Του Κ. Ν. Σταμπολή
Η επίσκεψη του προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κωστή Στεφανόπουλου στο Αζερμπαϊτζάν στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, ολοκλήρωσε ουσιαστικά ένα κύκλο ταξιδιών του Έλληνα προέδρου, ο οποίος συνοδευόμενος από αντίστοιχες επιχειρηματικές αποστολές, επισκέφθηκε τα τελευταία 3 χρόνια όλες σχεδόν τις χώρες της Καυκασίας (Βλέπε Γεωργία, Αρμενία, Ουζμπεκιστάν και Καζακστάν).
Οι άκρως επιτυχημένες αυτές επισκέψεις του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα είχαν διττή σημασία διότι πέρα από την προφανή πολιτική τους σκοπιμότητα είχαν και επιχειρηματικό αντικείμενο αφού στην πράξη άνοιξαν τον δρόμο σε πολλές ελληνικές εταιρείες και οργανισμούς οι οποίες επιθυμούσαν να δραστηριοποιηθούν στην περιοχή ενώ ενίσχυσαν την θέση και τις προοπτικές των ήδη εκεί εγκατεστημένων Ελληνικών εταιρειών.
Η πρώην αυτή Σοβιετική Δημοκρατία στις ακτές της Κασπίας, η οποία απέκτησε την ανεξαρτησία της τον Οκτώβριο του 1991, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα λόγω της σημαντικής γεωπολιτικής θέσης που κατέχει (συνορεύει βόρεια με την Ρωσία, νότια με το Ιράν, δυτικά με την Αρμενία, και βορειοδυτικά με την Γεωργία, ενώ ανατολικά βρέχεται από την Κασπία Θάλασσα) και των σοβαρών ενεργειακών κοιτασμάτων που διαθέτει. Η χώρα περιλαμβάνει επίσης την περιοχή του Nagorno-Karabah θύλακα του δυτικού Αζερμπαϊτζάν και την αυτόνομη περιοχή του Nakhchevan, η οποία χωρίζεται από την υπόλοιπη χώρα από μια ορεινή λωρίδα αρμενικού εδάφους.
Το Αζερμπαϊτζάν και πιο συγκεκριμένα η χερσόνησος του Ασφερόν, όπου είναι το Μπακού, είναι μία από τις παλαιότερες πετρελαιοπαραγωγές περιοχές του πλανήτη και η ανάπτυξη και εκμετάλλευση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων αποτελεί το κέντρο των οικονομικών δραστηριοτήτων της χώρας. Ως αποτέλεσμα της διαλύσεως της ΕΣΣΔ και του οικονομικού συστήματος κεντρικού σχεδιασμού, σύμφωνα με το οποίο το Αζερμπαϊτζάν τροφοδοτούσε ενεργειακά την ΕΣΣΔ με το 70% της πετρελαϊκής του παραγωγής και με το 20% των ανθρακούχων μεταλλευμάτων του σε συνδυασμό με την κρίση στο Ναγκόρνο- Καραμπάχ, η οικονομία του Αζερμπαϊτζάν εγνώρισε αρνητική «ανάπτυξη» με παράλληλη απώλεια των πρώην παραδοσιακών αγορών.
Μόλις το 1995 το ΑΕΠ έφθασε το 42% του επιπέδου 1990, ενώ οι διάφοροι τομείς της παραγωγής σημείωναν μείωση ενώ η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου την περίοδο 1987-1995 μειώθηκε από 13,8 σε 9,2 εκ. τόνους. Η κρίσιμη και ουσιαστικά καταστροφική αυτή κατάσταση άρχισε να αναστρέφεται από το 1993 με την επιστροφή στην εξουσία του Heyder Aliyev ως Προέδρου της χώρας. Η κυβέρνηση υιοθέτησε ευρύτατο πρόγραμμα οικονομικών μεταρρυθμίσεων με την υποστήριξη της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, με στόχο μακροοικονομική σταθερότητα, οικονομική φιλελευθεροποίηση και ιδιωτικοποιήσεις, αρχικά σε μικρή κλίμακα. Από το 1995 και μετά, η χώρα, απολαμβάνοντας πολιτική σταθερότητα, γνωρίζει εντυπωσιακούς ρυθμούς αναπτύξεως καταβάλλει δε συνεχή προσπάθεια για την σταθερή βελτίωση των οικονομικών δεδομένων.
Η επίσκεψη του Ελληνα Προέδρου στο Αζερμπαϊτζάν την δεδομένη χρονική στιγμή είχε ιδιαίτερη σημασία λόγω της αναταραχής που επικρατεί για μία ακόμη φορά τα τελευταία 30 χρόνια στις διεθνείς ενεργειακές αγορές και των δυνατοτήτων που προσφέρει η χώρα αυτή της Κασπίας μέσω των σημαντικών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου που διαθέτει. Παρά το γεγονός ότι σήμερα η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας κυμαίνεται σε μικρά σχετικά επίπεδα, σε σύγκριση με το γειτονικό Καζακστάν και την ίδια την Ρωσία, εν τούτοις τα ανακαλυφθέντα και βεβαιωμένα κοιτάσματα που διαθέτει είναι τέτοιας έκτασης που σύντομα η θέση της χώρας πρόκειται ν’ αναβαθμιστεί ως παραγωγού πρώτης γραμμής. Πέρα από τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων που διαθέτει η χώρα, ένας εξ’ ίσου σημαντικός παράγοντας επιρροής του Αζερμπαϊτζάν στη ευρύτερη περιοχή -που πέρα από το Αζερμπαϊτζάν περιλαμβάνει το Καζακστάν, το Τουρκεμιστάν και το Ουζμπεκιστάν- είναι η ίδια του η πρωτεύουσα το Μπακού, μία πόλις 1,8 εκατ. κατοίκων, η οποία και είναι το μεγαλύτερο λιμάνι της Κασπίας και το κατ’ εξοχήν εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο. Το Μπακού έχει μία παράδοση 120 και πλέον ετών ως πετρελαιοπαραγωγός περιοχή αφού στα τέλη του 19ου αιώνα είχε αναδειχθεί ως η πρωτεύουσα του πετρελαίου που είχε φθάσει να συνεισφέρει έως και το 50% της τότε παγκόσμιας πετρελαϊκής παραγωγής.
Η Παραγωγή Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου
Γιαυτό το πετρέλαιο δεν είναι μία νέα υπόθεση για το Αζερμπαϊτζάν το οποίο όλα αυτά τα χρόνια, δεν έπαυσε να παράγει και να τροφοδοτεί κυρίως την αγορά της Ρωσίας, ενώ σχετικά πρόσφατα άρχισε πάλι εξαγωγές προς τις Δυτικές αγορές μέσα από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Μέχρι σήμερα ο μεγαλύτερος όγκος πετρελαίου παρήγετο από απαρχαιωμένες εγκαταστάσεις άντλησης, που ευρίσκονται στις χαρακτηριστικά μακριές εξέδρες (εκτείνονται ολόκληρα χιλιόμετρα μέσα στην Κασπία) από επιφανειακά κυρίως κοιτάσματα. Με την ανακάλυψη όμως σοβαρών νέων βαθειών κοιτασμάτων μέσα στην Κασπία από ξένες εταιρείες στις αρχές της δεκαετίας του ’90 το πετρελαϊκό μέλλον αυτής της Ασιατικής χώρας άλλαξε για μία ακόμη φορά. Την ανακάλυψη των τεραστίων κοιτασμάτων Tengiz και Kashagan στην βόρειο Κασπία (που ανήκουν όμως στο Καζακστάν) ακολούθησε η εξεύρεση των μεγάλων κοιτασμάτων Azeri-Chirag-Gyuneshli (πετρέλαιο) και Shah-Deniz (φυσικό αέριο) μέσα στο Αζέρικο τμήμα της Κασπίας, από το κοινοπρακτικό σχήμα του Azerbaijan International Operating Company (AIOC) στο οποίο η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν συμμετέχει με ένα 10%. Σύμφωνα με στοιχεία της ΒΡ, η οποία και διευθύνει την AIOC, το Αζερμπαϊτζάν διαθέτει συνολικά 7.0 δις. βαρέλια βεβαιωμένων αποθεμάτων ή 0.7% των παγκόσμιων αποθεμάτων, αν και η SOCAR, η κρατική εταιρεία πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν, υπολογίζει τα αποθέματα στα 17.5 δις. βαρέλια. Τα αποθέματα φυσικού αερίου είναι εξ’ ίσου σοβαρά ανερχόμενα σε 850 δις. κυβ. μέτρα ή το 0.6% της παγκοσμίου δυναμικού.
Η σημερινή παραγωγή πετρελαίου ανέρχεται στα 310.000 βαρέλια/ημέρα και του φυσικού αερίου στα 5.0 δις. κυβικά μέτρα, ποσότητες όμως που πρόκειται ν’ αυξηθούν σημαντικά στα αμέσως επόμενα χρόνια καθώς θα προχωρεί η πλήρης εκμετάλλευση των κοιτασμάτων ACG και Shah-Deniz. Εκπρόσωπος της κρατικής εταιρείας πετρελαίου και αερίου SOCAR εδήλωσε πρόσφατα ότι περισσότερα από 53 κοιτάσματα ευρίσκονται σε στάδιο έρευνας και ανάπτυξης, 36 υποθαλάσσια και 17 στην στεριά. Έτσι η παραγωγή πετρελαίου αναμένεται να ξεπεράσει το 1.0 εκ. βαρέλια μέχρι το έτος 2010 και 10-12 δις. κυβ. μέτρα αέριο την ίδια χρονική περίοδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο τομέας πετρελαίου-αερίου έχει μέχρι στιγμής προσελκύσει συνολικές επενδύσεις περίπου 10.0 δις. δολ. ενώ μέχρι το τέλος του 2005 το νούμερο αυτό θα έχει αυξηθεί στα $ 14.0 δις. δολ.. Μία εξαιρετικά υψηλή επένδυση από κάθε άποψη, ιδιαίτερα μάλιστα εάν λάβουμε υπ’ όψιν το ΑΕΠ της χώρας που το 2003 έφθασε μόλις τα 7.6 δις. δολ.
Οι Αγωγοί
Για να εξαχθεί όμως το πετρέλαιο και το αέριο χρειάζονται αγωγοί. Αυτήν την στιγμή το «πρώιμο» Αζερικό πετρέλαιο μεταφέρεται στο λιμάνι Σούπσα, της Γεωργίας, στη Μαύρη Θάλασσα για εξαγωγή στη Δύση μέσω του παλαιού αγωγού Μπακού (Σανγκατσάλ)- Σούπσα, μήκους 820 χλμ. και διαμέτρου 20 ιντσών, ο οποίος και ανακαινίστηκε πρόσφατα και ήδη, μέσω αυτού, μεταφέρονται ποσότητες της τάξης των 150-180 χιλ. βαρ/ημέρα. Το πετρέλαιο αυτό προέρχεται από το κοίτασμα Chirag 1 ενώ από το 2006 μεγάλες ποσότητες, της τάξης των 900,000 βαρ/ημέρα θα αρχίσουν να εξάγονται μέσω του υπό κατασκευή διαβόητου πετρελαιαγωγού Μπακού-Τσειχάν, μήκους 2000 χλμ. περίπου, ο οποίος διασχίζει την Γεωργία και την Τουρκία και καταλήγει στην Μεσόγειο στο λιμάνι του Τσεϊχάν. Για τις εξαγωγές του Αζέρικου αερίου (από το πεδίο Shah-Deniz) προωθείται η κατασκευή του αγωγού Μπακού-Τυφλίδα-Ερζερούμ, κόστους 2.7 δις. δολ. ο οποίος θα μπορεί να μεταφέρει μέχρι 16.0 δις. κυβ. μέτρα αερίου ετησίως και αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το 2006.
Ελληνικό Ενδιαφέρον
Το Ελληνικό ενδιαφέρον στο Αζερμπαϊτζάν επικεντρώνεται στις δυνατότητες συμμετοχής των Ελληνικών Πετρελαίων (ΕΛΠΕ) σε κοινοπραξία που θ’ αναλάβει την ανάπτυξη και εκμετάλλευση δευτερευόντων, αλλά αξιόλογων πετρελαϊκών κοιτασμάτων, στην Κασπία σε συνεργασία με την κρατική εταιρεία πετρελαίου SOCAR, καθώς και στην σύναψη συμφωνίας για την αγορά, και προώθηση στην Ευρώπη, Αζέρικου φυσικού αερίου. Ήδη το Αζερμπαϊτζάν έχει κλείσει συμφωνία με την Τουρκία για την εξαγωγή 6.1 δις. κυβικών μέτρων αερίου. Ένα μέρος αυτής της ποσότητας θα μπορούσε, μέσω Τουρκίας, να εξαχθεί στην Ελλάδα, μέσω των Ελληνο-Τουρκικού αγωγού φυσικού αερίου η κατασκευή του οποίου πρόκειται να ξεκινήσει εντός του 2004.
Μακροπρόθεσμα οι Αζέροι, ενδιαφέρονται να εξάγουν σημαντικές επιπλέον ποσότητες φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας. Αυτό προϋποθέτει την κατασκευή ενός νέου αγωγού που θα διασχίζει την Βόρειο Ελλάδα και θα μπορεί να μεταφέρει φυσικό αέριο στην Ευρώπη, μέσω υποθαλασσίου αγωγού στην Αδριατική, ο οποίος θα καταλήγει στην Νότιο Ιταλία η μέσω ενός βορείου αγωγού προς Αυστρία, μέσω Σερβίας-Κροατίας. Η Δημόσια Επιχείρηση Αερίου (ΔΕΠΑ) αυτήν την στιγμή εξετάζει μέσα από μελέτες σκοπιμότητας τις δύο αυτές εναλλακτικές λύσεις.
Ενδεικτικό της σοβαρότητας με την οποία η χώρα μας εξετάζει το ενδεχόμενο μιας ενεργειακής συνεργασίας με το Αζερμπαϊτζάν είναι το γεγονός ότι στην Ελληνική αποστολή συμμετείχαν ο πρόεδρος των ΕΛΠΕ κος Τίμος Χριστοδούλου και της ΔΕΠΑ κος Ραφαήλ Μωυσής οι οποίοι συνοδεύοντο από υψηλόβαθμα στελέχη των δύο επιχειρήσεων. Εξ’ άλλου σε δηλώσεις του προς τους Έλληνες δημοσιογράφους που συνόδευσαν στο ταξίδι του τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο Υφυπουργός Εξωτερικών, υπεύθυνος για θέματα εξωτερικού εμπορίου, κος Ευριπίδης Στυλιανίδης αναφέρθηκε στο θετικό κλίμα που έχει διαμορφωθεί στις οικονομικές και επιχειρηματικές σχέσεις των δύο χωρών. Αυτό επιβεβαιώθηκε εξ’ άλλου με την υπογραφή τριών διακρατικών συμφωνιών. Οι συμφωνίες αυτές αφορούν: (α) την προώθηση και αμοιβαία προστασία των επενδύσεων, (β) τις Διεθνείς Οδικές Μεταφορές και (γ) Αμοιβαία Συμφωνία για Τελωνειακά Θέματα.
Διπλωματικοί κύκλοι στο Μπακού, χαρακτήρισαν την επίσκεψη Στεφανόπουλου ως κομβικό σημείο στις σχέσεις του Αζερμπαιτζάν με την Ευρωπαική Ένωση, καθ’ ότι ήτο η πρώτη επίσημη επίσκεψη, σε επίπεδο αρχηγού κράτους μέλους της Ε.Ε. η οποία πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια. Η επίσκεψη αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία για την κυβέρνηση του κ. Ιλάμ Αλίεφ, (υιού του αποθανόντος προέδρου Χαιντάρ Αλίεφ) η οποία προσπαθεί να δημιουργήσει γέφυρες συνεργασίες με την Ε. Ενωση των 25, αποσκοπώντας σε μία όσο το δυνατόν ανεξάρτητη οικονομική ανάπτυξη και απογαλακτισμό της από τον μέχρι πρόσφατο σφικτό εναγκαλισμό της Ρωσίας.