Του Κ. Ν. Σταμπολή
Black Out στο σύστημα της ΔΕΗ σημειώθηκε σήμερα το μεσημέρι στις 12:40 με αποτέλεσμα να τεθεί εκτός λειτουργίας το ηλεκτρικό δίκτυο σε όλη τη Νότιο Ελλάδα, από την Λαμία και κάτω. Αρχικά σημειώθηκε πτώση στην τάση της γραμμής υψηλής τάσης των 150 kv στο ΚΥΤ Λαμίας με αποτέλεσμα να τεθεί αυτομάτως εκτός λειτουργίας, η ανωτέρω γραμμή μεταφοράς για λόγους προστασίας από υπόταση. Ακολούθως τέθηκαν, επίσης αυτομάτως, εκτός λειτουργίας και οι άλλες γραμμές υπερυψηλής τάσης από Λαμία προς Αττική με αποτέλεσμα να επέλθει πλήρες black out στην ευρύτερη περιοχή.
Σύμφωνα με τεχνικούς που γνωρίζουν καλά τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος διανομής ηλεκτρικού ρεύματος η αρχική πτώση τάσης στην γραμμή μεταφοράς υπερ-υψηλής τάσης οφείλεται σε αδυναμία μεταφοράς αέργου ισχύος η οποία απαιτήθηκε αίφνης από το σύστημα, αποτέλεσμα ζήτησης από μεγάλο αριθμό κλιματιστικών μονάδων που προστίθεντο συνεχώς στο δίκτυο από το πρωΐ, λόγω παρατηρούμενων υψηλών θερμοκρασιών περιβάλλοντος (το θερμόμετρο έφθασε τους 38ο C στο κέντρο της Αθήνας).
Όπως είναι γνωστό τα κλιματιστικά έχουν κακή συμπεριφορά σε ότι αφορά τις απαιτήσεις τους για άεργο ισχύ. Δηλαδή απαιτούν ίση ποσότητα ενεργού με άεργο ισχύ. Είναι αυτό που λένε οι τεχνικοί ότι έχουν κακό συνημίτωνο (φ = 0.65). Οι περισσότερες ηλεκτρικές συσκευές (π.χ. κουζίνες, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, λαμπτήρες) απαιτούν συνήθως μεγάλη ποσότητα ενεργού ισχύος και μικρή μόνο εισφορά από άεργο. Τα κλιματιστικά που είναι στην ουσία αντλίες θερμότητος έχουν υψηλή απαίτηση για άεργο ισχύ.
Για να γίνει αντιληπτή η αφορμή για το σημερινό black out πρέπει να σημειωθεί ότι μία γραμμή μεταφοράς και παράγει και καταναλώνει άεργο ισχύ. Η δε παραγόμενη άεργος ισχύς είναι ανάλογη της φαινομένης αντίστασης του δικτύου ενώ η κατανάλωση είναι ανάλογη του τετραγώνου της αέργου συνιστώσας του ρεύματος. Έτσι όταν προσπαθήσουμε να τραβήξουμε μεγάλη ποσότητα αέργου ισχύος, όπως συνέβη σήμερα το πρωΐ, αυξάνονται εκθετικά οι απώλειες αέργου ισχύος.
Η ημέρα ξεκίνησε άσχημα έτσι και αλλιώς με μία μονάδα 300 MW στο Λαύριο εκτός λειτουργίας λόγω συντήρησης στην αντλία τροφοδοσίας θερμού ύδατος. Κάποια στιγμή γύρω στις 12:30 το μεσημέρι η ζήτηση στο δίκτυο είχε διαμορφωθεί στα 8,910 MW ενώ η δυνατότητα του δικτύου από πλευράς εγκατεστημένης ισχύος ήτο στα 10,350 MW. Μεταξύ 12:30 και 12:40 προσετέθη ζήτηση για άλλα 300 MW προερχόμενη αποκλειστικά από κλιματιστικά. Και ενώ το δίκτυο μπορούσε θεωρητικά να καλύψει την αιτούμενη ενεργό ισχύ δεν είχε την δυνατότητα κάλυψης του επιπλέον 300 MVAR άεργου ισχύος που προστέθηκαν από τα κλιματιστικά. Και αυτό, γιατί όπως έχουμε ήδη εξηγήσει με λεπτομέρεια (βλέπε άρθρο μας στο www. energia.gr της 5 Ιουλίου 2004, με θέμα Άεργος Ισχύς: Ενας Παράγων Ανησυχίας εν’ όψει των Ολυμπιακών Αγώνων) ένα πολύ σοβαρό χαρακτηριστικό της αέργου ισχύος είναι ότι δεν μεταφέρεται εύκολα. Έτσι εάν μία περιοχή χρειασθεί αίφνης άεργο ισχύ, μία ανάγκη που μπορεί να προκύψει μετά από μία απώλεια μίας ή δύο παραγωγικών μονάδων ή από την ταυτόχρονη χρήση των νεοεγκατεστημένων κλιματιστικών και άλλων φορτίων εξαιτίας μεγάλου καύσωνα, όπως ακριβώς συνέβη σήμερα, τότε θα χρειασθεί να υπάρχει διαθέσιμος πολλαπλασίου μεγέθους άεργος ισχύς σ’ ένα άλλο γεωγραφικό διαμέρισμα, της χώρας ώστε αυτή μεταφερόμενη στην περιοχή ανάγκης, μετά από τις απώλειες δικτύου, να φθάσει περίπου σε κλάσμα της αρχικής της ισχύος. Έτσι για παράδειγμα απώλεια 300 MVAR, όπως συνέβη σήμερα, στην περιοχή του Λεκανοπεδίου της Αττικής εχρειάζετο πρόβλεψη δυνατότητας παραγωγής και μεταφοράς για 8-πλάσια άεργο ισχύ από το βόρειο σύστημα, δηλ. για 2400 MVAR. Τα οποία δεν υπήρχαν αλλά και εάν υπήρχαν δεν μπορούσαν να μεταφερθούν.
Βέβαια μεταφορά μίας τέτοιας μεγάλης αέργου ισχύος ήτο τελείως αδύνατη σήμερα το πρωΐ διότι θα έπρεπε να σταματήσει πλήρως η ηλεκτροδότηση της Δυτικής ή της Βορείου Ελλάδος αλλά και αυτό δεν μπορεί να γίνει μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας εάν δεν έχουν μελετηθεί προηγουμένως οι κατάλληλες ρυθμίσεις. Για να προφυλάξει όμως την ηλεκτροδότηση του υπόλοιπου της χώρας το σύστημα έβγαλε αυτομάτως εκτός λειτουργίας την γραμμή μεταφοράς με αποτέλεσμα να πέσουν σταδιακά οι διακόπτες (σε κλάσματα του δευτερολέπτου) σε όλη την νότιο Ελλάδα.
Όπως έχουμε ήδη επισημάνει η έλλειψη ικανής διαθέσιμης αέργου ισχύος οφείλεται στις χρόνιες δυσλειτουργίες του όλου διασυνδεδεμένου συστήματος και στην έλλειψη επαρκούς εγκατεστημένης ισχύος στο Λεκανοπέδιο η εγγύς αυτού. Σύμφωνα με την διεθνή πρακτική η εγκατεστημένη ισχύς γύρω από την Αθήνα έπρεπε να είναι της τάξης των 3.000-4.000 MW και όχι τα 1,800 MW που δια της βίας υπάρχουν σήμερα. (Συνολική ισχύς Λαυρίου 1.200 MW και Αγ. Γεωργίου 360 και 300 MW στο Αλιβέρι) Τότε δεν θα αντιμετωπίζετο ουδέν πρόβλημα ενεργού ή αέργου ισχύος.
To 2005 πρόκειται να προστεθεί επιπλέον μία νέα μονάδα 400 MW Φ. Αερίου της ΔΕΗ στο Λαύριο αλλά μέχρι τότε θα έχει προκύψει ισόποση ανάγκη από νέες κλιματιστικές μονάδες και άλλα φορτία (π.χ. τραμ. προαστιακός, νέες ξενοδοχειακές μονάδες, κ.λπ). Ενώ το 2006 υποτίθεται ότι θα συνδεθούν με το δίκτυο σε Αττική-Βοιωτία δύο νέες θερμικές μονάδες 700 MW ισχύος από ιδιώτες παραγωγούς. Εδώ πάλι η ζήτηση θ’ ακολουθεί δημιουργώντας νέες ανάγκες για επιπλέον 500 MW κ.ο.κ. Γιαυτό τον λόγο θα πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη για την εγκατάσταση τουλάχιστον 2,500 MW νέων μονάδων στο νότιο σύστημα μέσα στα επόμενα δύο με τρία χρόνια. Μόνο έτσι θα μπορέσει να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά η σημερινή ανισορροπία του ηλεκτρικού συστήματος της χώρας, παρατηρούν τεχνικοί κύκλοι της ΔΕΗ που γνωρίζουν το θέμα.
Σύμφωνα με τους ανωτέρω κύκλους το σημερινό πρόβλημα δεν μπορεί κατ’ ουδένα τρόπο να θεωρηθεί πρόσκαιρο ή μεμονωμένο και εκφράζεται έντονη πλέον ανησυχία για το εάν θα μπορέσουν τελικά ν’ αποφευχθούν black out κατά την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει έλλειψη μελέτης για τον ρόλο και αντιμετώπιση της αέργου ισχύος όπως επίσης παρατηρείται έλλειψη στην επαρκή κάλυψη του Λεκανοπεδίου με πυκνωτές –που βοηθούν στην εξομάλυνση της τάσεως- και παντελής έλλειψη στρεφομένων μονάδων παραγωγής άεργου ισχύος. Ενώ τα προβλήματα αυτά που είναι άμεσα συνυφασμένα με την άεργο ισχύ, είναι γνωστά εδώ και αρκετά χρόνια, η προηγούμενη κυβέρνηση δεν έπραξε απολύτως τίποτα για την αντιμετώπιση τους ενώ η παρούσα κυβέρνηση αδυνατεί να καταλάβει την φύση του προβλήματος αποδεχόμενη καρτερικά τις διαβεβαιώσεις διαφόρων παραγόντων και ιδιαίτερα της ΔΕΗ περί επάρκειας ισχύος. Τελικά, όμως το θέμα δεν είναι εάν υπάρχει επάρκεια ή όχι, βάσει μιας απλής εξίσωσης προσφοράς –ζήτησης, αλλά ποια είναι η ποιότης και τα χαρακτηριστικά της ισχύος που καλείται ανά πάσα στιγμή να ικανοποιήσει το σύστημα. Ακόμα και εάν λειτουργούσε η μονάδα των 300 MW στο Λαύριο σήμερα το πρωΐ θα εξακολουθούσε να υπάρχει έλλειμμα 140 MVAR αέργου ισχύος. Αυτό από πού θα εκαλύπτετο;