σειρά του εξαρτάται από μία σειρά παραγόντων, όπως,
(α) Θα υπάρξει εξασφάλιση για την λειτουργία των ιδιωτικών μονάδων κάποιες ελάχιστες ώρες του χρόνου (λ.χ. όχι λιγότερες από 6.000) ώστε να μπορέσει να υπάρξει μία ικανοποιητική απόσβεση των επενδύσεων.
(β) Ότι δεν θα υπάρξει υπερεπάρκεια ισχύος στο σύστημα
(γ) Της ανάγκης όπως επιτευχθεί, μέσω του ΔΕΣΜΗΕ, κάποιες ισορροπίες με την ΔΕΗ, η οποία λόγω μεγέθους και αποσβέσεων θα μπορεί να προσφέρει ηλεκτρικό ρεύμα στο σύστημα με εξαιρετικά χαμηλές τιμές.
Με άλλα λόγια οι επενδυτές φοβούνται ότι η ΔΕΗ θα εκμεταλλευθεί στο έπακρο την δεσπόζουσα θέση της στην αγορά.
Τέλος, οι επενδυτές παρατηρούν ότι υπάρχουν κρυμμένα κόστη, για αυτούς στο σύστημα, ενώ για την ΔΕΗ υπάρχει πληθώρα κρυμμένων ωφελειών. (π.χ. προσφορά φθηνού ρεύματος από υδροηλεκτρικά).
Είναι κοινή η εκτίμηση ότι καθώς θα προχωρούν οι διαδικασίες για την έναρξη λειτουργίας της νέας αγοράς, η ΔΕΗ θα εντείνει την κριτική της και την κινητοποίηση της προσπαθώντας να αποσπάσει όσο γίνεται περισσότερα οφέλη και να διασφαλίσει τον μεγαλύτερο όγκο της παραγωγικής της ισχύος, καταστώντας στην ουσία εξαιρετικά δύσκολο τον ανταγωνισμό. Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι εάν η κυβέρνηση της Ν. Δημοκρατίας θα θελήσει να συγκρουσθεί με τα οργανωμένα συμφέροντα της μεγαλύτερης επιχείρησης της χώρας στην προσπάθεια της να δημιουργήσει ίσες ευκαιρίες σε αυτόν τον κρίσιμο για τον εθνικό οικονομικό τομέα.